خواندن تلمود در غیرمنتظره‌ترین جای ممکن

وی در این گزارش نوشت: شهر مقدس شیعه قم، مملو از مساجد، روحانیون و مدارس اسلامی است. به همین خاطر است که پاسخ یکی از دانش آموختگان علوم دینی به سؤالم درباره نویسندگان مورد علاقه‌اش جالب بود. او بدون وقفه پاسخ داد: "آدين اشتاين سالتز برای ترجمه‌اش از تلمود و نیز مارتین بوبر."

سلیمانی یکی از چندین عضو ارشد هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم بود که من در جریان سفر اخیرم به ایران ملاقات کردم. رشته سلیمانی ادیان تطبیقی است و او وابسته به مرکزی از دانشگاه است که به علوم فقهی اختصاص دارد.

گرایش تحصیلی سلیمانی مطالعه فرقه‌ها در تاریخ یهود – به‌ویژه در حدود هفتاد سال قبل از میلاد تا پانصد سال بعد از میلاد است. دیگر رشته مورد علاقه او مجازات بدنی در ادیان مختلف است.

او گفت: "من متخصص جرم‌شناسی هستم و درباره جرایم و کیفر آنها در یهودیت مطالعاتی دارم. این روزها مشغول ترجمه کتابی درباره عدالت کیفری در یهودیت به نام مقدمه‌ای بر تاریخ و منابع حقوق آیین یهود هستم." این کتاب توسط چندین مؤلف و ویراستار نوشته و توسط دانشگاه بوستن منتشر شده است.

یکی دیگر از روحانیون حاضر در جلسه به من گفت، من یهودیت و مسیحیت را مطالعه می‌کنم چون می‌خواهم درک بهتری از قرآن داشته باشم.

مهراب صادق‌نیا متخصص عرفان یهودی به‌خصوص "زوهر" است و نیز متخصص "میدراش" تفسیر تلمود درباره بسیاری از داستان‌های تورات. او اشاره کرد: "قرآن حاوی تعلیمات بسیاری است که مشابهش در "گمارا" (یکی از بخش‌های اصلی تلمود) وجود دارد به همین خاطر ما می‌خواهیم رویکرد دانشمندان دینی یهود به این تعلیمات مشابه را بررسی کنیم."

علی شهبازی یکی دیگر از دانش آموختگان دینی است که متخصص "کلام یهودی" است، فسلفه‌ای که در قرون وسطی توسط دانشمند اهل بغداد "سعديا گائون" و دیگران توسعه یافت. نظام فکری این گروه به شدت تحت تأثیر "کلام اسلامی" است که فلسفه‌ای متناظر است. کلام یهودی، الهیات کلیمی را با جنبه‌هایی از فلسفه یونانی تلفیق کرده است. شهبازی طرفدار "هری ولفسن" دانشمند مکتب‌آفرین دانشگاه هاروارد در زمینه مطالعات کلیمی است. او که در اواسط قرن بیستم می‌زیست طرق بسیاری را شناسایی کرد که فلسفه اسلامی، یهودی و مسیحی در قرون وسطی با هم در ارتباط بوده‌اند و بر هم تأثیر گذاشته‌اند.

با این حال با وجود همه علم و فضل این روحانیون شیعه، کار آنها در بین دانشمندان علوم یهودی در سایر کشورها ناشناخته مانده است. وقتی از استیون زیپرستین پرفسور تراز اول تاریخ و فرهنگ یهود در دانشگاه استنفورد درباره کار این روحانیون پرسیدم پاسخ داد: "بار اولی است که چنین چیزی می‌شنوم." زیپرستین متخصص یهودیت اروپای شرقی و روسیه که نایب رئیس سابق انجمن مطالعات آیین یهود بوده اضافه کرد: "تعجب خواهم کرد اگر بقیه همکاران که در زمینه‌های تحقیقاتی نزدیکتری به این گروه هم کار میکنند از کار آنها مطلع باشند و از شنیدن حرف شما تعجب نکنند."

یکی از این همکاران، مارک آر کوهن پرفسور برجسته تمدن یهود در خاور نزدیک و استاد بازنشسته دانشگاه پرینستون است. او از شنیدن این که در قم مرکز مطالعات یهودی وجود دارد مات و مبهوت ماند.

وی تأکید کرد: "من هیچ اطلاعی از وجود این مرکز نداشتم. این بسیار عالی است. از شنیدن این موضوع بسیار خوشحالم."

بنا بر گفته فاطمه توفیقی که استادیار دانشگاه در رشته دین و زنان است دانشگاه ادیان و مذاهب گفتگوهایی با چند دانشگاه‌ داشته ولی نه به طور جدی. با این حال دانشگاه به ایجاد رابطه با سایر مؤسسات آموزشی علاقه‌مند است.

او توضیح داد دانشگاه ادیان و مذاهب چندین نشریه علمی منتشر می‌کند از جمله مجله "هفت آسمان" به فارسی و نشریه "Religious Inquiries”  به زبان انگلیسی. ولی این نشریات هنوز روی اینترنت قرار داده نشده‌اند.

می‌توان گفت، بخشی از جدا افتادگی دانشگاهی و علمی این دانشمندان دینی به این بر می گردد که بیشتر کارهایشان را به فارسی منتشر می‌کنند. پرفسور زیپرستین در این باره گفت: "شاید درست باشد که آنها را در کنار سایر مؤسسات علوم یهودی که نسبتا تک‌افتاده‌اند به شمار آوریم." او موقعیت این دانشمندان را با شرایط محققان علوم یهود در چین قبل از آن که این کشور در دهه 1980 درهایش را به سوی کشورهای غربی باز کند مقایسه کرد؛ و نیز تا حدودی با وضعیت دانشمندان یهودشناس در ژاپن که متفاوت بودن زبانشان سد بزرگی در راهشان ایجاد کرده و تا حدودی آنها را منزوی کرده است.

 در ایران، یکی از روحانیون به من گفت، همان تمایزی که حکومت ایران بین یهودیت و صهیونیسم قائل است کاملا در تحقیقات این دانشگاه وجود دارد.

او توضیح داد: "دولت اسرائیل یک حکومت صهیونیست سکولار به شمار می‌رود." او چنین دولتی را بی‌ارتباط با موضوع تمرکز دانشگاه دانست و اضافه کرد: "بعد از انقلاب این تفاوت بین صهیونیسم و یهودیت تبیین شد."

بنا بر گفته حسین سلیمانی، فرض دانشگاه در مطالعه سایر ادیان از جمله یهودیت این است که نگرش دانشمندان باید مثبت باشد. وی توضیح می‌دهد: "ما باید نقاط مثبت را در نظر داشته باشیم و بعد نقاط ضعف را ببینیم. هدف قرار است جستجوی حقیقت باشد و باید به همه ادیان – حتی ادیان غیرتوحیدی – با دیدی مثبت بنگریم."

در سال 1995 علمای دینی نزدیک به حجت‌الاسلام حسین توفیقی یک مؤسسه تحقیقاتی را راه‌اندازی کردند که در نهایت تبدیل به دانشگاه ادیان و مذاهب شد.

این دانشگاه الان بین 400 تا 500 دانشجو دارد که در گروه‌های مختلف آموزشی مشغول به تحصیل‌اند. از جمله گروه‌های آموزشی دانشگاه، بخش ادیان ابراهیمی (مسیحیت، اسلام، یهودیت)، بخش ادیان غیرابراهیمی (مثل مذهب هندو و مذهب بودا) و بخش ادیان ایران باستان است.

منبع:حوزه