۰۳ آذر ۱۴۰۳ ۲۲ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۱۲ : ۰۴
رسمی که عید غدیر روزش است/ چگونه عقد اخوت بخوانیم؟
عقیق: شاید یکی از زیبا‌ترین سنت‌های نبی خدا(ص)، ترویج اخوت (برادری) نه در حرف بلکه در عمل بود. عقد اخوت نه‌تنها می‌تواند دل‌های مسلمانان را به همدیگر نزدیک‌تر کند بلکه نسبت به کسانی که با هم برادر‌خوانده می‌شوند حقوقی نیز به‌وجود می‌آورد که به‌وسیله آنها افراد نسبت به هم متعهد می‌شوند. در این مطلب سعی شده عقد اخوت را، هم از نظر تاریخی و هم از جنبه تاثیرات اجتماعی بررسی کنیم و به سوالات مختلفی که درباره آن وجود دارد پاسخ دهیم؛ اینکه آیا عقد اخوت تنها برای آقایان است؟ چه کسانی می‌توانند با همدیگر برادر‌خوانده شوند؟ حقوق برادری چیست و دلیل این حقوق چیست؟
چه زمانی پیامبر(ص) عقد اخوت را مرسوم کرد؟
سابقه نخستین پیمان برادری و برقراری عقد اخوت در مدینه به اوایل ورود پیامبر(ص) به این شهر برمی‌گردد. مدتی بود که پیامبر از مکه به مدینه مهاجرت کرده بود و گروهی از مسلمانان مکه که بعد‌ها به «مهاجرین» مشهور شدند او را در این هجرت همراهی می‌کردند. این گروه وقتی همراه پیامبر(ص) از مکه خارج می‌شدند مال و منال خود را در مکه جا گذاشتند. از طرفی در مدینه هم قوم و خویشی نداشتند که از آنها حمایت کند اما در مدینه کسانی بودند که به پیامبر و دین او ایمان آورده بودند و به آنها «انصار» می‌گفتند؛ همان گروهی که هر‌چه داشتند با مهاجرین تقسیم کردند. پیامبر(ص) هم برای اینکه میان مهاجرین و انصار اختلافی پیش نیاید و روح برادری و برابری دینی را به‌نمایش بگذارد، رسم اخوت و برادرخواندگی را بنا کرد. پیامبر(ص) انصار را از این طریق به‌کار خیر تشویق کرد و مهاجرین را در برابر انصار مسئول ساخت. به اعتقاد کار‌شناسان، پیامبر(ص) به این دلیل میان مهاجرین و انصار عقد اخوت خواند تا معنی جامعه اسلامی محقق شود و همه افراد اجتماع نسبت به هم حس مسئولیت پیدا کنند.
چه زمانی می‌توان عقد اخوت را خواند؟
لابد در کتاب‌های دعا مانند «مفاتیح‌الجنان» متن صیغه اخوت را خوانده‌اید. علما عقد اخوت را در این کتاب‌ها در ماه ذی‌الحجه و در اعمال روز عید غدیر خم نوشته‌اند. روز هجدهم این ماه روزی است که سنت عقد اخوت‌خوانی پیامبر(ص) برای دومین بار احیا شد. برای همین به‌نظر تمامی علما بهتر است در هجدهم ذی‌الحجه این عقد میان کسانی که مایلند با همدیگر برادر شوند جاری شود اما بنابر نظر خیلی از علمای دیگر و همین‌طور نظر مقام معظم رهبری هر روز دیگری هم می‌شود این عقد جاری شود. سوال دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که آیا واجب است این عقد به زبان عربی خوانده شود؟ نظر مقام معظم رهبری در این خصوص این است که لازم نیست این صیغه به عربی خوانده شود بلکه به‌هر زبانی می‌توان آن را خواند؛ فقط به‌شرطی که دو طرف از مسئله آگاه باشند و مفهوم جملاتی که استفاده می‌شود معنی صیغه عقد را برسانند. در ضمن لازم نیست فرد سومی این صیغه را بخواند بلکه یکی از دو طرف می‌تواند جملات عقد را بیان کرده و طرف دیگر با آگاهی آن را قبول کند. بدین ترتیب دو فرد می‌توانند با یکدیگر برادر شوند.
چه کسانی می‌توانند با همدیگر برادر شوند؟
پیامبر گرامی اسلام(ص) در هر دو باری که عقد اخوت را خواند به برخی از مسائل توجه داشت. او سعی می‌کرد دو نفری را که با هم برادر می‌کند کسانی باشند که از نظر اخلاقی و خلقیات به‌هم نزدیک باشند. به‌عنوان مثال حضرت هیچوقت میان افرادی که در همه خصوصیات نقطه مقابل هم بودند عقد اخوت جاری نکرد. یا اینکه اگر کسی تمایلی به‌طرف مقابل نداشت به‌دست پیامبر(ص) با دیگری برادر نشد. در‌واقع آنهایی که از مهاجرین و انصار در خصوصیات به‌هم نزدیک بودند و قرابتی با هم داشتند با همدیگر برادر شدند چرا‌که بعد از عقد اخوت، حقوقی میان افراد واجب می‌شود که باید آنها را بجا آورند در حالی که اگر این افراد به همدیگر تمایل نداشته باشند عملا حقوق آنها تضییع می‌شود. اگرچه در عقد اخوت حقوق سختی میان دو برادر وضع نمی‌شود ولی همان اندک‌ها هم باید رعایت شود. بنابراین پیامبر(ص) میان هر کسی که عقد اخوت خوانده، آن دو قبل از این اتفاق با همدیگر آشنا و دوست صمیمی بوده‌اند.
خانم‌ها می توانند خواهرخوانده شوند؟!
یکی از مسائلی که درباره عقد اخوت مطرح می‌شود این است که آیا زنان نمی‌توانند با همدیگر خواهرخوانده شوند؟ چون خیلی‌ها با توجه به‌نام این عقد تصور می‌کنند فقط مردان حق برادرخواندگی دارند. به اعتقاد حجت‌الاسلام محمد جلمبادانی درست است که عقد اخوت در لغت به عقد میان مردان اطلاق می‌شود چرا‌که اخوت از ریشه واژه «اخ» است. استفاده از واژه مذکر هم به‌خاطر منحصر شدن این عقد برای مردان نیست بلکه در زبان عربی آنچه را می‌خواهند عمومیت بدهند و به تمامی مردم سرایت دهند مذکر می‌آورند. بنابراین طبق سنت اسلامی خانم‌ها نیز می‌توانند با هم خواهرخوانده شوند. در کتاب «الغدیر» علامه امینی نیز آمده که پیامبر(ص) میان حضرت فاطمه(س) و همسرش (ام‌سلمه) این عقد را جاری کرده بود. در‌واقع تمامی حقوقی که در عقد اخوت بین مردان ایجاد می‌شود، در میان خانم‌ها هم ایجاد می‌شود و هیچ تفاوتی در این میان بین زن و مرد وجود ندارد. البته لازم به‌ذکر است که عقد اخوت فقط و فقط میان دو همجنس می‌تواند برقرار شود. البته در خصوص جاری کردن عقد اخوت میان خانم‌ها علما نظرات مختلفی دارند. بعضی این عقد را مختص مردان می‌دانند و برخی دیگر گفته‌اند که این عقد بین دو خانم رجائا باید خوانده شود. به‌دلیل نظرات مختلف در این خصوص بهتر است مکلفین به حکم مرجع خود مراجعه کنند.
حقوق برادری چیست؟
در خصوص حقوق برادری که با خواندن عقد اخوت میان دو فرد برقرار می‌شود نظرات مختلفی وجود دارد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم. حجت‌الاسلام جلمبادانی می‌گوید: «عده‌ای از علما معتقدند بعد از قرائت عقد اخوت، طرفین همه حقوق- به‌جز دعا کردن و یاد کردن در هنگام زیارت- را فسخ می‌کنند تا در صورت قصور طرف مقابل حقی بر گردن کسی نماند.
پوشاندن عیوب، یاری هنگام اندوه و سختی، نادیده گرفتن لغزش و اشتباه، دفاع از او هنگامی که غیبتش را می‌کنند، خیرخواهی، عبادت هنگام بیماری، شرکت در تشیع جنازه او، قبول دعوت و هدیه برادر، کوشش در حفظ ناموس برادر، باور کردن قسم و دوست بودن با دوستان و دشمن بودن با دشمنان از جمله وظایفی است که بعد از برادرخواندگی برای افراد ایجاد می‌شود. البته علاوه بر اینکه دو برادر در این دنیا حقوقی را باید رعایت کنند در آخرت نیز باید شفیع یکدیگر باشند و برای ورود به بهشت منتظر همدیگر شوند.
صیغه عقد اخوت
در کتاب «مستدرک الوسائل» نقل کرده: «دست راست خود را بر دست راست برادر مومن خود بگذارد و بگوید:
«وَاخَیْتُکَ فِی اللهِ وَ صَافَیْتُکَ فِی اللهِ وَ صَافَحْتُکَ فِی اللهِ وَ عَاهَدْتُ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ وَ کُتُبَهُ وَ رُسُلَهُ وَ أَنْبیاءَهُ وَ الْأَئِمَّهَ الْمَعْصُومینَ عَلَیْهِمُ السَّلامُ عَلَى أَنِّی إِنْ کُنْتُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهِ وَ الشَّفَاعَهِ وَ أُذِنَ لِی بِأَنْ أَدْخُلَ الْجَنَّهَ لا أَدْخُلُهَا إِلا وَ أَنْتَ مَعِی/
در راه خدا برادرت شدم و در راه خدا دوست با صفایت گشتم و در راه خدا با تو دست دادم و با خدا و فرشتگان و کتاب‌ها و رسولان و امامان معصوم(علیهم‌السلام) عهد کردم بر اینکه اگر از اهل بهشت و شفاعت بودم و به من اجازه داده شد که وارد بهشت شوم. به بهشت وارد نشوم مگر اینکه تو هم با من باشى». آنگاه برادر مومن بگوید: «پذیرفتم». سپس بگوید: «همه حقوق برادرى را از تو ساقط کردم به‌جز شفاعت و دعا و زیارت».
چه زمانی پیامبر(ص) عقد اخوت را مرسوم کرد؟
سابقه نخستین پیمان برادری و برقراری عقد اخوت در مدینه به اوایل ورود پیامبر(ص) به این شهر برمی‌گردد. مدتی بود که پیامبر از مکه به مدینه مهاجرت کرده بود و گروهی از مسلمانان مکه که بعد‌ها به «مهاجرین» مشهور شدند او را در این هجرت همراهی می‌کردند. این گروه وقتی همراه پیامبر(ص) از مکه خارج می‌شدند مال و منال خود را در مکه جا گذاشتند. از طرفی در مدینه هم قوم و خویشی نداشتند که از آنها حمایت کند اما در مدینه کسانی بودند که به پیامبر و دین او ایمان آورده بودند و به آنها «انصار» می‌گفتند؛ همان گروهی که هر‌چه داشتند با مهاجرین تقسیم کردند. پیامبر(ص) هم برای اینکه میان مهاجرین و انصار اختلافی پیش نیاید و روح برادری و برابری دینی را به‌نمایش بگذارد، رسم اخوت و برادرخواندگی را بنا کرد. پیامبر(ص) انصار را از این طریق به‌کار خیر تشویق کرد و مهاجرین را در برابر انصار مسئول ساخت. به اعتقاد کار‌شناسان، پیامبر(ص) به این دلیل میان مهاجرین و انصار عقد اخوت خواند تا معنی جامعه اسلامی محقق شود و همه افراد اجتماع نسبت به هم حس مسئولیت پیدا کنند.
چه زمانی می‌توان عقد اخوت را خواند؟
لابد در کتاب‌های دعا مانند «مفاتیح‌الجنان» متن صیغه اخوت را خوانده‌اید. علما عقد اخوت را در این کتاب‌ها در ماه ذی‌الحجه و در اعمال روز عید غدیر خم نوشته‌اند. روز هجدهم این ماه روزی است که سنت عقد اخوت‌خوانی پیامبر(ص) برای دومین بار احیا شد. برای همین به‌نظر تمامی علما بهتر است در هجدهم ذی‌الحجه این عقد میان کسانی که مایلند با همدیگر برادر شوند جاری شود اما بنابر نظر خیلی از علمای دیگر و همین‌طور نظر مقام معظم رهبری هر روز دیگری هم می‌شود این عقد جاری شود. سوال دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که آیا واجب است این عقد به زبان عربی خوانده شود؟ نظر مقام معظم رهبری در این خصوص این است که لازم نیست این صیغه به عربی خوانده شود بلکه به‌هر زبانی می‌توان آن را خواند؛ فقط به‌شرطی که دو طرف از مسئله آگاه باشند و مفهوم جملاتی که استفاده می‌شود معنی صیغه عقد را برسانند. در ضمن لازم نیست فرد سومی این صیغه را بخواند بلکه یکی از دو طرف می‌تواند جملات عقد را بیان کرده و طرف دیگر با آگاهی آن را قبول کند. بدین ترتیب دو فرد می‌توانند با یکدیگر برادر شوند.
چه کسانی می‌توانند با همدیگر برادر شوند؟
پیامبر گرامی اسلام(ص) در هر دو باری که عقد اخوت را خواند به برخی از مسائل توجه داشت. او سعی می‌کرد دو نفری را که با هم برادر می‌کند کسانی باشند که از نظر اخلاقی و خلقیات به‌هم نزدیک باشند. به‌عنوان مثال حضرت هیچوقت میان افرادی که در همه خصوصیات نقطه مقابل هم بودند عقد اخوت جاری نکرد. یا اینکه اگر کسی تمایلی به‌طرف مقابل نداشت به‌دست پیامبر(ص) با دیگری برادر نشد. در‌واقع آنهایی که از مهاجرین و انصار در خصوصیات به‌هم نزدیک بودند و قرابتی با هم داشتند با همدیگر برادر شدند چرا‌که بعد از عقد اخوت، حقوقی میان افراد واجب می‌شود که باید آنها را بجا آورند در حالی که اگر این افراد به همدیگر تمایل نداشته باشند عملا حقوق آنها تضییع می‌شود. اگرچه در عقد اخوت حقوق سختی میان دو برادر وضع نمی‌شود ولی همان اندک‌ها هم باید رعایت شود. بنابراین پیامبر(ص) میان هر کسی که عقد اخوت خوانده، آن دو قبل از این اتفاق با همدیگر آشنا و دوست صمیمی بوده‌اند.
خانم‌ها می توانند خواهرخوانده شوند؟!
یکی از مسائلی که درباره عقد اخوت مطرح می‌شود این است که آیا زنان نمی‌توانند با همدیگر خواهرخوانده شوند؟ چون خیلی‌ها با توجه به‌نام این عقد تصور می‌کنند فقط مردان حق برادرخواندگی دارند. به اعتقاد حجت‌الاسلام محمد جلمبادانی درست است که عقد اخوت در لغت به عقد میان مردان اطلاق می‌شود چرا‌که اخوت از ریشه واژه «اخ» است. استفاده از واژه مذکر هم به‌خاطر منحصر شدن این عقد برای مردان نیست بلکه در زبان عربی آنچه را می‌خواهند عمومیت بدهند و به تمامی مردم سرایت دهند مذکر می‌آورند. بنابراین طبق سنت اسلامی خانم‌ها نیز می‌توانند با هم خواهرخوانده شوند. در کتاب «الغدیر» علامه امینی نیز آمده که پیامبر(ص) میان حضرت فاطمه(س) و همسرش (ام‌سلمه) این عقد را جاری کرده بود. در‌واقع تمامی حقوقی که در عقد اخوت بین مردان ایجاد می‌شود، در میان خانم‌ها هم ایجاد می‌شود و هیچ تفاوتی در این میان بین زن و مرد وجود ندارد. البته لازم به‌ذکر است که عقد اخوت فقط و فقط میان دو همجنس می‌تواند برقرار شود. البته در خصوص جاری کردن عقد اخوت میان خانم‌ها علما نظرات مختلفی دارند. بعضی این عقد را مختص مردان می‌دانند و برخی دیگر گفته‌اند که این عقد بین دو خانم رجائا باید خوانده شود. به‌دلیل نظرات مختلف در این خصوص بهتر است مکلفین به حکم مرجع خود مراجعه کنند.
حقوق برادری چیست؟
در خصوص حقوق برادری که با خواندن عقد اخوت میان دو فرد برقرار می‌شود نظرات مختلفی وجود دارد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم. حجت‌الاسلام جلمبادانی می‌گوید: «عده‌ای از علما معتقدند بعد از قرائت عقد اخوت، طرفین همه حقوق- به‌جز دعا کردن و یاد کردن در هنگام زیارت- را فسخ می‌کنند تا در صورت قصور طرف مقابل حقی بر گردن کسی نماند.
پوشاندن عیوب، یاری هنگام اندوه و سختی، نادیده گرفتن لغزش و اشتباه، دفاع از او هنگامی که غیبتش را می‌کنند، خیرخواهی، عبادت هنگام بیماری، شرکت در تشیع جنازه او، قبول دعوت و هدیه برادر، کوشش در حفظ ناموس برادر، باور کردن قسم و دوست بودن با دوستان و دشمن بودن با دشمنان از جمله وظایفی است که بعد از برادرخواندگی برای افراد ایجاد می‌شود. البته علاوه بر اینکه دو برادر در این دنیا حقوقی را باید رعایت کنند در آخرت نیز باید شفیع یکدیگر باشند و برای ورود به بهشت منتظر همدیگر شوند.
صیغه عقد اخوت
در کتاب «مستدرک الوسائل» نقل کرده: «دست راست خود را بر دست راست برادر مومن خود بگذارد و بگوید:
«وَاخَیْتُکَ فِی اللهِ وَ صَافَیْتُکَ فِی اللهِ وَ صَافَحْتُکَ فِی اللهِ وَ عَاهَدْتُ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ وَ کُتُبَهُ وَ رُسُلَهُ وَ أَنْبیاءَهُ وَ الْأَئِمَّهَ الْمَعْصُومینَ عَلَیْهِمُ السَّلامُ عَلَى أَنِّی إِنْ کُنْتُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهِ وَ الشَّفَاعَهِ وَ أُذِنَ لِی بِأَنْ أَدْخُلَ الْجَنَّهَ لا أَدْخُلُهَا إِلا وَ أَنْتَ مَعِی/
در راه خدا برادرت شدم و در راه خدا دوست با صفایت گشتم و در راه خدا با تو دست دادم و با خدا و فرشتگان و کتاب‌ها و رسولان و امامان معصوم(علیهم‌السلام) عهد کردم بر اینکه اگر از اهل بهشت و شفاعت بودم و به من اجازه داده شد که وارد بهشت شوم. به بهشت وارد نشوم مگر اینکه تو هم با من باشى». آنگاه برادر مومن بگوید: «پذیرفتم». سپس بگوید: «همه حقوق برادرى را از تو ساقط کردم به‌جز شفاعت و دعا و زیارت».
گزارش خطا
غیر قابل انتشار: ۲
در انتظار بررسی: ۰
انتشار یافته: ۱۲
مطلبتون خیلی کمک کرد
ممنون
2تا سوال دارم
1-آیامیشه این عقد روکه میان دونفرخوانده شده رو باطل کرد؟
2-اگه از برادرت خیلی بدی دیده باشی چیکارباید بکنی؟هرکاری که حتی قریبه هم نکنه ولی اون انجام داده باشه
منتظرجوابتونم
باتشکرفراوان
استفاده کردم.
بچه ها فردا با چشمای باز با دوستاتون عقداخوت بخونین
سرسری نگیرین
دین سنگینی میوفته گردنتون
باکسی که ار صافی رفاقت گذشته باشه.
یاامیرالمومنین
محمد آقا برادری با کسی راحت نیست کلی حقوق داره که باید انجام بدی وار انجام ندی گردن تو میمونه.یعنی میشه یک وظیفه.یک واجب.پس حواست باشه با کی داری عقد اخوت می خونی.قبلش باید آون رو در جاهایی مختلف که تو روایات آمده امتحان کنی آگه برادر خوبی بود که خوشحال. التماس دعا.یاعلی