۰۴ آذر ۱۴۰۳ ۲۳ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۵۴ : ۰۰
رئیس کانون مداحان:
هیأت باید به تقویت بعد عاطفی بپردازد
مصطفی خورسندی گفت: هیئت باید به تقویت بعد عاطفی بپردازد. این تقویت بعد عاطفی سبب جذب به مسیر اهل بیت علیهم السلام می‌شود.
عقیق:مصطفی خورسندی رئیس کانون مداحان و شعرای
آئینی کل کشور و رئیس سازمان بسیج مداحان در تهران است. به گفته خودش ۲۶
سال است که مداحی را تدریس می‌کند و به طور مستقیم ۱۸ سال شاگرد مرحوم آقای
حاج نادعلی کربلایی بوده است. در این مصاحبه حول محور موضوع هیئت و مسائل
معطوف به آن به گفتگو با ایشان نشستیم. او معتقد است بیان مظلومیت اهل بیت
و قراردادن مردم در مسیر اهل بیت از کار ویژه‌های هیئت است. در ادامه
مشروح این مصاحبه را می‌خوانید؛*به نظر می‌رسد هیئت‌ها از آن رسالتی که برای آنها در نظر گرفته شده در بعضی مواقع فاصله گرفته‌اند لذا با توجه به این موضوع لازم است یک بازتعریف و بازشناسی در رابطه با موضوع هیئت انجام شود که این بازتعریف کمک می‌کند این ماموریت و رسالت به صورت بهتری فهمیده شود. لذا به طور کلی بفرمایید هیئت چه هست و چه نیست؟
در هیئت جمعی با یک هدف دینی گرد هم می‌آیند و بنای آنها از این جلسه و این محفل که به نام نامی اباعبدالله الحسین و یاران سیدالشهدا تشکیل شده این است که راه امام حسین را درک کرده و ادامه دهنده آن باشند. این باید هدف اصلی یک هیئت باشد و تشخیص این مسیر بسیار مهم است. اینکه مسیر امام حسین و اهل بیت چه مسیری بوده است و انتظار اهل بیت علیهم السلام از ما چیست.
در این مجموعه باید این انتظارات تعریف و برای این انتظارات قدم برداشته شود. هر مجموعه‌ای که در این مسیر به اهداف اهل بیت نزدیکتر شود آن مجموعه موفق‌تر خواهد بود.
از طرف دیگر بیان مظلومیت اهل بیت، اهداف اهل بیت، رشادت‌های اهل بیت، مدح اهل بیت و توصیف اهل بیت در هر برهه‌ای شکل و شیوه و شمایل خودش را دارد. هیئت به نوعی این موضوع را در قالب‌های مختلف بیان می‌کند. یک موقع نیاز به سینه زنی و روضه‌خوانی وجود دارد و یک موقع نیاز به بحث علمی و مستدل. لذا در قالب‌های مختلف می‌شود به عنوان مثال مبارزه با ظلم و ظالم را بیان نمود.
در هیئت در قالب شعر، داستان، نوحه و… راه و روش و سیره اهل بیت علیهم السلام بیان می‌شود. به طور مثال جمله حضرت زینب سلام الله علیها که فرمودند «ما رایت الا جمیلا» مسیر ما را در برخورد با مشکلات و مصائب روشن می‌کند که انسان باید کارش را برای خدا انجام دهد و توجهش فقط خدا باشد. تمام این‌ها چیزهایی است که باید در هیئت تدریس و بیان شود. حالا زمانی فرا می‌رسد که می‌طلبد حضرت زینب سلام الله علیها خطبه بخواند و یک زمان می‌طلبد مجلس روضه بگیرد.
می‌خواهم عرض کنم روش‌ها و متدها متفاوت است. زمانی می‌طلبد امام سجاد علیه السلام در قالب دعا مسیر حق را بیان کند. لذا این‌ها همه روش‌های مختلفی در بحث بیان سیره اهل بیت است که همین روش‌ها باید در هیئت مورد توجه قرار گیرد. یک جا لازم است با سینه زنی یا با روضه، حرف رسانده شود و یا جای دیگر با سخنرانی و یا دعا و مناجات خوانی پیام را منتقل نمود.
*با توجه به اینکه شما در کسوت استادی قرار دارید اگر بخواهید جایگاه فن مداحی و معنویت را در این موضوع توضیح دهید، جایگاه هر کدام را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ذاکر هم باید فن مداحی را بلد باشد و هم باید تقوا داشته باشد. یعنی حوزه معنوی خود را قوی کرده باشد ولی از یک طرف فن را هم بلد باشد. اگر فردی باشد که بسیار با اخلاص و اهل گریه و اهل سوز باشد اما نداند که کجا باید غزل بخواند و کجا باید زمزمه بخواند، کجا نوحه بخواند باعث تخریب مجلس اهل بیت می‌شود.
*بعضی افراد صدایشان حال دارد و بعضی حالشان صدا دارد و بعضی هم صدایشان حال دارد و هم حالشان صدا دارد که بسیار مهم است.
زیبایی‌خوانی متفاوت از خواندن با نمک و با اخلاص است. بعضی‌ها صدای قشنگی دارند اما این صدا تاثیری درعمل و رفتار و معنویت افراد نمی‌گذارد و صرفا یک جمعی از این آهنگی که خوانده شده لذت برده‌اند اما اینکه این فرد با این خواندن آیا یک قدم به خدا نزدیک شده است، آن برمی‌گردد به اخلاص و ارتباط معنوی این ذاکر با خدا. استادی به ما می‌فرمودند که ذاکر باید خود به اندازه یک پروژکتور نور داشته باشد تا بتواند به مستمعین خود به اندازه یک لامپ یا یک شمع نور برساند.
ذات نایافته ازهستی بخش/ کی تواند که شود هستی بخش
کهنه ابری که بود ز آب تهی/ کی تواند که کند آب دهی
لذا کسی که خودش را نتوانسته متحول کند چگونه می‌خواهد جامعه را متحول کند؟ فردی که نتواند خود را تغییر بدهد و خود را پاک و آماده کند نمی‌تواند اثر کافی بگذارد. لذا ذاکر هم باید تقوای لازم را داشته باشد و هم فن داشته باشد. وقتی کسی می‌خواهد برای مردم صحبت کند باید مخاطب شناس باشد، باید ادبیات را آموخته باشد، باید ردیف‌های آوازی را حتی‌المقدور بلد باشد، باید با نغمات و نواها آشنا باشد و باید شعر خوب را تشخیص بدهد. ضمن اینکه شعر خوب، لحن خوب و توضیح نیز می‌خواهد.
لذا برای افرادی که مخاطب شما هستند باید تشخیص بدهی که چه می‌خواهند. قشر نوجوان و جوان چه می‌خواهد و قشر بزرگتر چه می‌خواهد، حتی جنسیت مستمعین نیز مهم است. سطح علم و آگاهی آنها نیز مهم است. مثلا باید توجه داشت که برای اساتید دانشگاه یا دانشجو چه باید خواند و برای کشاورز چه باید خواند.
همه این‌ها مطالبی است که ذاکر باید فن آن را بلد باشد و این‌ها بدست نمی‌آید مگر اینکه انسان پای درس استاد بنشیند. استادی که واقعا خودش استاد دیده باشد. بنده گاهی برای شاگردان عرض می‌کنم که بازیگر متفاوت از مربی است و فردی که خوب بازی می‌کند دلیلی ندارد که مربی خوبی هم باشد. بعضی‌ها خوب می‌خوانند اما برای استادی مناسب نیستند. فن تدریس و آموزش چیز دیگری است. مربی‌گری متفاوت از بازیگری است.
*مسیری که اکنون درکشور در رابطه با آموزش مداحی شاهد آن هستیم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ به نظر شما باتوجه به نیاز های جدیدی که جریان مداحی کشور با آن مواجه است آیا روش سنتی آموزش مداحی باز هم پاسخگو هست؟
هر روش برای خود یک سری نقاط ضعف و قوتی دارد، نمی‌توان روش سنتی را رد کرد چون یک پشتوانه محسوب می‌شود. روش آموزش مداحی سنتی یک قدمتی دارد که انصافا نمی‌توان آن را رد کرد. اما اینکه روش های جدید را هم باید آموزش داد، درست است. باید مداحان را برای نسل جدید پرورش داد چون آنها می‌خواهند برای این نسل بخوانند. پس باید مداح بداند که برای این نسل چه بخواند و روش‌های جدید را برای این نسل بیاموزد. من قائل بر این هستم که هر چقدر بتوان آموزش‌های مداحی را با روش‌های جدیدتر ارائه کرد این به نفع کل جامعه ستایشگری است.
*آیا الان برنامه ای برای این موضوع وجود دارد یا آموزش‌های مداحی هنوز در قالب سنتی ارائه می‌شود؟
متاسفانه برنامه منسجم و مدونی وجود ندارد و هر کس با روش خود جلو می‌رود البته ما تلاش‌هایی را داریم انجام می‌دهیم تا بتوانیم مراکز آموزشی را کنار هم بنشانیم و از تجربیات هم استفاده کنیم تا بتوانیم در آینده فنون تدریس و منابع تدریس را یکی کنیم و یک کتاب جامع جمع آوری کنیم که انشاءالله همه بتوانند از آن استفاده کنند.
*از نظر شما هیئت و مجموعه هیئت و کلا عزاداری باید چه اثری بر روی مستمعین داشته باشد؟
باید سینه زد، باید زنجیر زد و باید گریه بر مصائب اهل بیت نمود و این رقت قلب را پیدا کرد. آن‌هایی که بر اباعبدالله و مصائبش اشک می‌ریزند اتفاقا آنها کسانی هستند که می‌روند و سینه‌ها را از غم آزاد می‌کنند و دست‌های بسته را باز می‌کنند، غمی را از دل مردم بر می‌دارند و اشکی را از چشم یتیمی می‌گیرند.
باید هدف اصلی هیئت شناخت اهل بیت و قرار گرفتن در مسیر اهل بیت باشد. به هر شکل فضای معنوی، اشک و سوز و حال و سینه زنی و شور باید همه را داشت. این نکته را باید گفت که در هیئت باید توجه به بعد عاطفی شود. می فرمایند: «کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم» باید با روش و منش و سیره عملی در حوزه عاطفی مردم را جذب نمود. برای مثال کسی که روی سر پیامبر زباله می‌ریخته است وقتی یک روز بیمار می‌شود پیامبر به دیدن او می‌رود و آن مرد با دیدن این رفتار پیامبر، مسلمان می‌شود. کجای این کار استدلال هست؟ پس هیئت باید به تقویت بعد عاطفی بپردازد که این تقویت بعد عاطفی سبب جذب به مسیر اهل بیت علیهم السلام می‌شود. توجه به حوزه عاطفی توجه مهمی است و باید به این حوزه پرداخت ضمن اینکه اگر نیاز به استدلال هم باشد باید انسان استدلال قوی داشته باشد و محکم بتواند دفاع کند.
*بر اساس فرموده امام (ره) مبنی بر اینکه موتور محرک قیام ۱۵خرداد ناظر به بحث هیئت ها است. سوال این است که وقتی هیئت ها در شکل گیری انقلاب و به پیروزی رساندن آن انقدر موثر بوده اند در حال حاضر با توجه به اینکه نیازهای انقلاب هم تغییر پیدا کرده است، هیئت‌ها باید چه نیازهایی را از انقلاب برآورده کنند؟
باید گفت «اسلام نبوی الحدوث و حسینی البقاء» است. نقش هیئت در حدوث و بقاء انقلاب یک نقش بی‌بدیل است. شما نگاه کنید اثری که یک نوحه در ۸ سال دفاع مقدس می‌گذاشت اثری است که شما هیچ جا نمی‌توانید پیدا کنید. چند نفر از بچه‌های جبهه استدلالی به جبهه رفتند؟ تنها یک جمله گفتند که مگر خون من از خون علی اکبر امام حسین(ع) رنگین‌تر است؟ کدامشان استدلالی به جبهه رفتند؟
اتفاقا آن‌هایی که به دنبال استدلال بودند هنوز هم به دنبال استدلال هستند و هیچ کدام پا به جبهه نگذاشتند و الان هم در مقابل داعش نمی‌ایستند. اما آن‌هایی که قدم در راه مبارزه می‌گذارند چه کسانی هستند؟
کسانی هستند که زیر پرچم امام حسین رشد کردند و هیهات منا الذله امام حسین را درک نموده‌اند، کسانی هستند که وقتی خوانده می‌شود جوانان بنی هاشم بیایید، هنوز حس می‌کنند که آنها را فرا می‌خوانند و صدا می‌زنند. این‌ها در کجا شکل گرفته است؟ در هیئت شکل گرفته است.
تقویت بعد عاطفی بسیار بسیار مهم است و این روحیه لطیف است که خود به خود مسیر حق را از باطل تشخیص می‌دهد و مسیر امام حسین را از مسیر یزید و یزیدیان جدا می‌کند. هیئت رسالتش تقویت بعد عاطفی و کشاندن شور به شعور معنوی است.
*هم اکنون در منطقه شرایط حساسی حاکم است، با توجه به اینکه رهبر معظم انقلاب تاکید زیادی بر این امر داشتند که نباید جلسات مذهبی به عصبیت‌ها و تعصبات مذهبی دامن بزنند و ایشان بر وحدت تاکید زیادی داشتند، به نظر شما رسالت و وظیفه مداحان و هیئت ها در این شرایط حساس چگونه است؟
وظیفه ذاکرین و هیئات توجه به منویات مقام معظم رهبری است. دشمن را باید از دور تشخیص داد و زمین‌گیر کرد. همین کاری که ما در سوریه و یمن و عراق داریم انجام می‌دهیم. ما داعش را همان جا خاک‌نشین کرده‌ایم والا این‌ها هدفشان ایران است. نکته‌ای که می‌خواهم عرض کنم این است که باید توسط ذاکرین و هیئات مذهبی به صحبت‌های مقام معظم رهبری جامه عمل پوشانده شود.
هیئات مذهبی در ایجاد اتحاد خیلی موثرند، شما ببینید چقدر سنی عاشق اهل بیت است، من این ها را با چشم خود دیده‌ام.
حتی در میان مسیحیان و زرتشتیان هم عاشق اهل بیت وجود دارد. وقتی با آن خانم مسیحی مصاحبه شد، گفت من برنج روضه را در فریزر می‌گذارم و در طول سال ذره ذره از این برنج در غذای خومان می‌ریزم تا همه سال بچه‌های من سر سفره اهل بیت باشند. این را یک مسیحی می‌گوید. حال ما چه وظیفه‌ای داریم؟ ما وظیفه داریم همه این‌ها را جذب کنیم، چرا دشمن تراشی کنیم؟ وهابیت یک قشر محدودند ما بقی اهل‌سنت را نباید کنار وهابیت بگذاریم. اهل سنت عاشق اهل‌بیتند. وظیفه ما جذب حداکثری است و تلاش ما باید این باشد.
*در ادبیات دینی ما تبری جایگاه ویژه‌ای دارد و بعضی از آقایان حتی بر این مطلب قائلند که تبری جزء اصول دین است یعنی اینقدر مهم است، با توجه به شرایط حساس منطقه و اینکه جذب اهل تسنن باید صورت بگیرد، بفرمایید که چگونه بحث وحدت با مسئله تبری قابل جمع هستند؟
اگر تبری تاکید شده تقیه هم تاکید شده است. برای مثال امام(ره) فرمودند که وقتی به مکه و مدینه می‌روید نماز جماعت را پشت وهابی‌ها بخوانید و حتی اعاده هم لازم نیست، این یعنی چه؟ دشمن بر روی نظام ما متمرکز شده است، حفظ نظام اسلامی از اوجب واجبات است.
دشمن تلاش می‌کند شیعه و سنی به جان هم بیفتند و سودش نصیب اسرائیل و آمریکا شود. اگر کسی اندک عقلی داشته باشد این اتحاد حفظ خواهد کرد.
*ما می‌توانیم برای هیئت یک نقش جریان ساز و گفتمان ساز را قائل باشیم. برای اینکه این نقش گفتمان‌ساز و جریان‌ساز بازیابی شود باید چه کرد، هم اکنون به نظر می‌رسد که هیئت‌ها خیلی جریان‌ساز نیستند.
همه هیئت‌ها اینگونه نیستند که جریان‌ساز نباشند. اتفاقا هیئت‌هایی که بزرگتر دارند جریان‌ساز هستند. اما این جریان سازی باید منجر به تبعیت محض از ولی فقیه شود، این می‌شود جریان سازی.
ذاکر باید فضایی ایجاد کند که مردم و مستمعین جذب مراجع عظام تقلید و خصوصا جذب ولی امر مسلمین شوند و در مسیری که آقا می‌گوید قرار گیرند. کسانی در این جریان‌سازی موفق خواهند بود که مردم را به جای جذب به خود، جذب به خدا کنند.
آن‌هایی که به دنبال جذب دیگران به خود هستند چوب خواهند خورد و آن‌هایی که می‌خواهند مردم را جذب به خدا کنند هم در دنیا سود خواهند برد و هم در آخرت.
*بعضی برای اینکه مخاطب خود را از دست ندهند و پای کار نگه دارند به دنبال ذائقه آنها می روند یعنی می‌روند به دنبال اینکه ذائقه مستمع چه می‌طلبد و همان را بیان و پیاده می‌کنند. نظر شما در این خصوص چیست؟ آیا ما می‌توانیم ذائقه افراد را تغییر دهیم بدون اینکه ریزش داشته باشیم؟
اسلام دین خواست نیست، دین نیاز است. من باید ببینم نیاز مستمع من چیست. دقت کنید که آدم عاقل توجه می‌کند به نیاز او، نه به خواسته‌های او. باید بتواند که نیاز او را به گونه‌ای ارائه دهد که خواسته‌های او نیز تامین شود.
به نظر من ذاکرین اباعبدالله الحسین باید ذائقه مستمعین را طوری شکل دهند که آن ذائقه از اول به انحراف نیفتد و این هم بدست نمی‌آید مگر اینکه پای درس استاد بزرگتر نشسته باشند. ما هنوز هم با افتخار پای درس استاد می‌رویم و دست آنها را می‌بوسیم و مطلب می‌آموزیم.
*شما به عنوان فردی که سال ها در کسوت استادی مداحی قرار دارید آن مولفه های اساسی که مد نظر شماست و همیشه به عزیزان توصیه و تاکید می‌کنید، چیست؟
مداح باید مداح باشد، میم یعنی متدین باشد، دال یعنی دانش و علم داشته باشد، الف یعنی اخلاق و ادب داشته باشد و حا یعنی حسن سلیقه و حسن انتخاب داشته باشد در مورد همه چیز که من شاید برای این ۴ موضوع باید ۴ ساعت صحبت کنم تا بتوانم تمام این‌ها را با مصادیقش بیان کنم.
باید عالمانه خواند، یعنی هم شعر شناس باشد، هم حوزه ادبی را بفهمد، هم حوزه اعتقادی شعر را بفهمد و مقتل شناس باشد. باید بداند چگونه از کتاب مقتل استفاده کند. بار عاطفی لغات را تشخیص بدهد، حسن سلیقه داشته باشد که چه چیزی را کجا بخواند.
*در شرایط امروز چه محتواهایی از جانب مداحان و سخنران‌ها اولویت دارد به مستمعین انتقال پیدا کند که به نظر می رسد الان جایش خالی است؟
برای جنسیت و گروه سنی مختلف، محتوا متفاوت است. اما به اعتقاد بنده مهمترین اصلی که در هیچ جلسه‌ای نباید از آن غافل شد ولایت مداری است. به نظر من باید دائم بر حوزه ولایتمداری تاکید کرد. اگر کسی به جایی رسیده با تبعیت محض از ولی امر مسلمین رسیده و هر کس زمین خورده با زاویه گرفتن از این راه بوده است.
*به کدامیک از مسائل معطوف به هیئت باید به صورت تهدید نگاه کرد؟ اساسی ترین موضوعاتی که الان به نظر می‌رسد در خصوص هیئت‌های ما تهدید محسوب می‌شود و باید تامل بیشتری در رابطه با آن کرد چیست؟
من اعتقادم بر این است که اگر ما می‌گوییم بین اهل سنت و شیعه باید اتحاد باشد، این اتحاد را باید در شیعه بیشتر کرد، این خیلی مهم است. ما نباید چیزهایی که دامنه اختلاف را تقویت می‌کند بیان کنیم.
به هر شکل هیئات باید یک مأمن و یک مراکزی باشد که افراد وقتی به آن جا وارد می شوند بتوانند یک قدم به خدا نزدیک تر شوند. ما باید برای این تلاش کنیم.
الان دشمن در میان شیعیان هم اختلاف افکنی می‌کند. اصلا خطی که تیم سید صادق شیرازی پیگیری می‌کنند همین است. کسانی که این مسیر را می روند آب در آسیاب دشمن ریخته اند.
*آینده‌ای که برای جریان مداحی کشور قابل تصور هست چطور ارزیابی می کنید؟ برای اکمال آن چه باید کرد؟
آینده در این حوزه بسیار روشن است، این حوزه، حوزه‌ای هست که تاثیر گذار است. ذاکرین اباعبدالله الحسین رسانه بی‌بدیل شیعه‌اند.
ما آینده بسیار روشنی در هیئات خواهیم داشت، اگر با توجه به منویات و دغدغه‌های مقام معظم رهبری جلو برویم. به همان میزان که هیئت‌ها اثر گذارند می‌توانند اثر منفی هم بگذارند. نقش ذاکرین در اینجا نقشی ویژه است.
ذاکرین امام حسین انشاالله یک آینده بسیار روشنی را برای هیئات ترسیم خواهند کرد و تلاش ما بر این هست که انشاالله با هماهنگی که با مراکز مختلف برنامه‌ریزی ذاکرین داریم بتوانیم آسیب‌ها را کم کنیم و نقاط قوت را تقویت کنیم.
منبع:بیرق
گزارش خطا
