آیا توسل به «اولیای خدا» شرک است+پاسخ عالم اهل سنت

عقیق: سلفی‌گری تکفیری به گرایش گروهی از سلفیون گفته می‌شود که مخالفان خود را کافر می‌شمارند و مطرح‌ترین آنان «وهابیت تکفیری» با محوریت عربستان سعودی است.

وهابیت تکفیری یکی از مشکلات دنیای کنونی مسلمانان (شیعه و سنی) است. آن‌ها با اتهام‌های ناشایستی که به شیعیان می‌زنند باعث گمراهی مسلمانان و عده زیادی از مردم دنیا می‌شوند.در سلسله مطالبی، به عمده‌ترین شبهاتی که وهابیت درباره شیعیان مطرح می‌کند پاسخ دهیم.

مسأله «توسّل به اولیاء الله» در پیشگاه خدا براى حلّ مشکلات مادّى و معنوى از مهم‌‏ترین و جنجالى‏‌ترین مباحث میان وهّابیان و سایر مسلمانان جهان است.

وهّابیان تصریح مى‌‏کنند توسّل إلى الله با اعمال صالحه اشکالى ندارد، ولى توسّل به اولیاء الله جایز نیست. آن را نوعى شرک مى‌‏دانند، در حالى که سایر مسلمانان جهان، توسّل به اولیاء الله را مجاز و بلکه شایسته و بسیار مفید می‌دانند.

وهابیان به خاطر همین تفکر، بسیارى از مسلمانان را متّهم به شرک و کفر کرده، خون آن‌ها را مباح دانسته و اموالشان را نیز مباح شمرده‏‌اند. خون‏هاى زیادى به این بهانه ریخته شده، زنان بسیاری بی شوهر شده‌اند، کودکان بی‌شماری یتیم شده‌اند، اموال زیادى به غارت رفته و این روند همچنان ادامه دارد ...

توسل یعنی چه

«توسّل» در لغت به معناى انتخاب وسیله، و وسیله به معناى چیزى است که انسان را متقرّب به دیگرى کند.

لسان العرب که از کتب معروف لغت است، مى‏نویسد: «وصَّلَ إلى‏ الله وسیلةً إذا عَمِل عملا تقرّب به إلیه والوسیلة ما یتقرّب به إلى الغیر»؛ توسّل جستن به سوى خدا و انتخاب وسیله این است که انسان عملى انجام دهد که او را به خدا نزدیک کند و وسیله به معناى چیزى است که انسان به کمک آن به چیز دیگرى نزدیک مى‌‏شود.

در قرآن مجید واژه وسیله به کار رفته است. آیه 35 سوره مائده مى‏‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَجاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ».

مخاطب در این آیه همه افراد با ایمانند. در اینجا سه دستور داده شده است:

اوّل دستور به تقوا

دوّم دستور به انتخاب وسیله، وسیله‏‌اى که ما را به خدا نزدیک کند.

و سوّم دستور به جهاد در راه خدا.

نتیجه مجموع این صفات، (تقوا و توسّل و جهاد) همان چیزى است که در آخر آیه آمده است: «لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»؛ این باعث رستگارى شماست.

اشتباه بزرگ وهابیت

اشتباه بزرگ وهّابیان این است که تصوّر مى‌‏کنند مفهوم توسّل به اولیاء الله این است که آن‌ها را مستقلاً برطرف کننده زیان‌‌‏ها و مشکلات (به طور مستقل) می‌دانیم. تصوّر مى‏‌کنند آن‌ها را مستقلّا سرچشمه قضاى حاجات و دفع کربات مى‏‌دانیم، در حالى که معناى توسّل این نیست.

آیاتى که وهّابیان به آن توسّل جسته‏‌اند، آیاتى است که درباره عبادت است، در حالى که هیچ کس عبادت اولیاء الله نمى‌‌‏کند و هر کس چنین بکند از جهالتش است.

ما وقتى به پیغمبر اکرم(ص) متوسّل مى‌‌‏شویم، آیا عبادت پیغمبر مى‌‌‏کنیم؟ آیا ما پیغمبر را مستقل در تأثیر مى‌‌‌‏دانیم؟ توسّلى که قرآن مجید به آن دعوت کرده این است که به آن وسیله به خدا نزدیک شویم. یعنى این‌‌‏ها در پیشگاه خدا شفاعت مى‌‌‏کنند.

در اینجا مناسب است گفتار یکی از علمای اهل سنت در این باره را نقل کنیم:

«بن علوى» در کتاب معروف خود «مفاهیم یجب أن تصحّح» آورده است: بسیارى از مردم در فهم حقیقت توسّل گرفتار خطا شده‏‌‌اند و به همین جهت ما مفهوم صحیح توسّل را به نظر خود بیان مى‌‌‏کنیم و قبل از بیان این مطلب باید چند نکته را یادآور شویم:

1- توسّل یکى از طرق دعاست و در واقع بابى از ابواب توجّه به خداوند سبحان است، پس مقصد و مقصود اصلى و حقیقى، خداوند سبحان است و شخصى که به او توسّل مى‌‏‌جویى، واسطه و وسیله تقرّب به خداست و اگر کسى غیر از این اعتقاد داشته باشد، مشرک است.

2- کسى که به وسیله شخصى به خدا متوسّل مى‌‏شود، به خاطر محبّتى است که به او داشته و اعتقادى که در مورد او دارد و معتقد است که خداوند سبحان او را دوست دارد و اگر فرضاً خلاف این‏ مطلب ظاهر شود، کاملاً از او دورى مى‏‌کند و با او مخالفت خواهد کرد. آرى! معیار این است که خدا او را دوست دارد.

3- اگر شخصى که توسّل مى‌‌‏جوید معتقد باشد که «متوسَّلٌ به» یعنى آن شخص واسطه سود و زیان، به صورت استقلالى و بنفسه مثل خدا هست، این شخص مشرک است.

4- توسّل یک امر واجب و ضرورى نیست و راه منحصر اجابت دعا، توسّل نیست. مهم دعاست و به درگاه خدا رفتن، به هر صورت که باشد. همان‏گونه که خداوند فرموده: «وَإِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ».

بن علوى مالکى بعد از بیان این مقدّمه به سراغ نظرات علما و فقها و متکلّمین اهل سنّت در مسأله توسّل مى‌‏رود و مى‏‌گوید: هیچ اختلافى بین مسلمین در مشروعیّت توسّل إلى الله بالأعمال الصّالحة نیست، یعنى انسان به وسیله اعمال صالح تقرّب إلى الله بجوید. این مورد اختلاف نیست، مثلاً کسى که روزه بگیرد، نماز بخواند قرائت قرآن کند، در راه خدا صدقه دهد، به وسیله این اعمال توسّل الى الله جسته و تقرّب الى الله را پیدا مى‌‏کند. این از مسلّمات است که بحثى در آن نیست.

این نوع توسّل را حتّى سلفى‏‌ها پذیرفته‌‌‏اند، از جمله ابن‏‌تیمیّه در کتاب‌‌‏هاى مختلفش به خصوص در رساله القاعدة الجلیلة فى التوسّل و الوسیلة پذیرفته است.

ابن‏‌تیمیّه به جواز این گونه توسّل، یعنى توسّل به اعمال صالحه تصریح کرده است، پس محل اختلاف کجاست؟ محل اختلاف در مسأله توسّل به غیر اعمال صالحه است، مانند توسّل به ذوات اولیاء الله به این گونه که بگوید: «اللهم إنّى اتوسّل إلیک بنبیک محمّد»؛ خدایا من متوسّل مى‌‌‏شوم و تقرّب مى‌‌‏جویم به وسیله پیغمبرت محمد(ص)؛ بعد اضافه مى‌‌‏کند و مى‏‌‌گوید: اختلاف در این معنا و انکار وهّابیون نسبت به توسّل به اولیاء الله در واقع یک نوع اختلاف شکلى و لفظى است و جوهرى نیست و به تعبیر دیگر نزاع لفظى است.

زیرا توسّل به اولیاء الله در واقع به توسّل انسان به عمل آن‌ها بر مى‌‌‏گردد که جایز است، بنابراین اگر مخالفین هم با دیده انصاف و با بصیرت بنگرند، مطلب براى آن‌ها واضح خواهد شد و اشکال منحلّ مى‏‌‌شود و فتنه خاموش مى‏‌‌شود و نوبتى به متّهم ساختن مسلمین به شرک و ضلالت نمى‏‌‌رسد.

سپس در توضیح این سخن مى‌‏گوید: کسى که به یکى از اولیاء الله متوسّل مى‌‌‏شود، به خاطر این است که او را دوست دارد. چرا او را دوست دارد؟ براى اینکه معتقد است او شخص صالحى است و یا این ‏که آن شخص خدا را دوست مى‌‌‏دارد، یا اینکه خدا او را دوست مى‏‌‌دارد، یا انسان آن وسیله را دوست مى‏‌‌دارد. هنگامى که همه اینها را مى‌‌‏شکافیم، مى‌‏‌بینیم سر از عمل در مى‏‌‌آورد، یعنى در واقع توسّل به اعمال صالحه در پیشگاه خداست، همان چیزى که مورد اتّفاق همه مسلمین است.(1)

تذکّر لازم‏

ما در میان دو گروه افراطى و تفریطى قرار داریم. از یک سو کسانى که در مسأله توسّل مقصّرند، اشکال تراشى مى‌‏‌کنند و توسّلى را که قرآن و روایات اجازه داده مجاز نمى‌‌‏شمرند و گمان مى‌‏کنند توسل، شرک است، در حالى که در خطا و اشتباهند. توسّل به اولیاء الله به خاطر اطاعت، عبادات، اعمال و قربشان در درگاه خدا، تأکیدى است بر مسأله توحید و همه چیز را از خدا خواستن.

گروه دوّم، گروه افراطى هستند، آنهایى که به وسیله توسّل راه غلوّ را پیش مى‏‌گیرند. تعبیراتى مى‌‏کنند که با توحید افعالى سازگار نیست، یا تعبیراتى دارند که با توحید در عبادت نمى‌‏سازد. در حالى که «لا مؤثّر فى الوجود إلّا الله» مؤثّر واقعى در جهان هستى خداست و هر که هر چه دارد از اوست.

بنابراین ما همان‌گونه که باید منکران توسّل صحیح را ارشاد کنیم و از خطاها باز داریم، گروه غلات و افراطى‏‌‌گران را نیز باید ارشاد کرده و به راه صحیح باز گردانیم. از این رو، به همه مردم توصیه می‌کنیم در این موارد به علمای آگاه مراجعه کنند.