بصیرت،راه نجات انسان ازدوزخ جهالت وکوری

پرهیزگاران و مومنان به قدرت ایمان و پرهیز به این حقیقت مسلم دست یافته اند که خداوند، حکیم و علیم است و از حکیم و علیم جز حکمت و علم صادر نمی شود بنابراین آفریدگار هستی، عالم را از نشانه های هدایت تهی نگذاشته است. هستی به گونه ای آفریده شده که بیرون از دایره آیات و نشانه های روشن هدایت نیست به شرط آن که آدمی همچنان که چشم سَرش باز است چشم سِرش هم مفتوح باشد. یعنی که در علایم و نشانه ها که به مثابه فانوس دریایی در شب توفانی عالم است دقت کند و به این وسیله راه خود را بیابد.
در مجمع البیان آمده است: کلمه" بصیرة" به معناى بینه و دلالتى است که به وسیله آن هر چیز آن طور که هست دیده شود، و کلمه" بصائر" جمع آن است. بعضى از مفسرین دیگر گفته‏ اند که کلمه" بصیرة" نسبت به قلب به منزله بینایى نسبت به چشم سر است، و به هر معنایى که باشد در این باب به معناى ادراک حس بینایى است که براى رسیدن به خارج و ظاهر هر چیزى از قوى‏ترین ادراکات شمرده مى‏شود، و این دیدن و ندیدن که در آیه شریفه است مجازا به معناى علم و جهل و یا ایمان و کفر است.

علامه طباطبایی در این باره در تفسیر المیزان می گویند: گویا خداى تعالى با این جمله خواسته است به احتجاجاتى که در آیات قبلى بر وحدانیت خود و شریک نداشتنش کرده بود اشاره کند. بنا بر این، معناى آن چنین خواهد بود که: این برهان و احتجاج ‏هاى روشنى که اقامه کردیم مایه بصیرتى بود که از جانب خداوند براى شما به سوى من وحى شد. این خطابى است که پیغمبر(ص) به مردم کرده و سپس فرموده: شما اى مشرکین در کار خود مختارید اگر خواستید با این احتجاجات بصیرت بیابید، و اگر نخواستید نسبت به فهم آن به همان کورى خود باقى بمانید. و اینکه درباره بصیرت و بینایى فرمود: "فلنفسه" و درباره جهالت و کورى فرمود: " فعلیها" بدان سبب بوده که بصیرت یافتن آنان به نفعشان و جهالت و کوریشان به ضررشان است.
پس معلوم شد منظور از اینکه فرمود:" وَ ما أَنَا عَلَیْکُمْ بِحَفِیظٍ- من صاحب اختیار شما و دلهاى شما نیستم" حفظ تکوینى آنان را از خود نفى مى‏کند، چون رسول خدا(ص) ناصح مردم است نه مالک دلهاى آنان.

آیه ‏اى که در پیرامون آن بحث شد نسبت به آیات قبلیش مثل جمله معترضه است که بین آن آیات و آیه بعدى فاصله شده است، چون خطاب در آن آیات از زبان پیغمبر گرامى است که مانند یک رسول و پیغام آور پیامى را به سوى قوم آورده و در خلال رساندن آن پیغام بطور جمله معترضه راجع به خود حرفهایى مى‏زند و خود را خیرخواه و مبرا از هر غرض فاسدى معرفى مى‏کند تا بدین وسیله آنان را در شنیدن و اطاعت و انقیاد تحریک کند.

در تفسیر نمونه هم درباره پایان این آیه که از زبان پیغمبر(ص) مى‏گوید: وَ ما أَنَا عَلَیْکُمْ بِحَفِیظٍ - من نگاهبان و حافظ شما نیستم – آمده است: مفسران دو احتمال داده ‏اند، نخست اینکه من حافظ اعمال و مراقب و مسئول کارهاى شما نیستم، بلکه خداوند همه را نگاهدارى مى‏کند و پاداش و کیفر هر کس را خواهد داد، وظیفه من تنها ابلاغ رسالت و تلاش و کوشش هر چه بیشتر در راه هدایت مردم است. دیگر اینکه: من مامور و نگاهبان شما نیستیم، که با جبر و زور شما را به ایمان دعوت کنم، بلکه تنها وظیفه من بیان منطقى حقایق است و تصمیم نهایى با خود شما است.