شاه‌کلید لذت بردن از تلاوت قرآن دست کیست؟

پرداختن علمی اساتید به مقوله صوت و لحن و ظهور معدودی از قاریان حافظ قرآن کریم و همچنین اهتمام نهادهای قرآنی کشور به استعدادیابی از میان نوجوانان و پرورش آنها مطابق با استانداردهای فنی و اخلاقی مورد انتظار از قاری قرآن، نویدبخش آینده‌ای حرفه‌ای برای این رشته در میان قاریان قرآن است.

اما آنچه سبب می‌شود مستمعان تلاوت‌های مجلسی نیز حرفه‌ای قلمداد ‌شوند «تلاوت‌شناسی» و متعاقب آن «واکنش آگاهانه» آنها به تلاوت‌ها در قالب تشویق قاری است.

در این فرایند مستمع می‌تواند تلاوت فاخر را از تلاوت‌های ضعیف تشخیص دهد و از رهگذر لذت بردن از تلاوت‌های فاخر، با تشویق‌های حساب شده و ناشی از شناخت خود از تلاوت به بهترین قاریان اقبال نشان دهد.

بی شک ظهور مستمعان تلاوت‌شناس و آگاه میسر نیست مگر از طریق تحقق دو زیرساخت؛ اول، گسترش آموزش‌های عمومی قرآن کریم و دوم، برگزاری بی‌وقفه و متوالی جلساتی که صرفا برای شنیدن تلاوت قاریان قرآن تشکیل می‌شود.

در ادامه این یادداشت به نقش آموزش عمومی قرآن کریم و مهم‌ترین آنها در زمینه تربیت مستمعان حرفه‌ای قرآن خواهیم پرداخت.

قاری و مستمع قرآن هر دو نیازمند آنند که به موازات و پیش از تلاوت و استماع قرآن در محافل، آموزش‌های لازم را ببینند تا از رابطه خود با قرآن کریم بیشترین بهره و لذت عایدشان شود.

به نظر می‌رسد عمومی‌ترین آموزشی که سبب تلاوت‌شناسی مستمعان و به تبع آن لذت بردن از استماع تلاوت قرآن کریم می‌شود آشنایی با «مفاهیم» آیات است.

یعنی به همان میزان که تسلط به معنا و مفهوم آیه برای قاری لازم است تا دست به انتخاب نغمه و لحن‌الأداء(لحن بیانی) متناسب با آن بزند، دانستن آن معنا و مفهوم برای مستمع نیز لازم و بلکه لازم‌تر است چرا که او مخاطب تلاوت است و باید با درک صحیح ارتباط میان لحن و معنا از هنرنمایی قاری قرآن محظوظ شود.

نقش کلیدی آشنایی مستمعان با مفاهیم قرآن به قدری است که حتی اگر هیچ آشنایی با الحان انتخابی قاری نداشته باشند در صورت آشنایی با معنا و مفهوم تا حدود بسیار زیادی تناسب و یا عدم تناسب بین لحن و معنا را در تلاوت قاری تشخیص خواهند داد.

اینک با این استدلال می‌توان ادعا کرد آشنایی مردم با مفاهیم قرآن کریم، قوه محرکه محافل پر شور و شعور تلاوت قرآن خواهد بود چرا که لذت و حظّ معنوی مستمعان را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد.

با این وجود متأسفانه این رشته مهم قرآنی در آموزش‌ها، مسابقات و در میان توجهاتی که به رشته‌ها و هنرهای مختلف قرآنی و اصحاب آنها می‌شود در معرض بی‌مهری و انزوا است.

رشته مفاهیم در مسابقات قرآن دارای کمترین مستمع و جایزه در مقایسه با سایر رشته‌ها است و در فعالیت‌های آموزشی نهادها و مؤسسات قرآنی نیز کمترین سهم را به خود اختصاص داده است.

اخیرا سازمان دارالقرآن الکریم اقدام به راه‌اندازی مرکز تخصصی آموزش حفظ و قرائت قرآن کریم کرده است تا با شناسایی افراد توانمند و مستعد در این دو رشته به تربیت‌ قاریان و حافظان حرفه‌ای بپردازد و چه خوب است اگر بتواند با ارائه آموزش‌ تخصصی مفاهیم قرآن کریم به عموم مردم، برای قاریان پرورش یافته، مستمعان حرفه‌ای نیز پرورش دهد!

علاوه بر این، با نگاه به رشته مفاهیم قرآن کریم از این زاویه، بسیاری از کژروی‌ها و افراط‌ها که موسیقی تلاوت و تشویق‌های مستمعان به آن دچار است خنثی خواهد شد چرا که مستمع آگاه است و قاری نیز به آگاهی او آگاه! و با اشراف هر دو طرف تلاوت به معنا و مفهوم آنچه می‌خوانند و می‌شنوند نوعی «خود کنترلی» موسیقیایی در تلاوت قرآن حاصل خواهد شد.