مبارزه با انحرافات ونحله ها درسیره امام رضا(ع)

اما در این میان نقش علی بن موسی الرضا(ع) به عنوان راهنما و هدایتگر امت اسلامی و در پرتو جایگاه خطیر الهی برای نمایان شدن چهره این انحرافات تنها در مبارزه ای آشکار با این فرقه های دروغین خلاصه نمی شد؛ بلکه امام (ع) از روش های گوناگونی با این گروه ها و جریان ها برخورد می کردند.

نگاهی به جریان های انحرافی دوران امامت امام رضا(ع)

بر اساس تاریخ اسلام جریان هایی چون واقفیه، غلات، مفوضه، مجبره، معتزله، زیدیه، متصوفه و خوارج، از مهمترین فرقه‌های انحرافی در دوران امامت 20 ساله امام رضا(ع) بودند. اما به روایت تاریخ، چند فرقه در زمان امامت علی بن موسی الرضا(ع) از اصلی ترین جریانات انحرافی بودند که به سبب مبارزات امام(ع ) با آنها اقتدار خود را از دست دادند.

جریان واقفیه فرقه ای انحرافی بود که شهادت امام کاظم (ع) را نپذیرفتند و منکر امامت امام رضا(ع) شدند؛ اما بسیاری از پیروان آن از جمله بزنطی پس از تلاش‌ها و مناظرات علمی امام رضا(ع) دست از عقیده‌های انحرافی خود برداشتند.

فرقه زیدیه هم که معتقد به امامت زید شهید، فرزند امام سجاد(ع) بودند، امام سوم شیعیان را تنها پیشوای علم و معرفت می‌دانستند و در زمان امامت امام هشتم همچنان فعال بودند.

نحله غلات ریشه در مسیحیت داشت و با الگوگیری از ایده «مسیح پسر خدا»، امام علی(ع) را به مرتبه خدایی می‌رساندند ولی سرانجام در زمان امام رضا(ع) اقتدار خود را از دست دادند و از جامعه اسلامی ناپدید شدند.

غالیان جریان دیگری بود که با رساندن ائمه اطهار (ع) به مرتبه خدایی و ادعای حلول جوهر نورانی الهی در ائمه و پیروان ائمه، ضربه‌های محکمی بر جریان اصیل تشیع وارد کردند و چهره‌ای وارونه و زشت از شیعیان را در جهان اسلام به نمایش گذاشتند.

دو گروه معتزله و اهل حدیث هم جریانات انحرافی دیگری بودند که بیشترین قدرت ‌نمایی نظری و فکری را در جامعه اسلامی به راه انداختند. اما امام رضا(ع) در مناظرات و تلاش های علمی خود برخوردهای آشکاری با آنها داشتند.

اما نحوه مبارزه و نقش امام هشتم(ع) در مواجهه با این جریانات انحرافی چه بود؟ یک مدرس دانشگاه و محقق تاریخ اسلام در خصوص نحوه مواجهه علی بن موسی الرضا(ع) با این جریان های انحرافی به خبرنگار ما می گوید: فرقه های مختلفی که در زمان امامت امام رضا(ع) بودند، با روش ها و رویکردهای گوناگونی فعالیت داشتند؛ از همین رو نحوه مواجهه علی ابن موسی الرضا(ع) هم با این جریان ها با امامان پیشین متفاوت بود.

برخورد امام رضا(ع) با نحله های دروغین بر محور روشنگری

«مریم گلمکانی»، پژوهشگر معتقد است برخورد امام رضا(ع) با این نحله های دروغین در ادامه برخوردها و مبارزات امامان پیشین، امام محمد باقر(ع) و امام صادق(ع) و بر محور روشنگری و بر مبنای تلاش های علمی و فرهنگی استوار بود.

وی عنوان می کند: گفتگو و مناظره با سران و سرکردگان این فرقه ها و جریانات انحرافی برای روشنگری در خصوص عقاید کاذب آنها همچنین معرفی چهره حقیقی اسلام ناب محمدی و در نتیجه اقرار به شکست از جانب آنها یکی از روش های امام رضا(ع) برای مبارزه آشکار با این گروه ها بوده است.

این محقق با بیان اینکه خیلی از این مناظرات با جریان های انحرافی از جانب مامون و برای خدشه وارد کردن به چهره امام و تشیع بود، ادامه می دهد: امام رضا(ع) به سبب علم افضلی که داشتند و به عالم محمد مشهور بودند به راحتی با دلائلی روشن همه آنها را مجاب می کردند.

وی ابراز می کند: در برخی ازموارد نه تنها آن فرقه انحرافی از هم می گسست بلکه سران آنها بعد از مناظره با امام رضا(ع)به تشیع می گرویدند و از پیروان علی ابن موسی الرضا(ع) می شدند.

به گفته این محقق تاریخ اسلام تربیت شاگردانی که خود در پاسخگویی به مسائل فقهی و شرعی خبره بودند،پرورش نخبگان علمی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، پاسخ به شبهات عمومی از طریق مکاتبات همچنین ارتباط با خواصی که خود از گزند افکار انحرافی فرقه های دروغین و لغزش در اعتقادات در امان نبودند و حل شبهات آنها و معرفی سران باطل و انحرافات اعتقادی آنها از دیگر روش های مواجهه علی ابن موسی الرضا(ع) با نحله های انحرافی در زمان امامت خویش بود.

تعیین مسیر حق،روشی برای مبارزه با فرقه های انحرافی

استاد تاریخ اسلام موسسه علمی امام خمینی(ره) هم در خصوص نقش علی بن موسی الرضا(ع) در مبارزه با فرقه های انحرافی به خبرنگار ما می گوید: نقش امام رضا (ع) در این خصوص علاوه بر تعیین مسیر حق، پرهیز دادن شیعیان از همراهی با این جریانات بود.

دکتر «جواد یاوری» عنوان می کند: امام رضا(ع) در برخورد با فرقه های انحرافی در دوران امامت خویش از روش های متفاوتی اتفاده می کردند و حتی گاهی با تعابیر تندی گروه های انحرافی را مورد لعن و نفرین قرار می دادند چنانکه فرقه های واقفیه و مرجئه از این قضیه مستثنی نبودند.

وی با بیان اینکه نهضت ترجمه که از زمان منصور دوانیقی به راه افتاده بود یکی دیگر از عوامل راهیابی آرا و اندیشه‌های غیردینی به اعتقادات مسلمانان بود، ابراز می کند: یونس بن عبدالرحمان از اصحاب امام رضا(ع) می گوید"به عراق رفتم و کتاب هایی را از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) جمع آوری کردم. پس از چندی آن کتاب ها را بر امام رضا(ع) عرضه داشتم اما امام حدیث های بسیاری از آن کتاب ها را رد کرد و نسبت آن ها را به امام صادق(ع)تکذیب کردند و فرمودند ابوالخطاب و پیروانش همواره در کتاب های اصحاب امام صادق دست می بردند."

رد احادیثی که موافق قرآن و سنت نبودند

دکتر یاوری ادامه می دهد: یونس بن عبدالرحمان در پاسخ شخصی که از وی دلیل رد بسیاری از روایات را می پرسد، می گوید "هشام بن حکم از ابی عبدالله برایم نقل کرد احادیثی را که از قول ما به شما می رسد، اما اگر موافق قرآن و سنت نیستند را نپذیرید، مگر آنکه در تأیید آن قبلا حدیثی موثق از ما شنیده باشید؛ زیرا مغیره بن سعید در احادیث پدرم دست برده است."

معاون پژوهشی موسسه آموزشی امام خمینی(ره) هم در این خصوص به خبرنگار ما ابراز می کند: امام رضا(ع) با چند دسته حتی از کسانی که ادعای تشییع داشتند به شدت برخورد کردند یک گروه از این افراد غلات بودند که سعی داشتند با غلو کردن در مورد ائمه اطهار(ع) عده ای را دور خودشان جمع کنند.

حجت الاسلام دکتر«محمد ناصر سقای بی ریا» عنوان می کند: یک دسته دیگر هم کسانی بودند که مسائل خلفای دیگر را بیان می کردند و حضرت می فرمودند اینها ناسزا می گویند، این امر باعث می شود که در واقع به ما هم ناسزا گفته شود.

مقابله با انحرافاتی که در کلام و حدیث وارد می شد

وی ابراز می کند: علی ابن موسی الرضا(ع) در حقیقت برای مقابله با این فرقه های انحرافی شایعات و اعتقادات نادرستی که نسبت همه ائمه وجود داشت را کاملا بیان کردند و اسلام پاک و راستین را از بین همه مسائلی که گفته می شد بیرون کشیدند و در جامعه اسلامی مطرح کردند.

حجت الاسلام سقای بی ریا با اشاره به نقش امام رضا(ع) در ارائه چهره اسلام ناب عنوان می کند: امام رضا(ع) آنهایی را که با نام دوستی اهل بیت(ع) در احادیث دست می بردند و دشمنان را تحریک می کردند را طرد و اسلام ناب را بیان کردند.

این مدرس حوزه و دانشگاه عنوان می کند: امام رضا(ع) از لحاظ کلامی خدمتی بی بدیل در اسلام عرضه کردند و آن مقابله با انحرافاتی که در کلام و حدیث از طریق این فرقه های دروغین وارد شد، بود در واقع آن حضرت با مصداق و بیان جامع خودشان حقیقت را برای همه روشن کردند و این یکی از نقش های امام رضا(ع) در برخورد با نحله ها و جریانات انحرافی در دوره امامتشان بوده است.

پی نوشت:

هفته نامه رادکان استان گلستان

منبع:فردا