قضای روزه سال گذشته و کفاره افطار عمدى

عقیق: به مناسبت فرا رسیدن ماه مبارک رمضان به مرور برخی احکام روزه مطابق با استفتائات مقام معظم رهبری می‌پردازیم که بخش چهارم آن در ادامه می‌آید:

س: زنى به علت باردارى و نزدیکى وقت زایمان، نمى‏‌تواند روزه بگیرد و مى‏‌داند که باید آن‌ها را بعد از زایمان و قبل از ماه رمضان آینده قضا کند، اگر به‌ طور عمدى یا غیرعمدى تا چند سال روزه نگیرد، آیا فقط کفاره همان سال بر او واجب است یا آنکه کفاره تمام سال‌هایى که روزه را به تأخیر انداخته، واجب است؟

ج: فدیه تأخیر قضاى روزه ماه رمضان هر چند به مدت چند سال هم به تأخیر افتاده باشد، یک بار واجب است و آن عبارت است از یک مد طعام براى هر روزى و فدیه هم زمانى واجب مى‏‌شود که تأخیر قضاى روزه ماه رمضان تا ماه رمضان دیگر بر اثر سهل‌انگارى و بدون عذر شرعى باشد، ولى اگر به خاطر عذرى باشد که شرعاً مانع صحّت‏ روزه است، فدیه‏‌اى ندارد.

س: زنى به علت بیمارى از روزه گرفتن معذور است و قادر بر قضا کردن آن‌ها تا ماه رمضان سال آینده هم نیست، در این صورت آیا کفاره بر او واجب است یا بر شوهرش؟

ج: اگر افطار روزه ماه رمضان از جهت بیمارى و تأخیر قضاى آن هم از جهت ادامه بیمارى بوده است، براى هر روز یک مد طعام به عنوان فدیه بر خود زن واجب است و چیزى بر عهده شوهرش نیست.

س: شخصى 10 روز روزه بر عهده دارد و در روز بیستم شعبان شروع به روزه گرفتن مى‏‌کند، آیا در این صورت مى‏‌تواند عمداً روزه خود را قبل یا بعد از زوال، افطار کند؟ در صورتى که قبل یا بعد از زوال افطار کند، چه مقدار کفّاره دارد؟

ج: در فرض مذکور افطار عمدى براى او جایز نیست و اگر عمداً افطار کند، در صورتى که قبل از زوال باشد، کفّاره‌‏اى بر او واجب نیست و اگر بعد از زوال باشد، کفاره بر او واجب است که عبارت است از غذا دادن به 10 مسکین، و در صورت عدم تمکن، واجب است سه روز روزه بگیرد.

س: زنى در دو سال متوالى در ماه مبارک رمضان حامله بوده و قدرت روزه گرفتن در آن ایام را نداشته است، ولى در حال حاضر توانایى روزه گرفتن را دارد، حکم او چیست؟ آیا کفاره جمع بر او واجب است یا فقط قضاى آن را باید به جا آورد؟ تأخیر او در قضاى روزه چه حکمى دارد؟

ج: اگر بر اثر عذر شرعى روزه ماه رمضان را نگرفته، فقط قضا بر او واجب است، و اگر عذر او در خوردن روزه خوف از ضرر روزه بر جنین یا کودکش بوده، باید علاوه بر قضا، براى هر روز یک مد طعام به عنوان فدیه بپردازد و اگر قضا را بعد از ماه رمضان تا ماه رمضان سال بعد، بدون عذر شرعى به تأخیر انداخته، فدیه دیگرى هم بر او واجب است یعنى باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.

س: آیا رعایت ترتیب بین قضا و کفاره، در کفاره روزه واجب است یا خیر؟

ج: واجب نیست.

س: 18 روز روزه به علت مسافرت در ماه رمضان براى انجام مأموریت دینى بر عهده‌‏ام است، وظیفه من چیست؟ آیا قضاى آن‌ها بر من واجب است؟

ج: قضاى روزه‏‌هاى ماه رمضان که بر اثر مسافرت از شما فوت شده، واجب است.

س: اگر کسى براى گرفتن روزه قضاى ماه رمضان اجیر شود و بعد از زوال افطار کند، آیا کفّاره بر او واجب است یا خیر؟

ج: کفاره بر او واجب نیست.

س: کسانى که در ماه رمضان براى انجام وظیفه دینى در مسافرت هستند و به همین دلیل نمى‏‌توانند روزه بگیرند، اگر در حال حاضر بعد از چند سال تأخیر، بخواهند روزه بگیرند، آیا پرداخت کفاره بر آن‌ها واجب است؟

ج: اگر قضاى روزه ماه رمضان را به علت استمرار عذرى که مانع روزه گرفتن است تا ماه رمضان سال آینده به تأخیر انداخته باشند، قضاى روزه‏‌هایى که از آنان فوت شده کافى است و واجب نیست براى هر روزى یک مد طعام فدیه بدهند، هر چند احتیاط در جمع بین قضا و فدیه است. ولى اگر تأخیر در قضاى روزه به خاطر سهل‏ انگارى و بدون عذر باشد، جمع بین قضا و فدیه بر آن‌ها واجب است.

س: شخصى به مدت 10 سال بر اثر جهل نماز نخوانده و روزه نگرفته است، فعلاً توبه کرده و به سوى خدا بازگشته و تصمیم بر جبران آن‌ها گرفته است، ولى توانایى قضاى همه روزه‏‌هاى فوت شده را ندارد و مالى هم ندارد که با آن کفاره‏‌هایش را بپردازد، آیا صحیح است که فقط به استغفار اکتفا کند؟

ج: قضاى روزه‌‏هاى فوت شده در هیچ صورتى ساقط نمى‏‌شود، ولى نسبت به کفاره افطاره عمدى روزه ماه رمضان، چنانچه قدرت بر روزه دو ماه و یا اطعام 60 مسکین براى هر روز نداشته باشد، باید به هر تعداد فقیر که قادر است غذا بدهد و احتیاط آن است که استغفار نیز بکند و اگر به هیچ وجه قادر به دادن غذا به فقرا نیست، فقط کافى است که استغفار کند یعنى با دل و زبان خود بگوید: «استغفرالله»(از خداوند بخشایش مى‏‌طلبم).

س: من به علّت عدم قدرت مالى و بدنى نتوانستم براى انجام کفّاره‌هایى که بر من واجب شده بود روزه بگیرم و یا به مساکین اطعام کنم و در نتیجه، استغفار کردم، لکن به لطف الهى اکنون توان روزه گرفتن یا اطعام نمودن را دارم، وظیفه‏‌ام چیست؟

ج: در فرض مرقوم، انجام کفاره لازم نیست گر چه احتیاط مستحب آن است که انجام داده شود.

س: اگر شخصى بر اثر جهل به وجوب قضاى روزه تا قبل از ماه رمضان سال آینده قضاى روزه‏‌هایش را به تأخیر اندازد، چه حکمى دارد؟

ج: فدیه تأخیر قضاى روزه تا ماه رمضان سال بعد، بر اثر جهل به وجوب آن ساقط نمى‏‌شود.

س: فردى که به مدت صد و بیست روز روزه نگرفته، چه وظیفه‏‌اى دارد؟ آیا باید براى هر روز شصت روز روزه بگیرد؟ و آیا کفاره بر او واجب است؟

ج: قضاى آنچه از ماه رمضان از او فوت شده، بر او واجب است و اگر افطار عمدى و بدون عذر شرعى بوده، علاوه بر قضا، کفاره هر روز هم واجب است که عبارت است از 60 روز روزه یا اطعام 60 فقیر و یا دادن 60 مد طعام به 60 مسکین که سهم هر کدام یک مدّ است.

س: تقریباً یک ماه روزه گرفته‏‌ام به این نیت که اگر روزه‏اى بر عهده‏‌ام باشد قضاى آن محسوب شود و اگر روزه‏‌اى بر عهده‏‌ام نیست به قصد قربت مطلق باشد، آیا این یک ماه روزه به حساب روزه‏‌هاى قضایى که بر ذمّه دارم، محسوب مى‏‌شود؟

ج: اگر به نیت آنچه که در زمان روزه گرفتن شرعاً مأمور به آن بوده‏‌اید، اعم از روزه قضاء یا مستحبى، روزه گرفته‏‌اید و روزه قضا هم بر عهده شما باشد، به عنوان روزه قضا محسوب مى‏‌شود.

س: کسى که نمى‏‌داند چه مقدار روزه قضا دارد و با فرض داشتن روزه قضا روزه مستحبى بگیرد، اگر معتقد باشد که روزه قضا ندارد، آیا به عنوان روزه قضا محسوب مى‏‌شود؟

ج: روزه‏‌هایى را که به نیت استحباب گرفته به جاى روزه قضایى که بر عهده‏‌اش هست، محسوب نمى‏‌شود.

س: نظر شریف جنابعالى درباره شخصى که بر اثر جهل به مسأله، عمداً روزه‏‌اش را افطار کرده، چیست؟ آیا فقط قضا بر او واجب است یا اینکه کفّاره هم باید بدهد؟

ج: اگر به سبب بى‌اطلاعى از حکم شرعى، کارى را انجام دهد که روزه را باطل مى‌کند ـ مثل اینکه نمى‌دانست خوردن دارو نیز مانند سایر خوردنی‌ها روزه را باطل مى‌کند و در روز ماه رمضان دارو خورد ـ روزه‌اش باطل است و باید آن را قضا کند ولى کفّاره بر او واجب نیست.

س: کسى که در اوایل سن تکلیف بر اثر ضعف و عدم توانایى، نتوانسته روزه بگیرد، آیا فقط قضا بر او واجب است یا قضا و کفّاره با هم بر او واجب است؟

ج: اگر گرفتن روزه براى او حرجى نبوده و عمداً افطار کرده، علاوه بر قضا، کفاره نیز بر او واجب است و اگر خوف داشته باشد که اگر روزه بگیرد مریض شود، فقط قضاى روزه‏‌ها بر عهده او است.

س: کسى که تعداد روزهایى که روزه نگرفته و مقدار نمازهایى را که نخوانده نمى‏‌داند، وظیفه‏‌اش چیست؟ کسى هم که نمى‏‌داند روزه‏‌اش را بر اثر عذر شرعى افطار کرده و یا عمداً آن را خورده است، چه حکمى دارد؟

ج: جایز است که به قضاى آن مقدار از نماز و روزه‏‌هایش که یقین به فوت آن‌ها دارد، اکتفا کند، و در صورت شک در افطار عمدى کفّاره واجب نیست.

س: اگر شخصى که در ماه رمضان روزه‌دار است، در یکى از روزها براى خوردن سحرى بیدار نشود و لذا نتواند روزه را تا غروب ادامه دهد و در وسط روز حادثه‏‌اى براى او اتفاق بیفتد و روزه را افطار کند، آیا یک کفاره بر او واجب است یا کفاره جمع؟

ج: اگر روزه را تا حدى ادامه دهد که روزه بر اثر تشنگى و گرسنگى براى او حرجى شود و در نتیجه آن را افطار کند، فقط قضا بر او واجب است و کفّاره‌‏اى ندارد.

س: اگر شک کنم در اینکه اقدام به گرفتن قضاى روزه‏‌هایى را که بر عهده‏‌ام بوده، کرده‏‌ام یا خیر تکلیف من چیست؟

ج: اگر یقین به اشتغال قبلى ذمّه خود دارید، واجب است به مقدارى که موجب یقین به انجام تکلیف مى‏‌شود، روزه قضا بگیرید.

س: کسى که هنگام بلوغ فقط یازده روز از ماه رمضان را روزه گرفته و یک روز را هم در موقع ظهر افطار کرده و در مجموع هجده روز روزه نگرفته است، و در مورد آن هجده روز نمى‏‌دانسته که با ترک عمدى روزه کفّاره بر او واجب است، چه حکمى دارد؟

ج: اگر روزه ماه رمضان را از روى عمد و بدون عذر شرعى افطار کرده، باید علاوه بر قضا، کفّاره هم بدهد اعم از اینکه هنگام خوردن روزه عالم به وجوب کفّاره و یا جاهل به آن باشد.

س: اگر پزشک به بیمارى بگوید که روزه براى شما ضرر داد و او هم روزه نگیرد، ولى بعد از چند سال بفهمد که روزه براى وى ضرر نداشته و پزشک در تشخیص خود اشتباه کرده است، آیا قضا و کفّاره بر او واجب است؟

ج: اگر از گفته پزشک متخصص و امین و یا از منشأ عقلایى دیگر، خوف از ضرر پیدا کند و روزه نگیرد، فقط قضا بر او واجب است.