تربیت ۱۱۶ صحابه؛ از الطاف الهی به جوادالائمه(ع)

عقیق: محمود مهدوی دامغانی قرآن پژوه و مترجم قرآن کریم، در گفت‌وگویی به مناسبت ۳۰ ذی‌قعده و سالروز شهادت امام جوادالائمه(ع)، اظهار کرد: امام جواد(ع) که از شدت بخشندگی طی فرمان‌های پدر بزرگوارشان امام رضا(ع) در زمان زندگانی و کودکی خود چنان بخشنده شده بودند که به جوادالائمه لقب گرفتند، در ماه مبارک رمضان سال ۱۹۵ هجری در مدینه متولد شدند. امام رضا(ع) در سه سالگی او با دسیسه‌های بسیار مأمون به خراسان فراخوانده شد و در آن زمان حضرت جواد(ع) به ظاهر از برکات وجودی پدر خود بهره‌مند نشد اما پدر بزرگوار از دور هم تمامی امور فرزند خود را زیرنظر داشت.

وی ادامه داد: امام رضا(ع) به‌گونه‌ای از احوال پسر خود با خبر بود که هنگامی که به ایشان خبر دادند که امام جواد(ع) از در کوچک‌خانه به مسجد می‌رود، به حضرت جواد(ع) نامه نوشت و به ایشان گفت که درماندگان و گدایان منتظر تو بر در بزرگ‌خانه منتظرند، پس از آن در بیرون شو، بذل و بخشش خود را بر آنان داشته باش. پس از رحلت علی‌ابن موسی الرضا(ع)، امام جواد(ع) ۷ ساله یا ۸ ساله بودند و در آن زمان به امامت رسیدند. مسئله‌ای که در دوران به امامت امام جواد(ع) بسیار بیان شده بود، این بود که «آیا امام جواد شرایط رشد عقلی و بلوغ عقلی را برای رسیدن به امامت دارد یا خیر» حتی در بین یاران امام رضا(ع) هم شیوع پیدا کرده بود و گاهی قبل از شهادت امام رضا(ع) از ایشان می‌پرسیدند و امام رضا(ع) پاسخ می‌داد که خواست حضرت حق برای گزینش بندگان ویژه به سن و سال نیست و خداوند دو نبی بزرگوار حضرت عیسی(ع) و حضرت یحیی(ع) را در همین سن و سال بلکه کمتر به نبوت برگزیده است و اندکی سن در انتخاب اولیاء خدا دخالتی ندارد و در گزینش خداوند هیچ سخنی نیست.

مهدوی دامغانی گفت: خداوند در آیه ۶۸ سوره «قصص» فرموده است: «وَرَبُّكَ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَيَخْتَارُ ۗ مَا كَانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ ۚ سُبْحَانَ اللَّهِ وَتَعَالَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ؛ و پروردگارت آنچه را بخواهد می آفریند و [آنچه را بخواهد] بر می گزیند، برای آنان [در برابر اراده او در قلمرو تکوین و تشریع] اختیاری نیست؛ منزه است خدا و برتر است از آنچه برای او شریک می‌گیرند.» بنابراین امام جواد(ع) هم در مقطع زمانی به خواست خداوند به امامت رسیده است.

امام جواد(ع) در مقطع نامناسبی از تاریخ سیاسی به امامت رسید

این قرآن پژوه تصریح کرد: امام جواد(ع) در مقطع نامناسبی از تاریخ سیاسی عالمان و اسلام به امامت رسیده‌اند، زیرا نمک‌نشناسی بنی‌عباس نسبت به ایرانیان باعث شد که شورش خراسانیان به دنیا کشیده شود و طی آن هارون را از کاخ‌های افسانه‌ای بغداد به خراسان کشاند و از دنیا درگذشت، بنابراین خراسان همچنان ملتهب بود و از سوی دیگر سادات بنی‌حسن و تشکیل حکومت علویان و طبریان در طبرستان بنی‌عباس را ناچار کرد که از ترکان کمک بگیرد و پس از مرگ مامون هم محتشم خلیفه بعدی به ناچار کمک گرفتن از ترکان را ادامه داد. پس از مدتی ترکان رفتار بسیار ناپسندی در بغداد انجام دادند و محتشم ناچار شد حکومت خویش را به فرد دیگری منتقل کند و از بغداد فاصله بگیرد. پیران بغداد به محتشم گفتند که از دعا و نفرین نیمه‌شب ما بر حذر باش زیرا با تسلط ترکان بر ما مشکلات متعددی پیش خواهد آمد.

وی اظهار کرد: سرگذشت قوم بنی‌عباس توسط ترکان به گونه‌ای رقم خورد که در کوچه‌های بغداد این ترانه به گوش می‌رسید که مردم می‌خواندند: «این چه خلیفه‌ای است که مانند طوطی در قفس زندانی است و هرچه سران ترک بگویند، او بازگو می‌کند.» بنابراین در این مقطع درخشش حضرت جواد(ع) با مشکلات متعددی روبه‌رو شده بود و اوضاع نابه‌سامان زمانه باعث کاهش درخشش این مرد بزرگوار شده بود. به همین جهت گاهی در مسئله مصمومیت حضرت جواد(ع) میان علمای شیعه و سنی اختلاف نظر است و برخی از علما در کتب خود روایت مفصلی از مسموم شدن ایشان و برخی از علما مانند شیخ مفید در کتاب‌های خود از ثابت نشدن مصمومیت حضرت جواد(ع) نقل می‌کنند.

مهدوی دامغانی افزود: شیخ مفید و برخی از بزرگان دینی معتقد هستند که مسمومیت امام جواد(ع) روشن و ثابت نشده است، اما قرینه‌هایی همچون مدت بسیار کم امامت این حضرت، احضار ایشان از مدینه به بغداد و همچنین باتوجه به اینکه همسر حضرت جواد(ع) ام‌الفضل از حضرت جواد(ع) فرزندی نداشت و امام هادی(ع) و دیگر خواهر و برادر ایشان از همسران دیگر امام جواد(ع) بودند، ممکن است این زن بنا بر دلایل متعددی سم را به ایشان خورانده باشند. بنابراین این امور نشان‌دهنده شواهدی در این قبیل است. لذا امام جواد(ع) در ۳۰ ذی‌القعده در شهر بغداد با دسیسه ام‌الفضل و محتشم مسموم شد و به شهادت رسید.

این مترجم قرآن کریم ادامه داد: از توفیق‌هایی که خداوند به امام جواد(ع) داده است، توفیق تربیت ۱۱۶ صحابی ارزشمند است که در میان آن‌ها برگزیدگان شاگردان حضرت رضا(ع) و علمای شیعه هستند. خوشبختانه در سال‌های اخیر پژوهش‌های تحقیقی از کمالات امام جواد(ع) صورت گرفته که قابل استناد و بسیار موفق واقع شده است. چند مورد از این آثار دانشنامه جهان اسلام به قلم اسماعیل باغستانی و کتاب جوادالائمه اثر مرضیه محمدزاده است که بسیار مورد توجه واقع شده است. 

وی در خصوص سخنان ارزشمند امام جواد(ع)، گفت: چند جمله گهربار از امام جواد(ع) در میان جملاتشان برجسته است که یکی از آن‌ها این است که حضرت فرموده‌است: «اگر افرادی که در موضوعی نادان هستند، سکوت کنند، اختلافی پیش نمی‌آید.» همچنین یکی دیگر از نصیحت‌های ایشان که به صورت مکرر صورت می‌گرفته است، این است که ایشان فرموده است: «به هوش باشید که اگر کار زشتی را پسندیده پنداشتید شما در آن ناپسندیدگی شریک هستید و گناهکار محسوب می‌شوید.» علاوه بر این موارد امام جواد(ع) در خصوص دانش فرموده است: «دانش در غربت ناحیه انس است و انسان فرهیخته در هیچ سرزمینی غریب نیست.»

منبع:ایکنا