دلبستگيهاي انسان، ملاک ارزيابي هر شخص
مطلب ديگري در روايات هست که خيلي هم عجيب است؛ تا اينجا سخن از اين بود که رفيقت را ارزيابي کن و بعد خود رفاقت را محک بزن و عيارش را بسنج، امّا در روايات اين نکته را داريم که اگر ميخواهي خودت را ارزيابي کني باز هم به رفاقتها و دلبستگيهايت نگاه کن! مثلاً من ميخواهم خودم را بشناسم که آدم خوبي هستم يا آدم بدي هستم؟ شما دلتان نميخواهد بفهميد؟ هر کسي ميخواهد اين را بفهمد که خودش آدم خوبي است، يا آدم بدي است؟ با چه چيزي خودمان را بسنجيم؟ معيار سنجش «خودم» چيست؟
حالا من روايت ميخوانم تا مسأله روشن شود. در روايتي جابر جعفي که از اصحاب امام باقر(عليهالسلام) است، نقل ميکند که حضرت فرمود: «إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَعْلَمَ أَنَّ فِيكَ خَيْراً»؛ اگر ميخواهي بفهمي که تو از نظر دروني آدم خوبي هستي يا نه، «فَانْظُرْ إِلَى قَلْبِكَ»؛ به دلت نگاه کن! «نظر» هم که حضرت ميفرمايد، يعني «نگاه با دقت» که با رؤيت فرق ميکند. «فَانْظُرْ إِلَى قَلْبِكَ»؛ برو به انتهاي دلت، نگاه کن که چه چيزي در آنجا هست. «فَإِنْ كَانَ يُحِبُّ أَهْلَ طَاعَةِ اللَّهِ وَ يُبْغِضُ أَهْلَ مَعْصِيَتِهِ فَفِيكَ خَيْرٌ»؛ اگر در عمق قلبت ديدي که دوستان خدا و کساني که اهل طاعت خدا هستند را دوست داري و از کساني هم که گناهکاراند و از فرمان الهي سرپيچي ميکنند، خوشت نميآيد، بفهم که تو درون خوبي داري. برو و از انتهاي دلت خبر بگير و ببين در آنجا چه خبر است! حضرت براي اينکه انسان خودش را بشناسد، «دوستي» را مطرح ميکند. «وَ اللَّهُ يُحِبُّكَ»؛ بدان که خدا هم تو را دوست ميدارد. «وَ إِذَا كَانَ يُبْغِضُ أَهْلَ طَاعَةِ اللَّهِ وَ يُحِبُّ أَهْلَ مَعْصِيَتِهِ فَلَيْسَ فِيكَ خَيْرٌ»؛ امّا اگر ديدي، اهل طاعت و بندگي و کساني را که با خدا پيوند دارند، دوست نميداري، و برعکس، اهل معصيت را دوست داري، بفهم که در تو خيري نيست و آدم خوبي نيستي، «وَ اللَّهُ يُبْغِضُكَ». و خدا هم از تو بدش ميآيد. حتي معيار ارزيابي خود انسان هم همين است؛ يعني ببين که آيا حبّ و بغضت في الله هست يا نه.
من دو مطلب را از هم جدا کردم؛ دقّت کنيد! گاهي ميخواهيم دوستي و رفاقت را ارزيابي کنيم، اين مطلبي بود که در ابتداي بحث گفتيم. امّا اگر ميخواهي خودت را ارزيابي کني و ارزش خودت را بفهمي، راه اين است. در اينجا بحث اين است که ميخواهم خودم را ارزيابي کنم. حضرت ميگويد: خودت را نيز با همين دوستي ارزيابي کن! من جداسازي کردم و اميدوارم که انشاءالله، مطلب روشن شده باشد.