عقیق:دهه دوم ماه محرم فرصتی فراهم شد تا گفت‌وگویی داشته باشیم با حجت‌الاسلام والمسلمین رضا محمدی شاهرودی، استاد حوزه و کارشناس مسائل دینی و اعتقادی که به بررسی سفارشات مؤکد اهل بیت(علیهم السلام) درباره اهمیت روضه‌های خانگی و ابعاد مختلف نهضت عاشورا و نسبت آن با مسائل روز جهان اسلام داشته باشیم.
این گفت‌وگو در پی بررسی چند محور اساسی شکل گرفته است:
۱. فلسفه تأکید بر روضه‌های خانگی در کنار هیئت‌های عمومی
۲. تحلیل برکات معنوی و اجتماعی مجالس اهل بیت(علیهم السلام)
۳. بررسی تطبیقی قیام امام حسین(علیه السلام) با جریان‌های معاصر مقاومت
۴. نقد رویکردهای افراطی و تفریطی در تحلیل واقعه عاشورا
۵. تبیین ماهیت جاویدان نهضت حسینی و ارتباط آن با عصر غیبت
حجت‌الاسلام محمدی شاهرودی در این گفت‌وگو با استناد به منابع روایی و تحلیل‌های تاریخی، به تشریح دیدگاه‌های ناب مکتب اهل بیت(علیهم السلام) در این زمینه‌ها پرداخته است.
مصاحبه حاضر می‌تواند چراغ راهی برای مبلغان، خطبا و عموم علاقه‌مندان به معارف عاشورایی باشد که تقدیم حضور شما می‌گردد.
* ضمن تشکر از فرصتی که در اختیار رسانه رسمی حوزه های علمیه قرار دادید، بفرمایید در ایام محرم و به‌ویژه در دهه دوم این ماه، شاهد تغییر فضای عزاداری از هیئت‌های پرجمعیت و شورانگیز به روضه‌های خانگی و مجالس کوچک‌تر هستیم. با وجود کمرنگ شدن برخی جلوه‌های پرحجم عزاداری، همچنان بر برپایی روضه‌های خانگی تأکید فراوان شده است. این مسئله ممکن است این پرسش را به ذهن متبادر کند که چرا با وجود اهمیت هیئت‌های عمومی و اجتماعات گسترده، برقراری روضه‌های خانگی تا این حد توصیه شده است؟
بسم الله الرحمن الرحیم
خب، اولاً سیره‌ی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) این بوده است. امام صادق (علیه‌السلام) شاعر یا مداح را دعوت می‌کردند، خودشان و خانواده‌شان پشت پرده می‌نشستند و گریه می‌کردند.
سپس پرسیدند: «آیا شما در خانه‌هایتان جلسه برگزار می‌کنید و درباره‌ی معارف ما با هم گفت‌وگو می‌نمایید؟»
عرض کردند: «بله، آقا!»
و امام (علیه‌السلام) فرمودند:
«إِنَّمَا تُحِبُّونَ مَجَالِسَ یُذْکَرُ فِیهَا أَحَادِیثُنَا، إِنَّ هَذِهِ الْمَجَالِسَ یُحِبُّهَا اللهُ عَزَّ وَجَلَّ» (بحارالأنوار، ج ۴۴، ص ۲۸۲)
همانا مجالسی را دوست دارید که در آن احادیث ما ذکر می‌شود. به‌راستی خداوند عزوجل این مجالس را دوست دارد.»
از این فرمایشات اهل‌بیت (علیهم‌السلام) اهمیت این موضوع فهمیده می‌شود که انسان‌ها حتی در قالب جمع‌های کوچک دو نفر، سه‌نفر یا پنج‌نفر در خانه‌هایشان گرد هم آیند و روضه‌ی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) برگزار کنند.
دومین نکته، بحث برکت است که در خانه ایجاد می‌شود.
خانه ای که در آن ذکر اهل‌بیت (علیهم‌السلام) شود، برکت در آن خانه جاری می‌گردد. خانه‌ای که در آن یاد اهل‌بیت (علیهم‌السلام) باشد، در حقیقت خانه‌ای است که عبادت در آن انجام می‌شود. از اهل‌بیت (علیهم‌السلام) روایت شده که حتی خانه‌ای که در آن قرآن تلاوت شود، دعا خوانده شود و ذکر اهل‌بیت (علیهم‌السلام) گردد، نورانی می‌شود و برای اهل آسمان‌ها درخشندگی دارد. چنین خانه‌ای برکات معنوی فراوانی خواهد داشت.
این ویژگی، مختص روضه‌های خانگی است. البته در مجالس عمومی نیز می‌توانیم شرکت کنیم و از روضه بهره‌مند شویم، اما آن برکت خاص و تبرک یافتن خانه، مخصوص مجالس اهل‌بیت (علیهم‌السلام) در منازل است.
در برخی از روایات آمده است که وقتی گروهی برای برگزاری مجلس اهل بیت (علیهم السلام) گرد هم می‌آیند، به تعداد هر فرد حاضر، فرشته‌ای نیز نازل می‌شود. این فرشتگان همراهی و هم‌نشینی با عزاداران می‌کنند،برای حاضران دعا می‌نمایند، اگر بیمارانی در میانشان باشد، برای شفای آنان دعا می‌کنند، اگر متوفایی داشته باشند، در تشییع جنازه آنان شرکت می‌جویند.
پس از پایان مجلس، هنگامی که فرشتگان به آسمان بازمی‌گردند، دیگر فرشتگان از آنان می‌پرسند: "شما کجا بودید؟ این عطر روح‌افزای ملکوتی را از کجا آورده‌اید؟"
فرشتگان پاسخ می‌دهند: ما در زمین، در مجالس ذکر و عزای اهل بیت (علیهم السلام) شرکت کردیم.
سپس دیگر فرشتگان می‌گویند: ما را نیز به آن مجالس ببرید تا ما نیز از برکات آن بهره‌مند شویم.
وقتی می‌گویند مجلس پایان یافته و مردم به خانه‌هایشان رفته‌اند، فرشتگان اصرار می‌ورزند: پس ما را به همان مکانی ببرید که عزاداران اهل بیت (علیهم السلام) در آن نشسته بودند، تا آن مکان متبرک است.
این روایت نشان‌دهنده‌ی اهمیت ویژه‌ای است که برپایی مجالس اهل بیت (علیهم السلام) در منازل دارد، چراکه این برکت و تبرک خاص در خانه‌ای محقق می‌شود که چنین مجالسی در آن برقرار گردد.
روایت حضرت موسی (علیه السلام) و فضیلت عزاداری امام حسین (علیه السلام)
در روایات آمده است که حضرت موسی (علیه السلام) در مناجات با پروردگار پرسید:
پروردگارا! چرا امت پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) را بر دیگر امتها برتری بخشیدی؟
خداوند ده خصلت را برشمرد که یکی از آنها عاشورا بود.
حضرت موسی (علیه السلام) پرسید: عاشورا چیست؟
پاسخ آمد: عزاداری برای امام حسین (علیه السلام).
در این روایت تأکید شده که اگر کسی حتی یک درهم در راه عزاداری امام حسین (علیه السلام) انفاق کند، خداوند هفتاد درهم برکت در زندگی دنیایی به او عطا می‌کند و در آخرت گناهانش را می‌بخشد.
این برکات ویژه زمانی محقق می‌شود که در خانه‌ها مجالس روضه و عزاداری برپا گردد و خانه‌ها متبرک شوند.
ایجاد الفت و مهربانی
برگزاری این مجالس باعث ایجاد الفت و صمیمیت بین افراد خانواده و دوستان می‌شود. همانطور که در تعبیر قدیمی گفته می‌شود، این مجالس باعث "نمک‌گیری" و انس بیشتر افراد می‌گردد. این مسئله آثار و برکات اجتماعی فراوانی به همراه دارد.
اثر سیاسی مجالس خانگی
این مجالس دارای اثر سیاسی مهمی نیز هستند. وقتی در شهری مثلاً در صد خانه به طور همزمان روضه‌های خانگی برگزار می‌شود، در حقیقت سلول‌ها و تشکل‌های اجتماعی قدرتمندی شکل می‌گیرد. این شبکه‌های اجتماعی وقتی در کنار هم قرار می‌گیرند، می‌توانند یک قدرت سیاسی بزرگ ایجاد کنند.
آثار تربیتی و اجتماعی مجالس اهل بیت (علیهم السلام)
گذشته از تمام برکاتی که ذکر شد، این مجالس آثار تربیتی عمیقی بر خانواده برگزارکننده دارد. اعضای خانواده، به ویژه فرزندان، در چنین محیطی پرورش می‌یابند که:
در راه اهل بیت (علیهم السلام) انفاق کنند،در این مسیر خدمت نمایند، عمر و سرمایه خود را صرف این راه کنند.
این آثار تربیتی، خود برکتی مضاعف برای خانواده‌های مذهبی محسوب می‌شود. همانطور که اشاره شد، مجالس روضه‌خوانی را باید از ابعاد مختلف بررسی کرد که تنها برخی از آنها بیان شد.
* در مجالس روضه‌خوانی، به ویژه پس از جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل، چه مباحث و نکاتی باید مورد تبیین قرار گیرد؟ چگونه می‌توان شباهت‌های میان اهداف قیام امام حسین(علیه السلام) - از جمله مقابله با ظلم، دفاع از حق و ایستادگی در برابر استکبار جهانی را با اهداف مقاومت در جنگ اخیر غزه تحلیل و تبیین نمود؟
در مجالس و روضه های خانگی و عمومی سه رویکرد مختلف وجود دارد:
۱. رویکرد تفریطی که این گروه معتقدند فقط به بُعد معنوی توجه شود و امام حسین (علیه السلام) را سیاسی نکنید.
این نگاه، رویکردی تفریطی و نادرست است و این افراد درک نکرده‌اند که امام حسین (علیه السلام) ذاتاً شخصیتی سیاسی دارد.
چگونه می‌توان امام حسین (علیه السلام) را از سیاست جدا دانست؟ قیام عاشورا خود یک حرکت سیاسی-اجتماعی بزرگ بود .
۲. رویکرد افراطی (سیاسی کردن محض):
در مقابل، برخی مجالس را کاملاً سیاسی می‌کنند، تمام وقت مجلس به تحلیل‌های سیاسی می‌گذرد به جای وحدت، به اختلافات می‌پردازند:
فلان گروه چنین گفت...، چپ‌گرایان آن نظر را دارند...، راست‌گرایان این تحلیل را ارائه دادند...؛ این رویکرد نیز از مسیر اصلی خود منحرف شده است.
راه میانه:
باید به هر دو بُعد معنوی و سیاسی توجه کرد.
امام حسین(ع) هم اسوه معنویت بود، هم الگوی مبارزه سیاسی و مجالس باید ترکیبی از ذکر مصائب و عبرت‌های سیاسی باشد و از سیاسی‌کردن محض یا عرفانی‌کردن محض پرهیز شود.
تحلیل ماهیت قیام امام حسین(علیه السلام)
ما معتقدیم هر دو رویکرد افراطی (چه سیاسی کردن محض و چه محدود کردن به بُعد تاریخی) قابل قبول نیست. رویکرد صحیح، بررسی ماهیت قیام عاشوراست.
آیا قیام کربلا صرفاً یک واقعه تاریخی در زمان خاص است؟
یا یک مکتب و جریان همیشگی و جهانی است؟
ما معتقد به دیدگاه دوم هستیم که امام حسین(علیه السلام) منحصر به سال ۶۱ هجری نیست و عاشورا فقط یک روز تاریخی نیست، بلکه «هر روز عاشوراست»
کربلا فقط نقطه‌ای در عراق نیست، بلکه «هر سرزمینی کربلاست»
یک سال بعد از واقعه عاشورا واقعه حَرّه (سال ۶۳ هجری) رخ داد که از نظر خونریزی و فجایع، شدیدتر از کربلا بود، توسط سپاهیان یزید در مدینه منوره انجام شد، فجایع آن به مراتب بیشتر از واقعه کربلا بود.
عاشورا فقط منحصر به سال ۶۱ نیست و با نگاه مکتبی کربلا نماد جاویدان مبارزه با ظلم است، هر مظلومیتی ادامه راه حسین(علیه السلام) است، هر مبارزه با ستم، تجلی عاشوراست.
امام حسین(علیه السلام) اسوه مبارزه با ظلم در همه اعصار است، الگویی زنده برای همه مکان‌هاست، مکتبی است که باید همواره احیا شود.
در نگاه کلان ما، امام حسین(علیه السلام) تنها یک شخصیت تاریخی نیست، بلکه یک مکتب و جریان مستمر است که پیش از ایشان نیز وجود داشته است.
همانگونه که امام صادق(علیه السلام) فرمودند: زمانی پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) بود و ابوسفیان، زمانی امیرالمؤمنین(علیه السلام) بود و معاویه، و زمانی امام حسین(علیه السلام) بود و یزید این جریان تا امروز نیز ادامه دارد و در عصر حاضر، انقلاب اسلامی ایران نماد تمام‌قد مکتب حسینی است، همچنان که صهیونیسم و امپریالیسم آمریکا تجلی‌گاه سفیانی‌گری و یزیدی‌صفت‌اند. باید شاخصه‌ها و مؤلفه‌های این دو جریان متضاد به وضوح مشخص و با یکدیگر تطبیق داده شود.
اصل این بحث در زیارت عاشورا نیز مورد تأکید قرار گرفته است: «انی سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَکُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حارَبَکُمْ إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ» (من با دوستان شما در صلح و با دشمنان شما در جنگم تا روز قیامت). این عبارت به این معناست که امروز نیز باید با دوستان اهل بیت(علیهم السلام) دوست و با دشمنانشان دشمن بود.
اگر کسی بپرسد که امروز دیگر شمری وجود ندارد، پاسخ این است که اگرچه شمر به عنوان شخص مرده است، اما جریان و مکتب شمر همچنان پابرجاست و باید با این جریان مقابله کرد.
این دیدگاه که مورد اتفاق همه عقلای شیعه است، بر این تأکید دارد که مبارزه بین حق و باطل همواره ادامه دارد و مکتب امام حسین(علیه السلام) به عنوان الگویی جاویدان برای همه اعصار باقی است.
تحلیل عمیق قیام امام حسین(علیه السلام) و پرسش‌های اساسی
با پذیرش این اصل که واقعه عاشورا دارای ابعاد جاویدان و قابل تطبیق با شرایط زمانه است، پس دیگر ما نمی‌توانیم در مجالس صرفاً به ذکر تاریخی حوادث بسنده کنیم.
در این راستا، چند پرسش‌های بنیادینی مطرح می‌شود که نیازمند تأمل و بررسی عمیق است:
اول) علل و اهداف قیام امام حسین(علیه السلام) چه بود؟
همچنان به عنوان موضوعی زنده و قابل پژوهش مطرح است.
دوم) اینکه چرا امت اسلامی در مدت کمتر از پنجاه سال بعد از رحلت پیامبر به این حد از انحطاط و فلاکت و بدبختی و خباثت رسیده است که یک چنین جنایتی را نسبت به فرزند پیغمبر خود در قلب کشورهای اسلامی انجام دادند؟
این سوالی است که پاسخ به آن می‌تواند درس‌های بزرگی برای جوامع اسلامی امروز داشته باشد.
سوم) اینکه چرا کربلا روز به روز تأثیرگذارتر ماناتر، پویاتر و اثرگذارتر می‌شود؟
چرا عاشورای امسال با عاشورای ده سال پیش تفاوت چشمگیری دارد؟ این رشد و تحول در ابعاد مختلف علت و عواملش چیست؟
آثار و برکات قیام امام حسین علیه السلام چیست؟ همواره باید روی آن بحث شود.
تحلیل جامع از ماهیت جاویدان قیام عاشورا و ارتباط آن با عصر حاضر
با تأمل در واقعه عاشورا از این منظر، درمی‌یابیم که این حادثه صرفاً یک رخداد تاریخی متعلق به چهارده قرن پیش نیست، بلکه جریانی همیشگی است که تا قیام امام زمان(عج) تداوم خواهد یافت. در این نگاه عمیق، یکی از مأموریت‌های حضرت مهدی(عج) گرفتن انتقام از جریان ستمگری است که به مکتب امام حسین(علیه السلام) ظلم کرده است.
البته باید توجه داشت که این انتقام‌گیری متوجه شخصیت‌های تاریخی مانند شمر نیست، چراکه آنان به سزای اعمال خود رسیده‌اند و هم‌اکنون در جهنم به عذاب الهی گرفتارند، بلکه مقصود جریان ظلم در هر دوره تاریخی است.
این موضوع خود بحث مفصلی است که تنها به اشاره بسنده می‌کنیم. از دیدگاه ما، نه رویکرد افراطی (سیاسی‌سازی مطلق) صحیح است و نه رویکرد تفریطی (محدود کردن به ابعاد تاریخی). راه میانه و صحیح، درک عمیق فلسفه قیام، شناخت آثار و نتایج آن، تحلیل علل سقوط حکومت اسلامی آن دوران، و بررسی عوامل رشد و بالندگی این نهضت در طول تاریخ است. سپس باید این مفاهیم را با شرایط و مقتضیات زمان خود تطبیق دهیم.
این نگرش به ما می‌آموزد که عاشورا تنها یک واقعه سوگواری نیست، بلکه مکتبی زنده و پویاست که می‌تواند در همه اعصار الهام‌بخش مبارزان راه حق باشد. فهم صحیح این مفاهیم، مسئولیت‌های ما را در عصر حاضر مشخص می‌کند و پیوندی ناگسستنی بین نهضت حسینی و قیام مهدوی ایجاد می‌نماید. بنابراین، ضروری است با مطالعه عمیق و تحلیل دقیق، این معارف را در زندگی فردی و اجتماعی خود جاری سازیم.
گفت‌وگو از: سمیرا گلکار
منبع:حوزه
