سه اصل برای ارزشمند شدن انسان از دیدگاه نهچ‌البلاغه

بیایید تا با هم سعی کنیم چشمانمان تنها او را ببینند، گوش‌هایمان تنها کلام او را بشنوند. قادر مطلق اوست. با او رفیق شویم که غیر از او چیزی نیست. اوست که به ما انسان ها ارزش داده پس قدر این ارزش را بدانیم. انسان عاقل برای منفعت خودش هم که باشد، با قادر طرح دوستی و محبت می‌ریزد، پس باید با قادر مطلق طرح رفاقت و عشق بریزیم که هدف از خلقت همین است. تمام دنیا و آفرینش، وجه خداست و از او منشاء می گیرد، ارزش انسان در دوستی با خداوند فراتر از دوستی خالق با فرشتگان مقربش است، چنانچه بدین چشم نگاه کنیم خوب راهی را پیش گرفته و سریع به مقصد خواهیم رسید.

«استأدى الله سبحانه الملائكة وديعته لديهم و عهد وصيته إليهم في الإذعان بالسجود له و الخنوع لتكرمته فقال سبحانه [لهم‏] اسجدوا لآدم فسجدوا إلا إبليس‏- [و قبيله اعترتهم‏] اعترته الحمية و غلبت [عليهم‏] عليه الشقوة و [تعززوا] تعزز بخلقة النار و [استوهنوا] استوهن خلق الصلصال فأعطاه الله النظرة استحقاقا للسخطة و استتماما للبلية و إنجازا للعدة فقال‏ فإنك من المنظرين إلى يوم الوقت المعلوم»

خداوند از فرشتگان خواست تا آن چه در عهده دارند انجام دهند، و عهدى را كه پذيرفته‏‌اند وفا كنند، اينگونه كه بر آدم سجده كنند، و او را بزرگ بشمارند و فرمود: «بر آدم سجده كنيد پس فرشتگان همه سجده كردند جز شيطان» غرور و خود بزرگ بينى او را گرفت و شقاوت و بدى بر او غلبه كرد و به آفرينش خود از آتش افتخار نمود، و آفرينش انسان از خاك را پست شمرد. خداوند براى سزاوار بودن شيطان به خشم الهى و براى كامل شدن آزمايش و تحقق وعده‏‌ها، به او مهلت داد و فرمود: تا روز رستاخيز مهلت داده شدى.» (فرازی از خطبه یک نهج البلاغه)

حضرت امیرالمومنین علی(ع) در این خطبه گرانقدر اشاره به ارزش انسان در بارگاه ملکوتی حضرت حق می‌فرمایند. فرشته مقربی که بیش از شش هزار سال به درگاهش سجده نموده امر به سجده در برابر انسان می‌نماید. پس ای انسان بدان چه ارزش والایی نزد پروردگارت دارا هستی. تو ای انسان، شایسته تعظیم هستی، پس بنابراین شایستگی ات را با خلوص کامل ابراز کن.

خطبه فوق را از منظر دیگر نیز می‌توان مورد کند و کاو قرار داد: حضرت امیر المومنین علی(ع) اشاره به غرور و خود بزرگ‌بینی انسان می‌کنند و می‌فرمایند: فرشته مقرب با آن همه عبادت و سجده مقابل پروردگار تنها به دلیل یک عمل زشت و نافرمانی از درگاه باریتعالی رانده شده، حال تو ای انسان مراقب خود باش که مبادا دچار لغزش شوی و همچون شیطان رجیم رانده شوی. خداوند بزرگ شیطان را به دلیل تکبرش راند، تکبر و غروری که در تو نیز دیده میشود. خداوند بزرگ از غرور و تکبر و خود بزرگ بینی بیزار است، پس تو ای انسان مراقب باش . 

حضرت امیر المومنین علی(ع) در خطبه 192 چنین می‌فرمایند: «الحمد لله الذي لبس العز و الكبرياء و اختارهما لنفسه دون‏‏خلقه و جعلهما حمى و حرما على غيره و اصطفاهما لجلاله‏رأس العصيان‏و جعل اللعنة على من نازعه فيهما من عباده ثم اختبر بذلك ملائكته المقربين ليميز المتواضعين منهم من المستكبرين فقال سبحانه و هو العالم بمضمرات القلوب و محجوبات الغيوب‏ «إني خالق بشرا من طين فإذا سويته و نفخت فيه من روحي فقعوا له ساجدين فسجد الملائكة كلهم أجمعون إلا إبليس»

«ستايش خداوندى را سزاست كه لباس عزت و بزرگى پوشيد، و آن دو را براى خود انتخاب و از ديگر پديده‏‌ها باز داشت. آن دو را مرز ميان خود و ديگران قرار داد و آن دو را براى بزرگى و عظمت خويش برگزيد و لعنت كرد آن كس را كه در آرزوى عزت و بزرگى با خدا به ستيزه برخيزد ، از اين رو فرشتگان مقرب خود را آزمود، و فروتنان را از گردنكشان جدا فرمود. با آن كه از آنچه در دل‏هاست، و از اسرار نهان آگاه است، به فرشتگان فرمود من بشرى را از گل و خاك مى‏آفرينم، آنگاه كه آفرينش او به اتمام رسيد، و روح در او دميدم، براى او سجده كنيد، فرشتگان همه سجده كردند مگر ابليس كه نخوت و غرور او را فرا گرفت.» (فرازی از خطبه 192)

حضرت امیرالمومنین علی(ع) اشاره به این موضوع دارند که عزت و بزرگی تنها و تنها مخصوص ذات حق تعالی است وبنده حق ورود به این صفت را ندارد چنانچه بنده بخواهد در محضر خداوند عزیز بماند، می بایست تواضع را بر لوح ذهن وقلب خود بنگارد و خویشتن را منقش به این صفت منزه گرداند. 

انسانی که تنها آرزویش عزت و بزرگی (تکبر و غرور و خود بزرگ بینی) به طور حتم مورد لعن و دوری خداوند قرار می‌گیرد. خداوند بزرگ تمامی ارزشها را به انسان عطا نمود، عزت وبزرگی را مخصوص خود گردانید ، اوست که این عزت و بزرگی را هر زمان که صلاح بداند و به هر بنده ی مومنی که بخواهد، میدهد.

 همانگونه که در آیات« إِنَّ الْعِزَّةَ لِلّهِ جَمِيعًاعزّت، همه از آنِ خداست.» (آیه 65 یونس) و «وَلِلَّهِ العِزَّةُ وَلِرَسولِهِ وَلِلمُؤمِنينَ» عزت مخصوص خدا و رسول او و مؤمنان است» (آیه 8 منافقون) اشاره به این امر می‌نماید.

با سیری در این فرمایشات حضرت امیرالمومنین علی(ع) متوجه عمق این مسئله میشویم که تنها و شاید بهترین راه مقابل خداوند دوری از غرور ونخوت که خواست شیطان است است. مقابل خداوند تعظیم بدون چون و چرا و دوری گزیدن از این صفات رذیله برازنده انسان ارزشمند است.

آدمی برای رسیدن به عزت و بزرگی سه اصل را میبایست رعایت کند و آنها را در طول زندگی خویش به کار بندد.

بالاترین ایمان و بالاترین محبتها ، محبت به خداوند است زیرا جز او کسی سزاوار ایمان ورزیدن و محبت کردن نیست و کسی جز او شایسته محبوبیت نیست در واقع: 

به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست/ عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست 

در همین مورد قرآن کریم آیه ی هشت سوره منافقون اشاره به این موضوع دارد که ایمان قویست که سبب می‌شود خداوند بزرگ و بلند مرتبه ، عزت و بزرگی اش را به بندگان خویش عطا می فرماید.

عزت و بزرگی در دستان باریتعالی است چنانچه‌ طالب این بزرگی هستی، می بایست مقابل ایزد منان خاضع و خاشع باشی. چنانچه در این مورد، حضرت امیر المومنین علی (ع) در حکمت 123 میفرمایند: « طوبى لمن ذل في نفسه» خوشا به حال آن کس که خود را کوچک می شمارد.

یا در فرازی از نامه 31 چنین می فرمایند:« إذا أنت هديت لقصدك فكن أخشع ما تكون لربك» آنگاه که به راه راست هدایت شدی در برابر پروردگارت از هر فروتنی خاضع تر باش.

پارسایی یعنی اطاعت محض از خداوند. چنانچه بنده، پارسایی پیشه نماید و اوامر خداوند را در هر زمینه ای به کار بندد ، قطعا عزت خدادادی نصیبش خواهد گردید. نتیجه اینکه ، انسان از ارزش والایی نزد خداوند برخوردار است،  اما این ارزش را نباید با غرور و خود پسندی و تکبر که از صفات شیطان است از میان بردارد.

منبع:باشگاه خبرنگاران