۰۳ آذر ۱۴۰۳ ۲۲ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۳۵ : ۰۳
ظرفيت هاي مطلوب زيارت در يك نگاه
زيارت يك فرصت براي افزايش دانش نسبت به اهل بيت عليهم‌السلام و نسبت به مفاهيم اصلي اسلام و نسبت به منابع اصلي اسلام يعني قرآن است. اگر مي شد ما يك زائر را قبل از اين كه براي زيارت بيايد، شناسايي مي‌كرديم و براي او برنامه مي‌گذاشتيم. به خصوص زائر خارجي.
عقیق:واكاوي فرصت هاي موجود در بستر زيارت امام رضا(ع) در گفت و گو با آيت الله هادوي تهراني به نقل از قدس آنلاين به اين شرح است:فرصت‌هاي موجود در زيارت نقطه‌ي خوبيست براي شروع. زيارت چه امكاني به شخص زائر مي‌دهد؟
زيارت حضرات معصومين‌عليهم‌السلام از جمله امام رضاعليهالصلاة و‌السلام ، يك سير آفاقي دارد و يك سير انفسي. شخص زائر از مكاني كه هست، چه دور و چه نزديك، حركت مي‌كند و مي‌آيد به مكان مدفن آن بزرگوار. اين يك سير آفاقي است. چه بسا آمدنش به مدفن و قرار گرفتنش در آن موقعيت جغرافيايي و آن فضاي خاص فرصت‌هايي را براي او ايجاد مي‌كند. از آن طرف مقوله‌ي زيارت كه ارتباط نزديك‌تري با معصوم عليه‌الصلاة و‌السلام است يك سير انفسي وجود دارد؛ براي زيارت شخص بايد در درون خودش يك تحولي را ايجاد كند و يك آثاري در درون خودش ببيند.
حركت به سمت اماكن متبركه و مسافرت چطور مي‌تواند براي يك زائر فرصت باشد؟
وقتي ما از منطقه‌اي وارد مشهد مي‌شويم، اگر فضاي عمومي شهر به صورت كلي و فضاي حرم خصوصاً، به گونه‌اي باشد كه در من زائر تأثير مثبتِ روحي و اجتماعي و فرهنگي بگذارد، من در واقع يك دستاوردي پيدا كردم قبل از اينكه به مقوله‌ي سير انفسي و معنوي زيارت برسم.
بنابراين براي همه، مشهد به صورت عام و حرم به صورت خاص يك فرصت است كه زيارت امام رضا عليه‌الصلاة و‌السلام براي ما ايجاد مي‌كند.
بحث اول فرهنگ عمومي است. اگر ما بتوانيم براي مردمي كه در مشهد هستند اين مفهوم را نهادينه كنيم كه شما به منزله‌ي خدام امام رضاعليهالصلاة و‌السلام هستيد، بنابراين به گونه اي رفتار كنيد با زائر كه در شأن رفتار خادم با زائر امام رضا عليه‌الصلاة و‌السلام باشد. اين فرصت دوطرفه است كه بايد درك شود. يك طرف فرصت براي زائر و يك طرف فرصت براي ميزبان.
بعد از فضاي عمومي شهر، بحث حرم خاص‌تر مي‌شود و اهميت بيشتري پيدا مي‌كند. زائر از مسئولين حرم و آن كساني كه لباس خاص خدمت امام رضاعليهالصلاة و‌السلام به تن دارند، توقع بيشتري دارد.
با اين فرصت‌ها مي‌شود از لحاظ امكانات رفاهي، اخلاق اجتماعي و فرهنگ عمومي يك فضايي را ايجاد كنيم كه هر كسي، چه از داخل و چه خارج از ايران، وارد آن بشود تأثير مثبتي ببيند. با برنامه‌ريزي اين تأثير براي كساني كه از خارج مي‌آيند، مي‌تواند گسترده‌تر هم باشد.
چطور مي‌شود اين تأثير بيشتر باشد؟ زائران خارجي كه هم زمان كم‌تري در مشهد هستند و هم تفاوت زباني وجود دارد.
فضاي رسانه‌اي موجود عليه ما در خارج، تصوير غلطي از ايران ايجاد كرده است. آن كسي‌كه به قصد زيارت امام رضا عليه‌الصلاة و‌السلام ، به خصوص براي اولين بار، به مشهد مي‌آيد اين‌طور نيست كه از آن فضاي رسانه‌اي غرب عليه ما مصون باشد. با اينكه نوعاً از شيعيان هم هستند. وقتي برخوردي كه در سطح عمومي شهر مشهد با اين زائر مي‌شود يك برخورد مناسبي باشد قطعاً تاثيرگذار است.
زوجي را مي‌شناسم كه مرد ايتاليايي است و همسرش مالزيايي. زن شيعه مي‌شود و در نتيجه مرد هم شيعه مي‌شود. اين زوج به ايران آمده بودند و اول به مشهد رفتند. بعد هم به قم آمدند. اين دوست ايتاليايي مي‌گفت كه ما به چندين كشور اسلامي سفر كرديم. در اين كشورها وقتي مي‌ديدند ما غريبه‌ايم در بعضي از موارد به نحوي سر ما كلاه مي‌گذاشتند. بعضي از راننده‌ها كه مي‌ديدند ما راه‌ها و ميزان كرايه‌ها را نمي‌دانيم از ما پول اضافه گرفتند. مي‌گفت ما از كشورهاي اسلامي توقع نداشتيم. اين را كسي مي‌گويد كه در كشوري غربي زندگي مي‌كند. او مي‌گفت اگر امثال اين كار را مثلاً در مصر توقع داشتيم، در ايران ديگر چنين توقعي نداشتيم.
يك مكان و نقطه‌ي خاص فيزيكي چگونه در سير دروني و انفسي زائر تأثيرگذار مي‌شود ؟
دايره‌ي تأثير روح ائمه‌عليهم‌السلام محدود به يك نقطه‌ي خاص مكاني نيست ولي واقعيت اين است كه يا ما ظرفيت‌هاي‌مان در اين موقعيت‌ها بيشتر مي‌شود و يا در آن مكان يك ارتباط خاصي وجود دارد كه در مشاهد مشرفه چيزهايي مي‌شود به دست آورد كه در جاهاي ديگر نمي‌شود.
خود اينكه نقطه‌اي كه انسان در آن قرار مي‌گيرد چقدر در آن معصيت شده يا عبادت در اين سير تأثير دارد. نقطه اي مثل حرم امام رضا عليه‌السلام كه صد‌ها سال است كه در آن عبادت صورت مي‌گيرد، ميليون‌ها نفر در طول تاريخ، انسان‌هاي برجسته، زاهد، عابد و مخلص آمده‌اند آنجا عبادت كردند، گريه كردند، از خدا خواستند و به حضرت توسل كردند، وقتي من در آن فضا قرار مي‌گيرم تأثيراتي مي‌تواند داشته باشد كه من اگر بروم در يك فضايي پر از معصيت اصلاً آن آثار نيست. اين نقطه، نقطه‌ي عبادت است و اين خيلي مهم است.
نكته‌ي ديگر وجود مبارك كالبد امام رضا عليه‌الصلاة و‌السلام است كه در آنجا مدفون است. درست است كه كالبد است و نه روح ولي كالبد و جسد و بدني كه آن روح مطهر آن را اداره مي‌كرد. اين جسد فرق مي‌كند. اين پيكر تحت تاثير آن روح بركتي دارد.
در دوره‌ي پيغمبر(ص)، پيغمبر وضو مي‌گرفت و مردم به آب وضوي پيغمبر تبرك مي‌جستند. اين آبي كه به صورت حضرت خورده تبرك پيدا مي‌كند همان‌طور خاكي كه در آنجا يك معصوم دفن است بركت پيدا مي‌كند. مرحوم آيت‌الله العظمي بهاءالديني مي‌فرمود كه: «بعيد نيست ما بگوييم بين روح معصومين و آن نقطه‌اي كه بدن آن دفن شده يك علقه خاصي است.»
در بعضي از روايات هم اين مفهوم وجود دارد براي مثال در مورد حرم امام حسين عليه‌السلام كه «تحت قبه تقبل الدعا». اين ويژگي آن نقطه و آن مكان است. در همچين مكاني بستر تحولات معنوي آماده است.
از همه مهم‌تر آن چيزي است كه ما در زيارت ورود به مشاهد داريم. در مورد امام رضا عليه‌السلام اين جمله را مي‌گوييم: « وَأَعْلَمُ أَنَّ رَسُولَكَ وَخُلَفآءَكَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ أَحْيآءٌ، عِنْدَكَ يُرْزَقُونَ، يَرَوْنَ مَقامي، وَيَسْمَعُونَ كَلامي، وَيَرُدُّونَ سَلامي» ما به اين اعتقاد داريم. «وَأَنَّكَ حَجَبْتَ عَنْ سَمْعي كَلامَهُمْ، وَفَتَحْتَ بابَ فَهْمي بِلَذيذِ مُناجاتِهِمْ» تو گوش من را بستي جواب سلام‌شان را نمي‌شنوم. اما يك چيز گذاشتي كه اثرش را مي‌بينم و آن اينكه من لذت مناجات و گفتگو را پيدا مي‌كنم. اين همان فرصت استثنائي مناجات با آن معصوم است كه طبق اين تعابير ما پيدا مي‌كنيم. اين فرصت استثنايي روزنه‌اي است كه اگر كسي از آن روزنه عبور كرد و توانست ارتباط معنوي و معنايي را با معصوم پيدا كند، تحولات گسترده روحي و دريافت‌هاي بزرگ معنوي برايش پيدا مي‌شود كه انشاءالله خدا به همه ما روزي بدهد.
چطور مي‌شود فضاي مناسب و مطلوبي را براي اين سير آماده كرد؟
زيارت يك سفر توريستي و سياحتي نيست. يك سفر معنوي است ولو در حاشيه‌اش يك اقدام توريستي و سياحتي هم انجام شود. بنابراين يكي از مهم‌ترين كارهايي كه بايد بكنيم ايجاد يك فضاي مناسب براي زائر غير ايراني و البته ايراني است. اين فضاي مناسب مجموعه عوامل فيزيكي و غير فيزيكي است؛ اعم از امكانات ترابري مناسب، مثل فرودگاه مناسب، راه‌هاي مناسب و وسائل نقليه‌ي عمومي مناسب. آرامش فضا و تسهيلات آن فضا به ايجاد فرصت‌هاي بهتر معنوي كمك مي‌كند.
در اكثر موارد دانش ديني زائر كم است. براي مثال زيارت امام رضا عليه‌السلام را بايد يك فرصت براي ارتقا‌ء دانش ديني زائر تلقي كنيم. زيارت يك فرصت براي افزايش دانش نسبت به اهل بيت عليهم‌السلام و نسبت به مفاهيم اصلي اسلام و نسبت به منابع اصلي اسلام يعني قرآن است. اگر مي شد ما يك زائر را قبل از اين كه براي زيارت بيايد، شناسايي مي‌كرديم و براي او برنامه مي‌گذاشتيم. به خصوص زائر خارجي. با اين هدف كه در دوره‌ي زيارت و بعد از اينكه بر مي‌گردد و تا زيارت بعدي ما به نحوي اين آموزش و ارتباط را ادامه مي‌داديم تاثيري فوق العاده داشت. البته اين يك فرض ايده‌آل است. ولي از همان فرصت‌هاي دو طرفه است.
اين فرض قابل اجرا هم هست؟ به نظر كار ساده‌اي نباشد.
در مثالي كه گفتم و با توجه به امكاناتي كه امروز وجود دارد، آستان قدس اطلاع رساني مي‌كند هر كسي كه قصد دارد در سال 2016 ميلادي به مشهد بيايد از هر جاي دنيا، از طريق پيامك و سايت و يا شبكه‌هاي اجتماعي به ما خبر بدهد كه من شش ماه ديگر به مشهد مي‌آيم. يك عده خبر مي‌دهند. آستان براي قبل از سفر آن‌ها بسته‌هايي را تعريف مي‌كند؛ مي‌گوييد شما كه بار اول است مي‌خواهيد به مشهد بياييد اين معرفي مشهد و راهنماي كاربردي‌اش. به صورت پي دي اف و مجازي هم مي‌شود براي او ارسال شود. زائر وقتي ببيند كه شش ماه قبل از سفر ميزبان براي من راهنماي مشهد مي‌فرستد تأثير بسياري دارد. مدتي بعد يك جزوه‌ي كوچك در خصوص امام رضا عليه‌السلام، كراماتي كه از ايشان ديده شده و ثبت شده است با اسنادش، مقداري راجع به مقام امامت و عصمت و علم امام كه معرفتش ارتقا پيدا كند. در آخرين مرحله ارسال بسته‌اي با موضوع راهنماي عملي زيارت. شما مي‌خواهيد به زيارت برويد بايد يك آمادگي‌هايي از قبل داشته باشيد. از الان سعي كنيد كه نمازتان را به موقع بخوانيد، در بعضي از امور مانند خوردن و خوابيدن بيشتر ملاحظه كنيد و... بعد زائر مي‌آيد به مشهد. خوب نيست زائر در اين شهر چيزهايي ببيند كه كاملاً مخالف اين توصيه‌ها‌ست. يعني در مسأله‌ي فرهنگ عمومي مشهد(محل زيارت) هم بايد به شدت دقت كرد. صدا و سيماي مشهد واقعاً مسئوليت سنگيني دارد. آستان قدس بايد حمايت كند. شهردار مشهد، استاندار مشهد و همه و همه بايد طوري باشند كه مردم ارتقا فرهنگي پيدا كنند.
حالا وقتي زائر، و به خصوص زائر خارجي، وارد مشهد مي‌شود در همان بدو ورودش تيمي از حرم باشد و يك خوش آمدي به اين زائر بگويد و بر فرض تبركي از حضرت‌عليه‌السلام مثل نمكي ، نباتي و يا يك تكه پارچه‌اي. اين‌ها ارزش معنوي زيادي دارند. اگر ما بتوانيم اين ارتباط را بعد از زيارت هم ادامه دهيم خودش تشويقي مي‌شود براي زيارت‌هاي بعدي كه آنجا بايد يك برنامه سطح 2 براي او داشته باشيم.
همه‌ي اين پيشنهاد‌ها كارهايي‌‌ست كه دوستان فاضل ما در قم و مشهد، طلبه‌هاي خوب حوزه‌ي علميه و جوان‌هاي كه ذوق خوبي در كارهاي تبليغي دارند مي‌توانند انجامش بدهند.
عده‌اي از اين زائرين خارجي از اهل سنت هستند. چطور در زيارت مي‌شود به مساله وحدت پرداخت؟
زائري كه براي امام رضا‌عليه‌الصلاه‌و‌السلام است مي آيد، چه از داخل و چه از خارج، عمدتا زائر شيعه است. البته ما زائر سني داريم. در همان مدلي كه از ارتباط گيري با زائر تصور كرديم، گفتيم كه زيارت يك دوره فشرده معارف اهل‌بيت عليهم‌السلاماست. در اين دوره مي‌توان تصوير زائر را نسبت به تشيع اصلاح كنيم.
مي‌شود با مطالعه سنت امام رضا عليه‌السلام علي‌الخصوص در مدت زمان حضورشان در خراسان نگاه كنيم كه امام عليه‌السلام چقدر نگاهش، نگاه وحدت گرايانه و ايجاد انسجام در امت اسلامي بود. اين‌ها چيزهايي است كه اگر منتقل شود، حتي اگر زائر افراطي باشد، تعديل مي‌شود، اگر فرد معتدلي باشد، بينش او گسترده مي شود و مي تواند از موضع اعتدال خودش دفاع كند.
يكي از كارهايي كه مي شود كرد در بين برنامه‌اي كه عرض كردم، تهيه جزواتي است كه با توجه به وضعيت روز، به نحوي به مباحث بپردازد كه زائر غير ايراني در خارج از كشور با آن درگير است. مثل موضوع خشونت.
مي توان در جزوه اي بحث خشونت را از ديدگاه امام رضا عليه‌الصلاه‌و‌السلام بپردازيم. خود ايشان نمادي از عطوفت هستند و ما بعنوان امام رئوف اين بزرگوار را مي‌شناسيم و اين لقب خاصي است كه امام رضا عليه‌السلام دارند. اين رئوف بودن امام رضا عليه‌السلام نكته‌اي است كه بايد روي آن بحث شود. بررسي نوع نگاه ايشان به ساير انسان ها، چه شيعيان و چه ساير مسلمانان و چه غير مسلمانان و نوع تعامل‌شان. اين موضوعات در زائر غير ايراني كه در خارج از كشور ساكن است و با پرسش‌هايي در باب خشونت از ديدگاه اسلام مواجه است بسيار مفيد خواهد بود. مي‌توان نگاه امام رضا عليه‌السلام را به وسيله‌ي تطبيق آن با آيات قرآن و تفسيرهايي كه خود امام رضا عليه‌السلام از آيات عنايت كرده همراه كرد.
استخراج اين موضوعات و چگونگي پرداخت به آن‌ها يك كار دقيق و علمي را مي‌طلبد. چه راهبردهايي در اين زمينه قابل وجود دارد؟
به نظر من آستان قدس بايد دائم فضاي جهان اسلام را رصد كند و يا از طريق مجموعه‌هايي كه به نحوي اين كار را انجام مي‌دهند اطلاع بگيرد. ما تجربه‌هاي قابل استفاده زيادي داريم. مجموعه ما سايتي دارد به نام اسلام كوئست؛ ويژه پاسخگويي به سوالات ديني. اين پايگاه در موضوع پاسخگويي به سوالات ديني سايت اول كشور است. سايت اسلام كوئست روزانه پنجاه تا صد هزار مراجعه دارد. ما مي‌دانيم كه قشر متدين شيعه چه سوالاتي دارد. مي دانيم داخل كشور چه سوالاتي مطرح است و خارج از كشور چه سوالاتي. حتي مي‌توانيم به تفكيك كشورها به آستان قدس و مجموعه‌هاي مشابه اين اطلاعات را بدهيم. مثلاً بگوييم اندونزي‌ها بيشتر سوالاتشان در اين زمينه است. كشورهاي عربي بيشتر اين سوالات را دارند. كشورهاي انگليسي و آمريكايي سوالاتشان اين موار است.
ما حتي جواب هم داريم و مي‌توان از جواب‌هاي ما هم استفاده كرد. مي شود براي آستان بر اساس جواب‌هاي موجود محصولي تهيه كنيم. يا اگر خود آستان مي‌خواهد توليد داشته باشيد توليد تصويري يا متني و ... ما مشاركت مي‌كنيم. مي شود در برنامه براي عرب زبان‌ها در حرم، به سخنراني كه مي خواهد منبر برود بگوييد كه ما از مراكز مختلف مثل اسلام كوئست موضوعاتي را گرفته‌ايم كه براي مثال عرب‌ها سوالاتشان اين است و شما در سخنراني به دو يا سه محور از اين سوالات اشاره كن و جواب بده.
مي شود در همين مجموعه‌ي شوراي عالي فرهنگي آستان قدس، يك كارگروهي براي اين كار قرار بدهند. ما به عنوان سايت اسلام كوئست يك منبع هستيم. مراكز ديگر مثل بعثه مقام معظم رهبري هم اطلاعاتي دارند.
از طريق اين اطلاعات مي‌شود برنامه‌ريزي كرد كه با بسته‌هايي كه براي زائر مي‌فرستيم، چه شيعه و چه سنتي بهتر است چه مطالبي را بيشتر تاكيد كنيم كه بتواند براي سوالاتي كه در ذهن او است جوابي پيدا بكند و يا احياناً سوالاتي كه ديگران از او مي‌پرسند را پاسخ دهد.
البته اين محصولات بايد به تناسب شرايط و فضاي فرهنگي كه وجود دارد به روز شود.
يك نكته هم عرض كنم كه غير از بحث‌هاي معارفي و بحث‌هاي ديني محض ما بايد از اين فرصت استفاده كنيم و بينش زائري كه اين جا مي‌آيد را البته با ظرافت اصلاح كنيم. اگر زائر ببيند كه ما از اين فرصت براي تبليغات صريح جمهوري اسلامي و يا يك خط خاصي استفاده مي‌كنيم، حساس مي‌شود و پس مي‌زند. اما اگر با ظرافت، در لابلاي يك بحثي كه ارائه مي‌كنيم از رئوف بودن امام، بياييم جريانات تكفيري و خشن را دفع كنيم، بعد نمونه بگوييم از كارهايي كه در يمن و در سوريه مي‌شود، بدون اينكه وارد مسئله‌ي يمن يا سوريه بشويم، خيلي موثر است. بعد در برنامه‌هاي خاص و علمي‌تر كه نمونه‌اش را ما در دانشگاه علوم اسلامي رضوي داريم مي‌توانيم صريح‌تر باشيم.
در فضاي عمومي چه اقداماتي مي توان انجام داد؟
ما الان براي قبل از آمدن زائر هيچ برنامه‌اي نداريم. براي بعد از برگشتش هم هيچ چيز نداريم. اين دو فرصت كاملا خالي است. در دوره‌ي حضور برنامه‌هايي داريم كه مي‌شود تكميلش كرد. در داخل حرم هم مي‌توان برنامه‌هاي بيشتري را هماهنگ كرد. براي مثال براي عرب زبان‌ها نماز جماعت برقرار است اما اردو زبان‌ها كه جمعيت قابل توجهي هم دارند و يا انگليسي زبان‌ها در حرم برنامه‌هاي كمي دارند است. البته خيلي از اردو زبان‌ها انگليسي هم بلد هستند. ما بايد براي اين‌ها بيشتر فكر كنيم. اشكال در فرهنگ عمومي محل زيارت هم يك بحث جداست.
هر كس در مشهد ساكن است بايد بداند كه خادم امام رضا عليه‌السلام است. همچنان كه ما در اينجا خادم حضرت معصومهسلام‌الله‌عليها هستيم. راننده‌ي اهل مشهد بايد احساس كند كه راننده‌ي آستان است. اگر بتوانيم اين احساس را عمومي بكنيم ديگر خيلي از مسائل حل مي‌شود. در بعضي از موارد از منافع مادي ساكنين و مجاورين هم كمك مي‌كند.
مظاهر فساد بايد در شهر كم شود. حتي مسئولين كشوري مثل عربستان كاري كرده‌اند كه مظاهر فساد در مكه و مدينه خيلي كم باشد. هر چند در سال‌هاي اخير آنجا هم زياد شده است، ولي لااقل بخشي از آن كه توسط زائر ديده مي‌شود خيلي كم است. البته من نمي‌گويم مدلي كه آن‌ها پياده كردند خوب است. اما حداقلش اين است كه زائري كه وارد مشهد مي‌شود آن چيزهايي كه در حوزه‌ي اجتماعي، در حوزه‌ي فرهنگي، در حوزه‌ي مذهبي و احياناً در حوزه‌ي اقتصادي مي‌بينيد قابل قبول باشد.
البته بارها گفته‌ام؛ در جلسه با مسئولين عتبات، كربلا، كاظمين و سامرا و نجف، به همه‌ي اين‌ها گفته‌ام كه بياييد از تجربه‌ي آستان قدس رضوي استفاده كنيد. قطعاً آستان قدس در اين سال‌ها خوب پيش رفته است اما هنوز تا نقطه مطلوب خيلي كار نياز است.
گزارش خطا
