آیا سرداب سامرا محل ظهور امام زمان(عج) است؟

عقیق: معارف عمیق مهدویت ضامن سلامت و سعادت جامعه و فرد فرد انسان‌هاست، اعتقاد به بشارت‌های پیامبران گذشته و ائمه دین(ع) افراد با انگیزه و پرتوانی را در جامعه می‌تواند پرورش دهد، باور به حضور امامی ناظر بر اعمال، از جنبه فردی موجب پاک نگاه داشتن روح و پیراستن اعمال از زشتی‌هاست و از جنبه اجتماعی باعث هم‌دلی مؤمنان و ایستادگی در برابر ظالمان می‌شود، کارکرد وسیع و عمیق آموزه‌های مهدوی، جذابیت خاص موضوع را نشان می‌دهد، به همین دلیل، قشرهای مختلف جامعه پرسش‌های بسیاری در این موضوع دارند که لزوم پاسخگویی صحیح به آن‌ها از راهی مطمئن بر کسی پوشیده نیست.

پژوهشکده مهدویت در کتاب "مهدویت، پرسش‌ها و پاسخ‌ها" به برخی از شبهات این گونه پاسخ می‌دهد:

1-آیا سرداب، محل ظهور امام زمان(عج) است؟

از دیرباز، مخالفان و معاندان اهل‌بیت(ع) می‌پنداشتند که شیعیان محل ظهور امام زمان(عج) را سرداب می‌دانند، با وجود این، هیچ یک از این مدعیان، مطلبی یا گفته‌ای را از شیعیان نقل نمی‌کنند که این عقیده شیعیان را بیان کند.

به رغم این اتهام، در روایات و کتب شیعه آمده است که حضرت مهدی(عج) از مکه مکرمه و مسجد الحرام ظهور می‌کند. بنابر روایاتی، اولین جایگاه بیعت قبل از قیام امام مهدی(عج) مسجدالحرام و بین رکن و مقام خواهد بود، اهل سنت نیز به این مطلب معتقد و معترف‌اند و از نکات مشترک بین تمام مسلمانان به شمار می‌رود.

2. آیا سرداب، محل سکونت امام مهدی(عج) است؟

برخی از نویسندگان گذشته اهل سنت می‌پندارند که شیعیان سرداب را محل ظهور می‌دانند، اما نویسندگان بعدی به جای بررسی، رفع خطا و بیان حقیقت، پا را فراتر نهاده‌اند و ادعا کرده‌اند که شیعه معتقد است امام شان سالیان متمادی در سرداب به سر می‌برد و در همان‌جا زندگی می‌کند.

مرحوم علامه امینی در کتاب الغدیر در پاسخ به این بهتان می‌فرماید: "تهمت سرداب زشت‌تر است، در حالی‌که شیعه عقیده ندارد که امام در سرداب مخفی شده و از آن جا ظهور می‌کند، ای کاش آنان که این تهمت را زده‌اند، دست کم حرفشان را یکی می‌کردند، ابن بطوطه در سفرنامه‌اش می‌گوید در حله است، فرمانی در اخبارالدول می‌گوید در بغداد است و دیگران می‌گویند در سامراست و قصیمی نمی‌داند کجاست، لذا جایی را نام نمی‌برد تا عیبش آشکار نشود".

همچنین آیت‌الله صافی گلپایگانی در مورد محب‌الدین(خطیب مدینه منوره) می‌فرماید: "از اشتباهات فاحش ایشان به تبع گذشتگانش این است که عقیده در سرداب بودن امام را به شیعه نسبت داده و گمان کرده است که وکلای امام باب سرداب بوده‌اند، در حالی‌که کتاب‌های شیعه در دست است، حتی آن‌ها که قبل از ولادت امام نوشته شده‌اند، از این بهتان اثری نیست. اما آن‌ها عادت به تحقق ندارند و هرچه دلشان بخواهد می‌گویند."

امام صادق(ع) می‌فرماید: "صاحب این امر میان مردم رفت و آمد می‌کند، در بازارشان راه می‌رود و بر فرش‌های آن‌ها قدم می‌گذارد، در حالی که مردم او را نمی‌شناسند."

امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: "به پروردگارم سوگند! حجت خدا روی زمین راه می‌رود و در خانه‌ها وارد می‌شود... سخنان را می‌شنود و بر مردم سلام می‌دهد."

طبق روایات مربوط به محل زندگی حضرت(عج)، ایشان غالباً اطراف مدینه منوره حضور دارند و نیز ملاقات‌های فراوان و معتبری که با حضرت در مکان‌های مختلف اتفاق افتاده، همه گویای حضور حضرت در جامعه و میان مردم است و وجود ایشان در سرداب را نفی می‌کند.

3. آیا سرداب، محل غیبت امام زمان(عج) است؟

محل غیبت دو معنای متفاوت دارد که اگر به معنای مخفیگاه و محل زندگی آن حضرت باشد، درست نیست؛ اما اگر به معنای محل غایب شدن باشد(آخرین مکانی که حضرت در آن دیده شده و بعد کسی او را ندیده) حرف صحیحی است. غیبت امام مهدی(عج) از سرداب آغاز شد، نه آن که آن جا هم ادامه می‌یابد.

احتمالاً بعضی از عبارات نویسندگان اهل سنت بر همین معنای دوم دلالت می‌کند که در این صورت حرف درستی است، اما بعضی آن را اشتباه فهمیده‌اند و محل غایب شدن را به مخفیگاه امام تفسیر کرده‌اند.

بنابراین عبارت‌های آنان گویای شروع غیبت از سرداب است، نه وجود همیشگی حضرت در سرداب، بنابر روایت‌های تاریخی وقتی پدر بزرگوار امام از دنیا رفت، ایشان در مقابل چشم همگان بر جنازه پدر نماز خواند و همین امر باعث شد تا مأموران برای دستگیری امام(عج) به منزل امام عسگری(ع) حمله کنند، مرحوم قطب‌الدین راوندی می‌گوید: "وقتی داخل منزل شدند، صدای قرائت قرآن از سرداب شنیدند، لذا مقابل در جمع شدند تا هنگام خروج دستگیر کنند، در همان هنگام امام(عج) خارج شد، در حالی‌که فرمانده آن‌ها ایستاده بود. وقتی امام رفت، فرمانده گفت وارد شوند و دستگیرش کنند، افراد گفتند از کنار تو گذشت و دستور ندادی او را بگیریم؛ فرمانده گفت، من او را ندیدم، لذا دست خالی برگشتند."

طبق عقیده شیعه، امام مهدی(عج) بعد از ورود به سردار از آن خارج شد و مأموران او را ندیدند، لذا آخرین محل تعقیب، سرداب بوده است و این امر، بی‌سابقه نیست، در "لیلة‌المبیت" نیز وقتی پیامبر(ص) در برابر چشم محاصره‌کنندگان(مشرکان) از منزل خارج شد، کسی ایشان را ندید.

بنابراین چون غیبت از سرداب شروع شد، در بعضی از منابع شیعی از آن به "سرداب غیبت" یاد می‌شود.

4. آیا سرداب، محل زیارت است؟

اگر سرداب، نه محل ظهور امام مهدی(عج) است و نه محل سکونت و مخفیگاه آن حضرت، چرا شیعیان آن جا را زیارتگاه می‌دانند و در کتب ادعیه برای آن، دعاها و اعمال مخصوصی ذکر کرده‌اند؟ مثلاً برای ورود به سرداب، اذن دخول می‌خوانند و در آن جا به ائمه و مخصوصا امام مهدی(عج) سلام می‌دهند!؟

مقدس بودن سرداب سامرا به دلیل زندگی کردن سه امام آخر شیعیان در آن محل است. سرداب، جای مقدس، مبارک و محترم است؛ چون ائمه ما در آن جا عبادت و اقامت کرده‌اند، مانند هر جایی که بدانیم ائمه در آن جا حضور داشته‌اند و با قدوم خود آن جا را متبرک کرده‌اند، مانند بیت‌النور(در شهر مقدس قم) که مدتی محل زندگی حضرت معصومه(س) بوده است، یا اماکنی از کربلا تا شام که رأس مطهر امام حسین(ع) در آن جا به زمین گذاشته شده است و به آن جا «مقام رأس‌الحسین» می‌گویند و برای شیعیان قداست و احترام دارد.

اما اذن دخول و خطاب کردن به امام، به سبب آن است که منزل ائمه را در هر حالی(حضور یا عدم حضور) محترم می‌دانیم، طبق عقیده شیعه، هرجا که باشیم، امام صدای ما را می‌شنود و جواب ما را می‌دهد، ولی ما صدای امام را نمی‌شنویم، لذا می‌توان امام را در هر جایی مورد خطاب قرار داد، البته این مسئله شامل همه معصومان می‌شود، برای مثال خطاب به امام حسین(ع) زیارت عاشورا می‌خوانیم.

شیخ محمود ابوریه از علمای معاصر و اهل تحقیق و تتبع اهل سنت می‌گوید: «من نشنیده‌ام که شیعه‌ای در مورد سردار غیبت که در حله یا سامراست، بگوید امام در آن جا پنهان است، یا در آن جا زندگی می‌کند و یا از آن ظهور خواهد کرد، شاید سرداب سامرا، مکان نماز امام هادی و عسکری(ع) بوده که تا به حال باقی مانده است».

آیا صحت دارد که در حرم امام رضا(ع) منبری وجود دارد که متعلق به امام زمان(عج) است؟‌ اگر صحت دارد آن منبر کجاست؟

در ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد، منبر صاحب‌الزمان(عج) قرار دارد، این منبر در سال 1243 هجری قمری به شیوه منبت‌کاری از چوب گردو ساخته شد و آهن و میخ در آن به کار نرفته است، البته سازنده منبر را به نیت امام زمان(عج) ساخت، ولی گزارش نشده که امام زمان(عج) از آن استفاده کرده باشد.

منبع:شبستان