12 دستورالعمل برای استجابت دعا

در روایتی در اصول کافی از حضرت رسول نقل شده است که: «دعا، حربه ی مومن برای دفع دشمنان است، عمود دین است که با آن دین مومن برپاست و نور آسمان و زمین است» و همچنین امام رضا (ع) نیز فرموده اند: «دعا از نیزه ی تیز کارگرتر است و دعا قضا را رد می کند، هر چند از آسمان نازل شده باشد و محکم گردیده باشد و بسیار دعا کنید، زیرا دعا کلید جمیع رحمت هاست و موجب دست یافتن به همه ی حاجت ها می باشد و به کرامت های الهی نمی توان رسید، مگر به دعا!»
با توجه به روایات ذکر شده به این نتیجه می رسیم که بر انجام دعا به خصوص در هنگام گرفتاری ها و مشکلات بسیار تاکید شده است و جالب است بدانید که دعا کردن نیز شرایط و آدابی مخصوص به خود دارد تا پذیرفته شود.

1- همدلی دل و گفتار
علامه محمدباقر مجلسی درباره ی این شرایط نخست به توجه کامل فرد در هنگام دعا تاکید می کند و می گوید در هنگام مناجات با خداوند، فرد باید با تمام وجود به دعا به سوی خدا بپردازد و این کار را با جهد و تلاش انجام دهد. از این رو در اصول کافی جلد 2 نقل شده است که حضرت علی (ع) می فرمایند: «چنین دعا نکنید که دل شما از آن غافل باشد، بلکه باید با جدیت و تلاش دعا نمایید» و در حدیثی دیگر فرموده اند: «خداوند دعایی را که با دل غافل از دعا همراه باشد مستجاب نمی کند. پس هرگاه دعا می کنید دل خود را با خدا همراه کنید و مطمئن باشید که دعای شما مستجاب خواهد شد.»

2- دعا، حتی در مواقع شادی و وفور نعمت
باید به این نکته توجه نمود که دعا صرفاً در مواقع گرفتاری و مشکلات نیست و این امر باید در سرتاسر لحظات زندگی جاری باشد به نحوی که در اصول کافی جلد 2 از امام جعفر صادق (ع) نقل شده است که: «کسی که پیش از نزول بلا دعا کند، چون بلا نازل شود، دعایش مستجاب می گردد و ملایکه می گویند: این صدای آشنایی است و دعای او را از آسمان منع نمی کنند و کسی که پیش از نزول بلا برای دفع آن دعا نکند، بعد از بلا دعایش مستجاب نمی شود و ملایکه می گویند ما این صدا را نمی شناسیم» و در حدیثی دیگر فرمودند که ملایکه می گویند: «پیش از امروز کجا بوده ای؟» و در حدیثی دیگر فرموده اند که: «کسی که می خواهد دعای او در هنگام گرفتاری ها مستجاب گردد باید در هنگام رفاه و نعمت نیز بسیار دعا کند.»

3- دعا باید همراه با عمل صالح و وفا به خدا باشد!
شاید بسیار دیده باشید کسی که از مخلوقی حاجتی دارد کارهای بسیار شایسته ای برای وی انجام می دهد تا آن فرد از کارهای او خوشش بیاید و حال این امر در مورد خداوند نیز صادق است و باید به این امر توجه نمود که هر کس بیشتر به درگاه خداوند عبادت کرده است دعایش به اجابت نزدیکتر است؛ چنان چه از حضرت رسول (ص) روایت شده است که: «دعایِ بی عملِ صالح، مانند تیر انداختن از کمانِ بی زه است.» و در روایتی به نقل از بحارالانوار جلد 93 نقل شده است که: «شخصی به حضرت صادق (ع) عرض نمود: حق تعالی می فرماید دعا کنید تا دعای شما را مستجاب کنم. ما دعا می کنیم ولی مستجاب نمی شود! پس حضرت فرمود: دعای شما برای این مستجاب نمی شود که، به پیمان هایی که خداوند در عمل به واجبات و ترک محرمات از شما گرفته است وفا نمی کنید. چرا که خداوند می فرماید: به عهد و پیمان هایی که به من داده اید وفا کنید تا من نیز به عهد و پیمان های شما وفا کنم و دعاهایتان را مستجاب نمایم!»

4- هنگامی که خدا را شناختید دعا کنید تا مستجاب گردد
یکی دیگر از شرایط استجابت دعا، کمال معرفت و شناخت نسبت به خداوند است به نحوی که در بحارالانوار در جلد 93 نقل شده است که: «جماعتی از امام جعفر صادق (ع) سوال نمودند که چرا هر چه ما دعا می کنیم، دعای ما مستجاب نمی گردد؟ و حضرت پاسخ دادند: زیرا شما کسی را دعا می کنید که او را نمی شناسید و در حدیثی دیگر از حضرت صادق (ع) نقل شده است که: «چون دعا می کنید گمان کنید که حاجت شما در خانه ی شماست» و این احادیث بیانگر داشتن شناخت نسبت به خدا برای پذیرش دعا می باشد.

5- مبالغه و الحاح
یکی دیگر از شرایط استجابت دعا، مبالغه و الحاح (اصرار و پافشاری) در هنگام دعا می باشد و از این رو در اصول کافی جلد 2 از حضرت رسول نقل شده است که ایشان فرموده اند: «خداوند رحم می کند بر بنده ای که با حالت الحاح (اصرار و پافشاری) حاجتی را از خدا طلب می کند؛ خواه دعای او مستجاب بشود و خواه نشود.» و همچنین از امام صادق (ع) نقل شده است که: «پروردگار الحاح کردن مردم را بر یکدیگر در سوال(درخواست) مکروه می داند و خداوند دوست دارد که از ایشان مردم هر چه می خواهند را طلب نمایند.»

6- یک دعای مخفی بهتر از 70 دعای علنی
از دیگر موارد شرایط دعا کردن و پذیرش آن مخفی دعا کردن است، زیرا دعایی که در خفا و پنهانی صورت پذیرد به اخلاص نزدیک تر است و از ریا دورتر؛ چنان که از امام رضا (ع) نقل شده است که: «اگر یک دعای مخفی به جا آوری، بهتر است از هفتاد دعا که به طور علنی به جای آوری!»
علامه محمدباقر مجلسی همچنین ذکر می کند اگر چنانچه فردی دارای حاجت بسیار بزرگی است با توجه به این که دعای خود را ناچیز بداند و بدون ریا باشد، اگر در مجامع دعا کند بهتر است؛ چنان که در اصول کافی جلد 2 از حضرت صادق (ع) نقل شده است که: «اگر برای پدرم حاجتی روی می داد، زنان و اطفال را جمع می نمودند و ایشان دعا می کردند و آنها آمین می گفتند و در حدیثی دیگر فرمودند: «دعا کننده و آمین گوینده هر دو در ثواب شریک هستند!»

7- بهترین زمان پذیرش دعا
بی شک رعایت نمودن بعضی از اوقات و زمان ها که توصیه شده برای استجابت دعا تاثیر بسیاری در برآورده شدن دعا دارد به نحوی که در اصول کافی جلد 2، از حضرت صادق (ع) نقل شده است که: «در چهار وقت دعا کنید: وقت وزیدن بادها، وقت گردیدن سایه ها، وقت باریدن باران و در هنگام ریختن نخستین قطره ی خون از مومنی که شهید می شود، و بدانید که درهای آسمان را در این اوقات می گشایند» و در حدیثی دیگر فرمودند: «دعا در چهار محل مستجاب می شود: در نماز وِتر، بعد از نماز صبح، پس از نماز ظهر و بعد از نماز شام.»

حضرت علی (ع) نیز درباره ی بهترین اوقات دعا فرموده اند: «دعا را در چهار وقت غنیمت شمارید: هنگام خواندن قرآن، در وقت اذان، وقت باریدن باران و هنگام ملاقات کردن دو صف برای شهادت» و همچنین از امام صادق (ع) در بحارالانوار جلد 93 نقل شده است که: «سه وقت است که حاجت بنده از خدا پوشیده نمی شود: بعد از نماز واجب، هنگام باریدن باران، و زمان ظاهر شدنِ معجزه ای از حجت های خدا بر روی زمین.»
در معانی الاخبار شیخ صدوق نیز از امام زین العابدین نقل شده است که: «حضرت فاطمه فرمودند: از حضرت رسول (ص) شنیدم که می فرمود: در روز جمعه ساعتی است که هر مسلمان در آن ساعت از خدا چیزی طلب نماید، خداوند به او اعطا می فرماید. گفتم: یا رسول الله! آن کدام ساعت است؟ فرمود: وقتی که نصف قرص آفتاب فرو رود...» و همچنین در اصول کافی جلد 2، به سند معتبر از امام صادق (ع) نقل شده است که: «بر تو باد به دعا کردن در حال سجده، زیرا بنده در سجده از تمام احوال به خداوند نزدیک تر است.»

8- برای برآورد حاجت گریه کن، اگرچه به مقدار سر مگسی باشد!
از موارد دیگری که علامه مجلسی درباره ی پذیرش و استجابت دعا بیان می فرماید ابراز تضرع و زیادتِ مذلت و شکستگی در برابر خداوند است، چنان چه که از حضرت صادق (ع) نقل شده است که: «چون بدنت به لرزه افتاد و از چشمانت اشک جاری گردید، بسیار دعا کن، زیرا رحمت الهی متوجه تو گردیده و هنگام اجابت است.» و در حدیثی دیگر در اصول کافی جلد 2، از امام صادق (ع) نقل شده است که: «اگر از امری در ترس بودی یا در طلب حاجتی از خداوند بودی، پس اول خدا را به بزرگی و عظمت یاد کن، چنانچه شایسته خداوند است و صلوات بر محمد و آل محمد بفرست و حاجت خود را بطلب و خود را به حالت گریه درآور و سعی کن گریه کنی، اگرچه به مقدار سر مگسی باشد. پدرم می فرمود: نزدیک ترین حالت بنده به خدا، هنگامی است که بنده در سجده باشد و چشمانش نیز گریان.»

9- دادن صدقه قبل از بیان حاجت
به احتمال بسیار زیاد این امر را در جوامع فراوانی دیده اید که اگر چنانچه کسی حاجتی به درگاه فرد بزرگی داشته باشد، ابتدا نگهبانان و دربانان آن درگاه را خشنود می کند تا داخل شدن به نزد آن فرد بزرگ به آسانی برای وی میسر شود و نیازها و حاجتش زودتر برآورده گردد؛ و باید دانست، که به گفته ی علامه مجلسی دربانان درگاهِ خداوند، فقرا و مساکین هستند و باید پیش از طلب حاجت از خداوند، صدقه ای در راه این افراد داده شود. چنان چه که در اصول کافی جلد 2، از حضرت صادق (ع) نقل شده است که فرموده اند: «هرگاه یک نفر از شما بیمار شود، طبیب درخواست می کند و به او چیزی می دهد و اگر حاجتی به پادشاهی پیدا کند به دربانان او رشوه می دهد. پس اگر حاجتی به خدا دارید باید صدقه بدهید (تصدقی بکنید)، خواه کم و خواه بسیار باشد!»

10- دعا کردن در حق دیگران
یکی دیگر از مواردی که استجابت دعا را سرعت می بخشد دعای فردی دیگر برای دیگری است از این رو در اصول کافی جلد 2، به نقل از امام محمد باقر (ع) آمده است که ایشان فرموده اند: «سریع ترین دعایی که برآورده می شود، دعای مومنی است که غایبانه برای برادر مومن خود دعا کند. پس مَلَکی که موکل دعای اوست می گوید: آمین! و خدا به تو دو برابرِ آنچه برای برادر مؤمن خود دعا کردی عطا می فرماید.» و حضرت رسول (ص) نیز فرموده اند: «هر مومنی که برای مومنین دیگر دعا کند، خدا به عدد هر مومنی که فوت شده و به دنیا خواهد آمد، از اول تا آخر دنیا، مانند هر آنچه را که برای ایشان دعا کرده است، به او برمی گرداند، و خدا در قیامت امر می کند که بنده ای را به جهنم ببرند، پس ملایکه او را می کِشند و می برند و در آن حال مومنان می گویند: پروردگارا! این بنده در دنیا برای ما دعا می کرد. ما را شفیع وی بدان! پس خداوند ایشان را شفیع او می کند و به شفاعت ایشان نجات می یابد.»

11- حمد الهی پیش از دعا
از جمله آداب دیگر پذیرش دعا این است که خدا را پیش از طلبیدن حاجت، به بزرگواری و عظمتِ وجود و کَرَم ستایش نمایید و نعمت های ایشان را یاد کرده و او را بر آن نعمت ها شکر کنید و از این رو وارد شده است که بهترین دعا «الحمدالله» است. همچنین چون گناهان آدمی موجب محرومی از خیرات و سعادت است، باید پیش از دعا، از گناهان استغفار کرد، تا موجب رفع موانع شود، چنانچه مفضل به حضرت صادق (ع) عرض نمود: دعای جامعی به من تعلیم فرمایید و حضرت فرمودند: حمد الهی بکن؛ زیرا چون حمد الهی کردی، هر کس نماز بخواند، برای تو دعا می کند و می گوید: «سمع الله لمن حمده»؛ یعنی خدا دعای حمدکنندگان خود را مستجاب کند.»

12- صلوات، دعا را به آسمان می برد!
علامه محمدباقر مجلسی یکی دیگر از شرایط پذیرش و استجابت دعا را فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد می داند و صلوات را یکی از عوامل قبولی دعا می شمارد. همچنین است که از امام صادق (ع) نقل شده است که: «هر کس دعا کند و پیغمبر را یاد نکند، آن دعا بر بالای سرش می ایستد و تا هنگامی که صلوات نفرستد به سوی آسمان نمی رود.»
همچنین درباره ی اثر صلوات در «من لایحضره الفقیه» به سند معتبر نقل شده است که: «حضرت صادق (ع) به صباح بن سبابه فرمودند: می خواهی تو را چیزی تعلیم دهم که خدا به سبب آن، تو را از آتش جهنم حفظ کند؟ گفت: بلی!