عوامل عقب ماندگی و شکست از نظر امام باقر

عقیق: اهل بیت(ع) راهنمای جهانیان بوده‌اند و گفت و گوهای امامان و سفارشهای آنان به تک‌تک افراد در بردارنده سبک زندگی الهی است و سازنده زندگانی تکاملی و مقدس برای مردم است.

امام باقر(ع) در ارتباطات با اصحاب خویش بایدها و نبایدهای سبک زندگی سالم و روش زندگی مطلوب و برتر را آموزش داده‌اند. جابربن یزید جعفی از اصحاب امام باقر و امام صادق (ع) بوده است و از هر دو امام بهره فراوان برده است. وصایای امام باقر(ع) به جابر، گسترده و جامع برای همیشه و همگان راهگشاست. امام باقر(ع) جابر را بر انجام برخی کارها تشویق نموده‌ و از برخی کارها بازداشته‌اند. در بخشی از وصایای امام پنجم(ع) به جابر، موانع تکامل و سعادت و رستگاری تبیین گردیده و جابر از آنها نهی شده است.امام باقر(ع) به جابر فرموده‌اند: از تسویف و واگذاری کارها به آینده بپرهیزد، زیرا تسویف دریایی است که هلاک شونده در آن غرق می‌گردد و از غفلت بپرهیزد که در غفلت قساوت قلب است و از تنبلی و سستی در آنچه که برایت در آن عذری نیست بپرهیز!» (بحارالانوار، ج 87، ص164).

در این حدیث شریف از امام باقر(ع) اسباب عقب‌ماندگی و موانع توسعه و رشد و ترقی یادآوری گردیده است. امام باقر(ع) سه خطر بزرگ و سه عامل بزرگ عقب‌ماندگی و شکست را معرفی نموده‌اند.

 تسویف

دست به دست گردانیدن و امروز و فردا کردن و کار امروز را به آینده واگذاشتن، بسیار زیانبار است. «تسویف» کار امروز را به فردا واگذاشتن است و مانع بزرگی در راه انجام کارهاست. با تسویف هیچ کاری در زمان مناسب آن به گونه‌ای مؤثر و مفید روی نخواهد داد. چون هر زمانی‌که بخواهد کاری را انجام دهد باز هم واگذاشتن به فردا مطرح می‌گردد، فردایی که هرگز نخواهد آمد و بنابراین کارها زمین می‌ماند. تسویف دریای نامحدود و پهناور بی‌پایانی است که انسان در آن غرق و نابود می‌شود. باید در کار خیر سرعت و دقت و زمان‌شناسی و آینده‌نگری و تدبیر با هم رعایت گردد تا کار خیر بخوبی انجام گردد.

 غفلت

غفلت از خدا و آنچه خدای سبحان به یادداشتن آن را لازم شمرده است، آثار سوء فراوانی دارد. با غفلت از یاد خدا، انسان‌ از آرامش و اطمینان قلبی و از حرکت و اقدام مطلوب باز می‌ماند. غفلت از شهیدان، غفلت از مردم و نیازهای حقیقی اهل ایمان، غفلت از خودسازی و جهاد اکبر، غفلت از دشمنان و نقشه‌های آنان، غفلت از شیطان، همه از مصادیق غفلت مذموم و زشت است و امام‌ باقر(ع) در این وصیت الهی، مردم را از آن باز داشته‌اند. اثر غفلت از خدا و پیامبر و اهل بیت(ع) و بی‌توجهی به طرح و برنامه جهانی و جاویدان اسلام، آدمیان را گرفتار قساوت قلب می‌کند. و قساوت قلب بستر کارهای حرام و رذایل اخلاقی را فراهم می‌نماید و سبب سقوط و هلاکت غافل می‌گردد.

 توانی

سستی و تنبلی و ضعف و خستگی و بی‌حالی و وادادگی، عامل ترک واجبات و کوتاهی در انجام مسؤولیت‌هاست. ذلت و توقف و عقب‌ماندگی ریشه در «توانی» دارد. پویایی و تلاشگری و سختکوشی و پیگیری، با توانی ناسازگار است. سرحالی و نشاط فردی و اجتماعی و پویایی و خلاّقیت و ابتکار و روحیه عالی، راه و منطق اهل بیت(ع) بوده است. آنان همواره اصحاب خویش را از هر آنچه عامل توقف و ایستایی و مانع تحرک و پویایی است بازداشته‌اند.

اهل بیت(ع) اسوه‌های سبک زندگی‌اند. بنابر این باید سبک زندگی را از اندیشه و گفتار و رفتار پیامبر و امامان فرا گرفت. امام باقر(ع) در این وصیت خویش به جابربن یزید جعفی برنامه تکامل و سبک زندگی مقدس را آسیب‌شناسی نموده‌اند. عوامل بازدارنده انسانها از طرح و برنامه برای تکامل و داشتن اهداف مقدس و چشم‌انداز و افق بلند پیشرفت در این وصیت امام باقر(ع) آموزش داده شده است.

 راهبردهای سعادت در وصایای امام باقر(ع)

وصایای امام محمدباقر(ع) به صحابی خویش جابربن یزید جعفی از همین ذخایر ارزشمند دینی برای حیات طیبه و سبک زندگانی اسلامی است.

در بخشی از سفارشهای امام پنجم به جابر درباره راهبردهای خوف از خدا و اخلاص و بیداری و رهایی از غفلت نیز چنین آمده است: «ای جابر! شرّ و بدی موجود و حاضر را با علم و دانش موجود از خودت دفع  نما، و علم و دانش موجود را با عمل خالص به کار بگیر و استفاده کن و در عمل خالص از خطر بزرگ غفلت با شدّت بیداری و هوشیاری، خودت را پاسداری و محافظت نما، و شدت بیداری را با صداقت و راستی خوف و ترس از خدا و عذاب و جهنم جلب کن.» (بحارالانوار، ج 78، ص 163).

امام باقر(ع) در این حدیث شریف راهبردهای حیات طیبه و زندگانی اسلامی را آموزش داده‌اند. راه دفع شر و بدی‌ها، علم و آگاهی است. شر منشأ همه گناهان و تباهی‌ها و زشتی‌هاست و باید با علم و آگاهی موجود از شر رهایی یافت. علم و آگاهی با اخلاص در عمل سودمند و زیبا خواهد شد. علم بی‌عمل همانند درخت بی‌میوه است، از این رو علم و آگاهی باید به عمل و کار برسد و عمل و کار نیز بی‌اخلاص و انگیزه الهی اعتبار و ارزش و تأثیر سازنده ندارد. باید علم موجود با عمل خالص پیوند بخورد تا در جهت رشد و سعادت و زندگی الهی قرار گیرد. اخلاص و عمل خالص در معرض آفات و خطرات بزرگ و آسیب دیدن است و «غفلت» بزرگترین خطر برای عمل خالص است. راه رهایی از آسیب بزرگ غفلت نیز بیداری و هوشیاری است. زیان بزرگ غفلت تنها با راهبرد بیداری شدید و توانایی و قدرت هوشیاری بالا برطرف می‌گردد. صدق خوف، زیربنای بیداری و هوشیاری است و نیرومندی بیداری به ترس از خدا و صداقت در این ترس بستگی دارد.

 هوشیاری چگونه متوقف و نابود می‌شود؟

«شر» همه زشتی‌ها و پلیدی‌ها و رذایل و گناهان را فرا می‌گیرد و بیماری عمومی فردی و اجتماعی است. امام باقر(ع) راه درمان شرّ را علم دانسته‌اند و فرموده‌اند: با علم حاضر و دانش موجود شرّ را از خود دفع کن. دانش موجود باید به عمل مطلوب برسد دانش بی‌عمل سودی ندارد و عمل براساس دانش در معرض ریاکاری و انگیزه‌های انحرافی و اغراض و مطامع زشت و نارواست و آفت بزرگ عمل عدم اخلاص می‌باشد. باید عمل را خالص کرد و توأم با انگیزه الهی نمود. عمل خالص در معرض و غفلت از یاد خدا و آخرت تنبلی و بی‌حالی و فراموشی و کم‌کاری و بازگشت به انگیزه‌های انحرافی و شیطانی و اسارت هوای نفس است و راه پاسداری از عمل خالص، نیرومندی بیداری و هوشیاری است. هوشیاری و یقظه ممکن است متوقف و نابود گردد پایداری و دوام آن در گرو خوف از خدا و ترس از عذاب الهی است. ایمان به خدا و باور کردن این حقیقت که عالم همواره محضر خداست و صداقت و راستی در ترس از خدا، عامل ماندگاری تیقّظ و بیداری و حرکت پیوسته در راه کمال و سعادت در دنیا و آخرت است.

امام باقر(ع) در این حدیث شریف، «شرّ» و «جهل» و «عدم  اخلاص» و «غفلت» و «عدم خوف» را دردها و بیماری‌های زیانبار شمرده‌اند و «علم و دانش» و «اخلاص» و «یتقّظ و بیداری» و «صدق خوف» را ارزشهای بزرگ و راهبردهای تکامل و سعادت دانسته‌اند.

منبع:قدس

211008