اخبار قضاوت‌های امیرالمؤمنین علی(ع)

عقیق:کتاب «ارزیابی اخبار قضاوت‌های امیرالمؤمنین علی(ع)» به قلم حجت الاسلام مصطفی صادقی، عضو هئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تالیف و از سوی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) به چاپ رسیده است.

بنابراین گزارش، در ذیل به معرفی این کتاب که به عنوان اثر برگزیده بیست و ششمین دوره کتاب فصل جمهوری اسلامی ایران انتخاب شده است، می پردازیم.
امیرمؤمنان علی(ع) را عالم‌ترین و برترین قاضی از میان اصحاب رسول‌خدا (ص) دانسته‌اند و تاریخ زندگی آن حضرت (ع) سرشار از مشاوره‌های قضایی و رویدادهایی است که گره‌ از کار مسلمانی گشوده یا حکمی الهی را اجرا کرده است.

این قضاوت‌ها در طول تاریخ و در منابع مختلف نقل شده و به دلیل جذابیت‌های عمومی مورد استقبال قرار گرفته و گاه متورم شده است. ولی به رغم تالیف‌های فراوان، جای خالی کتابی که این اخبار را با معیارهای حدیثی و تاریخی بسنجد، دیده می شد. غالب آثاری که در این باره نوشته شده است، به جذابیت داستان‌های قضایی بسنده کرده و از کنار نقدهای احتمالی یا تعارض برخی از آنها با دیگر اخبار معصومین (ع) عبور کرده‌اند.

کتاب حاضر بیش از 130 مورد از این روایت‌ها را با استفاده از ملاک‌های ارزیابی حدیث و با تکیه بر شواهد و قراین تاریخی بررسی کرده و در تلاش است تا نقاط قوت و ضعف هر یک از روایات را نشان دهد.

عناوین برخی از داستان‌های بررسی شده در این کتاب عبارتند از:

جدایى‏انداختن بین گواهان براى اثبات ادعاى دروغ مشرکان؛

قضاوت درباره کسى که مهر خلیفه را جعل کرد؛

برخورد قاطع با ابن‏هرمه کارگزار اهواز؛

اثبات ژنتیک با آزمایش خون بینى؛

مشخص‏کردن مادر پسر با آزمایش وزن شیر مادر؛

شمارش دنده‏ها براى تعیین جنسیت دوجنسه؛

تعیین دیه اعضا و آزمایش با خون سیاه و قرمز؛

قضاوت درباره والدینى که فرزندشان رنگین‏پوست بود؛

بچه‏دارشدن در روز ازدواج؛

گذشت از متهم به‏خاطر ادعاى اجبار بر گناه؛

مانع‏شدن از اجراى حدّ درباره شخص مضطر؛

گذشت از متهم به‏خاطر خواندن قرآن؛

دادرسى براى عبیداللّه‏بن‏حر در باره همسرش؛

حلّ مخاصمه کنیز فروخته‏شده بدون اجازه مولى؛

جداکردن گواهان براى اثبات دعوا به‏علاوه داستان مات‏الدین؛

چگونگى تشخیص غلام از مولى؛

اجراى حدّ مردى و زنی که به فحشا اقرار کردند؛

قتل در فراش؛

تعزیر به‏خاطر آزار مسلمان؛

قضاوت درباره جنازه‏اى که در محراب مدینه پیدا شد؛

رفع اتهام از دخترى که زالو در رحم او خانه کرده بود؛

زنده‏کردن مقتول و سؤال از او درباره قاتل؛

به سخن درآوردن شتر براى اثبات دعوا؛

پسرى که با مادر خود ازدواج کرد و خبر نداشت او مادرش است؛

تذکر به عمر درباره حدّ دیوانه‏اى که مرتکب فحشا شده بود؛

دزدى که دستش اشتباه بریده شد؛

قتل اعرابى توسط علی(ع) در جریان معامله شتر با پیامبر؛

قصاص چند نفر به‏خاطر شرکت در قتل یک نفر؛

دفن یکى از دوقلوهاى به‏هم چسبیده براى جداشدن از یکدیگر؛

مانع‏شدن از رجم زنى که شش‏ماهه وضع حمل کرده بود؛

قضاوت درباره مادرى که پسرش را از خود نفى مى‏کند؛

قضاوت درباره حیوان قاتل؛

زنى که مردى را براى ازدواج فریب داد؛

شناسایى پدر پیر به‏وسیله برخاستن فرزند؛

قضاوت درباره هرمزان اسیر ایرانى؛

قضاوت امام درباره شترى که تلف شد؛

حکم میراث مردى که دو سر داشت؛

قضاوت امام در باره لواط کننده؛

پیوند زدن دست بریده دزد؛

اجراى حکم اعدام با لگدمال‏کردن؛

جدایى‏انداختن بین گواهان براى رفع اتهام از دختر؛

اختلاف چند مرد بر سر یک مولود؛

پیداشدن جنازه‏اى در خرابه و دستگیرى قصّاب (اقرار متقابل)؛

زُبیة الاسد (افتادن چند نفر در گودال شیر)؛

قضاوت درباره حامله‏اى که از ترس عمر سقط کرد؛

تعیین میراث عقبه‏ بن ‏عامر؛

 عناوین فصل‌های اصلی کتاب عبارت است از: فصل اول کتاب در بخش اول، تحت عنوان تاریخچه در گفتار به "دادرسى در صدر اسلام" و "جایگاه قضایى امیرمؤمنان" پرداخته است. فصل دوم به "مفهوم ‏شناسى" و فصل سوم به "سیره قضایى امیرمؤمنان (ع)" اشاره دارد.

فصل چهارم با عنوان "معیارهاى ارزیابى اخبار و روایات" شامل سه گفتار با موضوعات منبع‏ شناسى، اسناد و راویان و قرائن و شواهد است.

بخش دوم کتاب نیز که "اعتبارسنجى اخبار و روایات قضاوت‏هاى امیرمؤمنان" نام دارد در سه فصل به منبع شناسی، سند شناسی و قرائن و شواهد اخبار این قضاوت ها پرداخته است.

211008