علت خلقت نورانی حضرت زهرا(س) قبل از خلقت عالم و آدم

عقیق: از زیباترین معارف مربوط به حضرت زهرا سلام الله علیها که در آیات قرآن و روایات عترت بر آن تأکید شده، خلقت نورانی آن بانوی بزرگوار است. بر اساس مستندات روایی، این خلقت نوری، قبل از خلقت آدم علیه السلام و در فضای عرش و منبعث از نور خداوند شکل گرفت و تمام عوالم شهود و آسمان ها را تحت تأثیر خود قرار داد. روایات ما گویای آن است که بارقه هایی از این نور در مقاطعی از زندگانی آن بانوی بزرگوار به صورت معجزه‌آسا برای عموم مردم نمایان می شد و آنها را مبهوت می کرد.

یکی از روایات درباره خلقت نوری حضرت زهرا سلام الله علیها، روایتی است که شیخ صدوق در کتاب مشهور خود به نام «معانی الأخبار» به نقل از امام صادق علیه السلام مطرح می کند و امام صادق نیز سند آن را به اجداد مطهرش می رساند. در این روایت می خوانیم:

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ‏ خُلِقَ نُورُ فَاطِمَةَ قَبْلَ أَنْ تُخْلَقَ الْأَرْضُ وَ السَّمَاءُ. فَقَالَ بَعْضُ النَّاسِ یَا نَبِیَّ اللَّهِ فَلَیْسَتْ هِیَ إِنْسِیَّةً؟ فَقَالَ: فَاطِمَةُ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّةٌ.
نور فاطمه علیهاالسلام پیش از آفرینش زمین و آسمانها آفریده شد. بعضی از مردم گفتند: اى پیامبر خدا بنا بر این فاطمه از جنس بشر نیست؟ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در پاسخ او فرمود: فاطمه حوریه‌ای از جنس بشر است.
قَالَ: یَا نَبِیَّ اللَّهِ وَ کَیْفَ هِیَ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّةٌ؟ قَالَ: خَلَقَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ نُورِهِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ آدَمَ إِذْ کَانَتِ الْأَرْوَاحُ، فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ عُرِضَتْ عَلَى آدَمَ.
گفتند: اى پیغمبر خدا، چگونه مى‏‌ شود که زهرا حوریّه و انسیّه باشد؟ فرمود: پیش از این که پروردگار متعال، حضرت آدم را خلق کند، در آن هنگام که ارواح وجود داشتند، فاطمه علیها السلام را از نور خود خلق کرد، و وقتی آدم را آفرید نور فاطمه(علیهاالسلام) را بر آدم علیه السلام عرضه کرد.
قِیلَ: یَا نَبِیَّ اللَّهِ وَ أَیْنَ کَانَتْ فَاطِمَةُ؟ قَالَ: کَانَتْ فِی حُقَّةٍ تَحْتَ سَاقِ الْعَرْشِ. قَالُوا یَا نَبِیَّ اللَّهِ فَمَا کَانَ طَعَامُهَا؟ قَالَ التَّسْبِیحُ وَ التقْدِیسُ وَ التَّهْلِیلُ وَ التَّحْمِیدُ.
گفته شد: اى پیامبر خدا، حضرت فاطمه علیهاالسلام در آن هنگام کجا بود؟ فرمود: نور او در میان یک ظرف در زیر ساق عرش جاى داشت. گفتند: اى رسول خدا! غذاى وى چه بود؟ فرمود: تسبیح و تقدیس خدا و لا اله الّا اللَّه گفتن و حمد خدا را بجای آوردن.

این روایت دارای چند بخش است:
1.خَلَقَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ نُورِهِ: خداوند با عزت و جلالت خود (عزّ و جل) نور حضرت زهرا سلام الله علیها را از نور خود خلق کرد.
2.خُلِقَ نُورُ فَاطِمَةَ قَبْلَ أَنْ تُخْلَقَ الْأَرْضُ وَ السَّمَاءُ:خلقت نوری فاطمه سلام الله علیها قبل از خلقت زمین و آسمان
3.قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ آدَمَ: این خلقت نوری قبل از خلقت آدم علیه السلام بود.
4. إِذْ کَانَتِ الْأَرْوَاحُ: قبل از خلقت آدم علیه السلام ارواح بودند.
5.فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَم: خداوند از باب عزت و جلالتش، خلقت آدم علیه السلام را رقم زد.
6.عُرِضَتْ عَلَى آدَمَ: نور فاطمه سلام الله علیها را بر آدم علیه السلام عرضه کرد.
7.کَانَتْ فِی حُقَّةٍ تَحْتَ سَاقِ الْعَرْشِ: نور حضرت زهرا سلام الله علیها در ظرفی (وسعت پهنه آسمانها) زیر ساق عرش بود.

برخی از فرازهای این حدیث با سایر احادیث عترت مشابهت دارد. از جمله آنکه وقتی در حدیث می خوانیم که خداوند نور فاطمه سلام الله علیها را از نور خویش آفرید، مستند به آیات سوره نور است. این معرفت ذیل آیه 35 از سوره نور است؛ در این آیات می خوانیم «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ ۖ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ ۖ الزُّجَاجَةُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ ...». یعنی «خدا نور آسمان ها و زمین است؛ وصف نورش مانند چراغدانی است که در آن، چراغ پر فروغی است، و آن چراغ در میان قندیل بلورینی است، که آن قندیل گویی ستاره تابانی است.» امام صادق علیه السلام ذیل این آیه فرمود «مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ، فَاطِمَةَع‏ ... کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ فَاطِمَةُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ بَیْنَ نِسَاءِ أَهْلِ الدُّنْیَا»، «مشکات» فاطمه سلام الله علیها است ... و کوکب دُرّی اوست که بین زنان دنیا چون ستاره‌ه‏اى درخشان است‏. آن حضرت در روایتی دیگر درباره علت نامیده شدن حضرت فاطمه(ع) به «زهرا» می‌فرماید: «لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَهَا مِنْ‏ نُورِ عَظَمَتِهِ‏، فَلَمَّا أَشْرَقَتْ أَضَاءَتِ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضَ بِنُورِهَا، وَ غَشِیَتْ أَبْصَارَ الْمَلَائِکَةِ، وَ خَرَّتِ الْمَلَائِکَةُ لِلَّهِ سَاجِدِینَ، وَ قَالُوا: إِلَهَنَا وَ سَیِّدَنَا، مَا هَذَا النُّورُ؟ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَیْهِمْ؛ هَذَا نُورٌ مِنْ نُورِی‏؛ زیرا خداوند او را از نور عظمت خودش آفرید و هنگامى که نور وجود فاطمه(ع) درخشید، آسمان‌ها و زمین به نورش روشن شده و دیدگان فرشتگان از شدت نورش بسته شد و تمام ملائکه حقّ تبارک و تعالى را سجده و عرض کردند: اله و معبود ما! سرور و مولاى ما! این نور چه خصوصیتى دارد که این‌قدر تابان و روشن است؟ خداوند متعال به آنها فرمود: این نور از نور من است». (بحارالأنوار، ج43، ح16) این دو روایت گویای انتساب نور حضرت زهرا سلام الله علیها به نور خداست، لذا آن بانوی بزرگوار هرچه دارد از خدا دارد و خداست که به ایشان خاصیت بخشیده و تمام آسمان ها را متأثر از نور آن وجود مقدس کرده است.

درباره فرازهای دیگر این حدیث که فرمود قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ آدَمَ: این خلقت نوری قبل از خلقت آدم علیه السلام بودو آنجا که فرمودعُرِضَتْ عَلَى آدَمَ: خداوند نور فاطمه سلام الله علیها را بر آدم عرضه کرد، در روایتی مشابهِ فضای این روایت، از امام حسن عسکرى علیه‌السلام و ایشان از امیرالمؤمنین و ایشان از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می‌فرماید «زمانی که خداوند آدم و حوا را خلق کرد، ایشان در بهشت تبختر کردند. آدم به حوا سلام‌الله علیها ‏‌گفت که خداوند کسى را بهتر از ما خلق نکرده است. از جانب خداوند به جبرئیل وحى رسید که ایشان را به بهشت فردوس أعلى ببر؛ زمانی که به فردوس آمدند، دیدند که بانویی بر بساطى از بساط‌هاى بهشت نشسته و بر سر او تاجى از نور است و در هر دو گوش او دو گوشواره از نور است که تمام بهشت از نور روى او نورانى شده است. آدم (نبی) فرمود که اى حبیب من جبرئیل، این چه بانویی است که فردوس برین از نور روى او این چنین شده؟ گفت: این فاطمه دخت رسول خدا است از اولاد تو که در آخرالزمان خواهد آمد. پرسید این تاج چیست که بر سر اوست؟ گفت: همسر او على بن ابى طالب. فرمود: این دو گوشواره چیست که در دو گوش اوست؟ گفت فرزندان اویند حسن و حسین. آدم سؤال کرد اى جبرئیل، ایشان پیش از من مخلوق شده‌‏اند؟ گفت: ایشان موجود بودند در غامض علم الهى چهار هزار سال قبل از آنکه تو خلق شوى. (کشف الغمة فی معرفة الأئمة (ط - القدیمة)، ج‏1، ص457،حلیة الأبرار بحرانی،‌ ج2،‌ ص11)

درباره فراز آخرِ این بخش از روایت، از وجود نوری حضرت زهرا سلام الله علیها در پهنه آسمان ها و زیر عرش سخن می‌گوید (کَانَتْ فِی حُقَّةٍ تَحْتَ سَاقِ الْعَرْشِ). روایاتی داریم که از حضور عرشی پنج تن در زمان خلقت آدم علیه‌السلام خبر می دهند. پیامبر صلی الله علیه و آله در پاسخ به فردی درباره مصداق «عالّین» در آیه «أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعالین‏»، فرمود: هنگامی که خداوند عز وجل آدم را آفرید، به ملائک دستور داد بر او سجده کنند و ما را امر به این کار نکرد؛ پس ملائک همگی به او سجده کردند جز ابلیس که از این کار ابا داشت و سجده نکرد؛ پس خداوند فرمود: «أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعالین‏» یعنی آیا از این پنج نفر که اسمشان در سرادق عرش مکتوب است، برتری؟  فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ أَمَرَ الْمَلَائِكَةَ أَنْ یَسْجُدُوا لَهُ وَ لَمْ یَأْمُرْنَا بِالسُّجُودِ فَسَجَدَ الْمَلَائِكَةُ كُلُّهُمْ إِلَّا إِبْلِیسَ فَإِنَّهُ أَبَى وَ لَمْ یَسْجُدْ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى‏ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعالِینَ‏ عَنَى مِنْ هَؤُلَاءِ الْخَمْسَةِ الْمَكْتُوبَةِ أَسْمَاؤُهُمْ فِی سُرَادِق‏ العرشِ»

نتیجه آنکه جمع روایات ما گویای حقیقتی در عالم است که همان خلقت نورانی حضرت زهرا سلام الله علیها قبل از خلقت آدم علیه السلام و قبل از خلقت آسمان ها و زمین است. حال باید محققانه به این پرسش پاسخ داد که علت بیان این معارف از سوی اهل بیت وحی چیست و چه خاصیتی برای شیعیان دارد؟ آیا صرفاً بیان فضائل است و یا پیامبر اسلام و ائمه هُدا هدف دیگری از بیان این معارف دارند؟ به عنوان مثال وقتی نور آن بانوی بزرگوار به آدم علیه السلام عرضه شد، ایشان به عنوان یکی از برترین رسولان چه بهره ای از آن برد؟ در حدیثی از امام صادق علیه السلام می خوانیم ‏«مَا تَکَامَلَتِ النُّبُوَّةُ لِنَبِیٍّ حَتَّی اَقَرَّ بِفَضْلِهَا وَ مَعْرِفَتِهَا»؛ یعنی نبوت هیچ پیامبری کامل نشد، مگر با اقرار به فضیلت و معرفت حضرت زهرا سلام الله علیها. آیا این معرفت نورانی که همان معرفت به نور خداست، سبب تکمیل نبوت انبیای الهی شد؟

در این صورت آن بانوی بزرگوار با ابعاد متعددی که خداوند به ایشان بخشید، در همه جای عالم حضور دارند و ایشان مربی خوبان بشر و معلم ملائک و هر ذی‌شعوری‌اند. 

منبع:تسنیم