روایت بازیگران "ولایت عشق" از عنایات امام رضا(ع) در ساخت سریال/ معجزه‌ای که اتفاق افتاد

عقیق: تصویرسازی درباره اولیای دین در سیمای جمهوری اسلامی، از توازن و تعادل منطقی به‌دور مانده است و بروز چنین موضوعی در 40 سال و اندی از استقرار نظام اسلامی در این سرزمین، پسندیده نیست و نیازمند بازنگری جدی در ابعاد مختلف است.  موضوع داستان سریال «ولایت عشق» درباره زندگی حضرت امام علی‌بن موسی الرضا(ع) و آوردن ایشان به مرو و دوران سخت نیابت ایشان و شهادتش است. فرخ نعمتی، محمد صادقی، اکبر زنجانپور، داوود رشیدی، فتحعلی اویسی، بیتا فرهی، مریلا زارعی، دانیال حکیمی، بیژن امکانیان، رامبد جوان، لادن طباطبایی، عنایت بخشی، مهدی فخیم‌زاده و... از بازیگران اصلی این سریال بودند.

کنار همه لحظات روحانی و نورانی سریال حتی موسیقی و نوای دلنشین محمد اصفهانی باید به نقش "فرخ نعمتی" اشاره کرد که مخاطب او را ندید و صدایش را شنید؛ حتی هیچ عکس گریم و مصاحبه‌ای از او منتشر نشد؛ در زمان پخش هم بسیاری به‌دنبالش بودند تا اینکه متوجه شدند او "فرخ نعمتی" است، بازیگری که می‌گوید "بعدها در نوشته‌های مهدی فخیم‌زاده و تهیه‌کننده «ولایت‌عشق» متوجه شدم که نمی‌دانستند چطوری باید به بازیگر نقش امام رضا(ع) بگویند معلوم نیست حتی بدنش هم در کادر قرار بگیرد"؛ من این شرایط را می‌دانستم ولی در پذیرش چنین نقشی تردید نکردم.

یکی از مشکلاتی که معمولاً فیلمسازان و بازیگران در فیلم‌های دینی و مذهبی دارند خصوصاً در ایفای نقش امامان معصوم و پیامبران، عدم نمایش چهره‌ و به حاشیه رفتن محور اصلی داستان است، این مشکل در سریال «ولایت عشق» و نقش امام رضا(ع) هم نمود پیدا کرد. فرخ نعمتی بعدها در گفت‌وگویی با خبرنگار تسنیم توضیح داد که چطور شد وارد سریال «ولایت عشق» شد.

او گفت: "اکبر زنجانپور بازیگر سینما و تلویزیون با من تماس می‌گیرد و به استودیوی گلستان که دکور اولیه مجموعه «ولایت عشق» در آنجا قرار داشت، می‌روم، حتی یک جعبه شکلات می‌خرم و نمی‌دانم قرار است چه اتفاقی بیفتد، اما به‌یک‌باره متوجه می‌شوم قرار است امام رضا(ع) شوم. رفته‌رفته مهدی فخیم‌زاده کارگردان «ولایت عشق» وارد جزئیات شد و به من گفت که "معلوم نیست حتی بدن تو در کادر دوربین هم قرار بگیرد"! اما با این تفاسیر تردید نکردم و این نقش را پذیرفتم.

تا قبل از «ولایت عشق» در کارهای امام علی(ع) و تنهاترین سردار هیچ صدایی از نقش‌های معصومین پخش نمی‌شد اما مهدی فخیم‌زاده دست به کار تازه‌ای زد و با توجه به متفاوت بودن جنس صدای این بازیگر دیالوگ‌ها خیلی واضح بیان شد و باعث شد بیشتر صدای این بازیگر را با این نقش بشناسند".

دلیل ماندگاری سریال به‌روایت بازیگر نقش اول

فرخ نعمتی می‌دانست: یکی از مهمترین دلایل ماندگاری نقش به قهرمان‌سازی یک شخصیت برمی‌گردد؛ حالا اگر این شخصیت قهرمان یکی از معصومین یعنی امام رضا(ع) هم باشد ماندگاری آن نقش چندین برابر خواهد شد. در آن زمان وقتی به گوش اطرافیان می‌رسید که من قرار است نقش امام رضا(ع) را ایفا کنم، همه می‌گفتند مگر می‌شود نشان داده شود، مگر می‌شود چهره امام رضا(ع) دیده شود؛ این یک سؤال برای همه بود و امروزه برای بسیاری هنوز این سؤال مطرح است که مگر امکان نداشت چهره امام رضا(ع) نشان داده شود؟ اما به‌اعتقاد من همین‌قدر هم به ما نشان می‌دهد که ما چقدر موفق بودیم.

"ولایت عشق" و "تنهاترین‌سردار"، یکی درباره حضرت امام رضا(ع) و دیگری درباره حضرت امام حسن مجتبی(ع)، این دو سریال را مهدی فخیم‌زاده کارگردانی کرده است، کارگردانی که در زمان ساخت این دو سریال شاید در حوزه آثار دینی از تازه‌واردان به‌شمار می‌رفت و حتی دراین‌باره که هنوز کیفیت سریال "ولایت عشق" ارزیابی نشده است، چرا سریال "تنهاترین سردار" را به او سپردند، بعضاً نکاتی مطرح شد.

فارغ از تخصص حرفه‌ای کارگردانی که فخیم‌زاده از آن بهره برد، شاید اصلی‌ترین نکته درباره این دو سریال، نگارش متنی نمایشی برمبنای متون دینی بود؛ درست است که در تیتراژ انتهایی هر دو سریال، انبوهی از مکتوبات نام برده شد که به‌عنوان مبنای نگارش روایت معرفی شد، تصاویر تهیه‌شده برمبنای این متون و متن نهایی، جذابیت موردنظر سریال امام علی(ع) را در آن زمان به‌دنبال نداشت و در سال‌های اخیر، پخش چندباره آن از شبکه‌های مختلف کمتر به چشم آمده است، به‌خلاف سریال "مختارنامه" که پخش متعدد آن جدا از مزاح(!) همچنان مخاطب جدی دارد.

در سریال "ولایت عشق"، طبیعی است که عشق سرزمین ایران که میزبان قدوم پُر مهر و محبت امام رضا(ع) بوده است، بعینه و در شمار بسیار، به نمایش درآید؛ نکته‌ای که در داستان چنین نبود و ما در زندگی خود آن امام همام فرو رفتیم و از اینکه این سرزمین و این ولایت خواستنی، آکنده از عشق باشد، کمتر تصویری را دیدیم، حتی می‌طلبید که بعد از شهادت امام رضا(ع) در سریال "ولایت عشق"، واکنش مردم نسبت به شهادت ایشان و پیامدهای اقدام دربار عباسی را به‌تصویر بکشیم یا نکاتی از گسترش خاندان ائمه هدی(ع) در سرزمین ایران و همراهی مردم با آنان را بیان می‌داشتیم تا لحظات حضور امام رضا(ع) در سرزمین ایران، صرفاً به دربار عباسی و چند مجلس آن، منحصر نمی‌شد و ما عشق این سرزمین به ایشان و خانواده‌اش را بیشتر می‌دیدیم و "ولایت عشق" را تجربه عینی می‌کردیم.

معجزه در پلان معروف «ولایت عشق»

شاید یکی از بخش‌های مهم گفت‌وگوی چند صباحِ قبل با «فرخ نعمتی» بازیگر نقش امام رضا(ع) همان معجزه‌ای باشد که درباره‌اش صحبت می‌کند، ماجرای معجزه پلانِ معروف "ولایت عشق"،  (ماجرای پلانی که فخیم‌زاده می‌گفت نباید نور برود)، ماجرا از این قرار است: آن روز باید با اسب به‌طرف این جمعیت می‌رفتم؛ موقعیت حساسی بود و این نور نباید می‌رفت؛ از طرفی در همچنین کاری که دویست نفر سرازیر می‌شوند باید در یک برداشت، فیلمبرداری انجام می‌شد، آن هم کارگردانی مثل فخیم‌زاده که از این نوع صحنه‌ها نمی‌گذرد. با اسب به‌سمت تپه رفتم، اسب که جمعیت را دید ناگهان مرا به جای دیگری برد اما برای فخیم‌زاده این اتفاق قابل قبول نبود، من هم به او گفتم: "تقصیر من نبوده و اسب از جمعیت ترسیده و این کار را انجام داده است."، به‌یک‌باره وسط بیابان به من گفت "لباست را تن مأمور سوارکارها بکن!"، برای بازیگری مثل من که به ظرافت‌های هنری اهمیت می‌دهم سخت بود لباسم را تن شخص دیگری کنم و این پلان را از دست بدهم، اما لباس را به نمازی مأمور سوارکارها واگذار کردم و پتو روی دوشم انداختم.

بازیگر نقش امام رضا(ع) با ابراز اینکه "دستانم را بازکردم برای استقبال از مردم دیدم، اسب کنارم راه می‌رفت"، تصریح کرد: از عنایاتی که حضرت به من داشتند در این پلان به منصه ظهور رسید؛ جایی که نمازی مأمور سوارکارها به‌سمت تپه رفت اما اسب هنوز با جمعیت مواجه نشده بود راهش را کج کرد و نمازی هم موفق نشد، اینجا به فخیم‌زاده گفتم "دیدید این اتفاق دوباره تکرار شد". او به من گفت "لباس را دوباره بپوش و این بار در آستانه نزدیک شدن به جمعیت، اسب را نگه‌‌دار و بقیه راه را پیاده برو."، سعی کردم اسب را نگه دارم و پیاده به‌سمت تپه رفتم. در راه با خودم فکر می‌کردم کاری انجام بدهم، از جایی که جمعیت نزدیک‌تر شد دستانم را باز کردم از پشت دیدم اسب همراه من می‌آید، بعد از اینکه پلان به پایان رسید دیدم تمام گروه دارند گریه می‌کنند، برخی اوقات چنین اتفاقاتی می‌افتد که فکر نمی‌کنم جز عنایت و معجزه چیز دیگری باشد.

نقشی که محمد صادقی هنوز ماندگار می‌داند

مأمون عباسی سریال، "محمد صادقی" بازیگر باسابقه و کاربلد سینما و تلویزیون است. او هنوز هم این نقش را ماندگار و دوست‌داشتنی می‌داند؛ وقتی به خبرنگار خبرگزاری تسنیم می‌گوید: نقش «مأمون عباسی» که در سریال «ولایت عشق» بازی کردم در خاطرم ماندگار و تثبیت شده است؛ مدت زمان زیادی سر این کار بودیم و نقش دوست‌داشتنی بود. مهدی فخیم‌زاده کارگردان سریال هم در برنامه‌ای تلویزیونی بارها از معجزات و اتفاقات مختلف سریال "ولایت عشق" صحبت کرده است اما آسیب پایش شاید کمتر شنیده شده باشد، جایی که گفت: موضوع آسیب‌دیدن پایم در "ولایت عشق" به صحنه فیلمبرداری مراسم نماز باران با 3000 هنرور می‌رسد.

بازیگران دیگری هم درباره سریال امام رضا(ع) ناگفته‌هایی داشته‌اند، عنایت بخشی بازیگر پیشکسوت سینما و تئاتر و تلویزیون که نقش "عیسی جلودی" یکی از جلادان بنی‌عباس را در این سریال بازی کرده، فخرالدین صدیق‌شریف بازیگر نقش دعبل خزاعی کنار فرخ نعمتی بازیگر توانمند سینما، تئاتر و تلویزیون که سال‌ها مخاطبین متوجه نشدند نقش امام رضا(ع) را او بازی کرده، صحبت‌هایی را مطرح کردند که قابل توجه بود و در ویدئوی زیر دیدنِ آنها خالی از لطف نیست.

جلوتر که می‌رویم دوربین تسنیم عنایت بخشی را مقابل خود قرار می‌دهد، بازیگری که معمولاً علاقه‌ای به گفت‌وگو کردن ندارد، اما وقتی نام سریال "ولایت عشق" را می‌آوریم دوست دارد درباره سریال‌های تاریخی ماندگار صحبت کند. او در این سریال تلویزیونی نقش عیسی جلودی جلادِ بنی‌عباس را بازی کرد. عنایت بخشی از کارهای ماندگار و خوبی که باید چند ویژگی و شاخصه داشته باشند شروع کرد و گفت: "خودم کارهای ماندگار و مؤثر تلویزیونی را بسیار می‌پسندم. کاری اگر بخواهد موفق و ماندگار شود باید یک‌سری شاخصه‌هایی داشته باشد؛ در وهله اول فیلمنامه خوب لازم است، به کارگردان خوب، لوکیشن درست و عوامل متعدد حرفه‌ای نیازمندیم تا کار موفق و ماندگاری از آب درآید، در رأس همه این‌ها باید تهیه‌کننده خوب باشد، مثل ساختمانی که همه ارکانش باید کنار هم قرار بگیرند؛ هر روزی یک فیلم ساخته می‌شود اما موفق نیستند، چون همه این عوامل را کنار هم قرار نمی‌دهند."

آیا در ولایت عشق به‌دنبال نقش دیگری نبودید؟

وی در پاسخ به سؤال تسنیم، آیا در ولایت عشق نقش دیگری بود که دوست داشتید به‌جای عیسی جلودی آن نقش پیشنهاد شود، گفت: برای من فرق نمی‌کند، عیسی یا هر شخص دیگری باشد، بازیگر باید نقش خودش را ایفا کند، هر نقشی خصوصیاتی دارد و بازیگر باید این خصوصیات را پیدا کند، اگر پیدا کرد موفق خواهد بود و اگر نکرد حتماً موفق نخواهد بود.

بخشی درباره نقش عیسی جلودی افزود: نقش خاصی نبود؛ عیسی جلودی شخصیتی است که در عالم سیاست حضور جدّی دارد و سیاست را خیلی خوب می‌شناسد، حتی جمله‌ای می‌گوید "من خیری از سیاست ندیدم" و آخر هم می‌گذارد و می‌رود و از این مسائل دور می‌شود.

فخرالدین صدیق‌شریف در نقش دعبل خزاعی

فخرالدین صدیق‌شریف بازیگر دیگری بود که دوربین تسنیم  آن را سوژه کرد. او درباره سکانس معروف دعبل خزاعی و امام رضا(ع) در سریال "ولایت عشق" که یکی از مطلع‌های زیبای این سریال به‌شمار می‌رود گفت: وقتی مهدی فخیم‌زاده کارگردان این سریال به من پیشنهاد داد، خودشان به من گفتند "این نقش خیلی طولانی نیست اما نقش خوبی است". زمانی که فیلمنامه را خواندم به این جذابیت نقش رسیدم. دعبل شخصیت خاصی بود که پای پیاده از بغداد می‌آید به‌سمت مرو تا امام هشتم را ببیند.

شوریدگی خاصی در این نقش دیدم

وی اضافه کرد: شوریدگی خاصی در این نقش می‌بینیم که به‌نظر من بازیگر اول باید این فضا را درک کند، یعنی آن فضا را درک کند و بعد ببیند در آن فضا اگر خودش قرار می‌گرفت چه حس و حالی داشت، من همین  احساس را داشتم در آن سکانس بلندی که دعبل خدمت امام رضا(ع) می‌رسد و آن خلعتی که می‌گیرد، احساس می‌کنم از خود امام(ع) این خلعت را گرفته‌ام.

نگرانی‌ها و دلخوری‌های فخرالدین صدیق‌شریف

فخرالدین صدیق‌شریف نگرانی‌ها و دلخوری‌هایی داشت که ترجیح داد در چند جمله بیانش کند و بگوید: من واقعاً دلخوری‌ها و نگرانی‌های خودم را دارم، نگرانی من عرصه نمایش این سرزمین است که به کجا می‌رود، ما چقدر می‌خواهیم در مسیری حرکت کنیم که فقط من، فقط من و فقط من. باید در این عرصه از همه طیف‌ها استفاده شود.

آرزوی آقای بازیگر از امام رضا(ع)

او در پایان گفت‌وگو آرزویی داشت که قابل توجه است: خواسته‌ام همیشه از خدا، امام رضا(ع) و امام حسین(ع) این بوده است که رحم و مروت و انصاف به جامعه برگردد، واقعاً جامعه ما بی‌رحم شده است، بی‌رحمی منشأ همه بدبختی‌ها است و من فقط همین را می‌خواهم.

این روزها تلویزیون سریال «سلمان فارسی» را پیش می‌برد و هنوز مجموعه «موسی(ع)» به تولید نرسیده است، اما نکته‌ای که فرخ نعمتی به‌عنوان بازیگر نقش اول «ولایت عشق» و بسیاری از کارهای تاریخی مطرح می‌کند قابل توجه است، چرا تلویزیون در این سال‌ها کمتر توانسته است سریال فاخر تولید کند؟ آیا همه‌چیز به بودجه برمی‌گردد؟ او این‌طور به خبرنگار تسنیم می‌گوید: "قطعاً به مسائل مدیریتی برمی‌گردد، چرا که روال کار در تلویزیون احتیاج به بودجه دارد، اما این بودجه گاهی با سیاست‌های خاصی در اختیار مدیران تلویزیونی قرار می‌گیرد تا برای برنامه‌ها خرج شود، هرچه دلشان می‌خواهد می‌سازند و خودشان، نتیجه کار خود را مثبت ارزیابی می‌کنند.

این نوع ساخت سریال و فیلم در تلویزیون هم مطمئناً مخاطب را دلزده می‌کند و شخصاً با این نوع فیلم‌سازی یا سریال‌سازی در تلویزیون موافق نیستم. متأسفانه روال کار تلویزیون به‌نفع سینما هم نیست، دست‌اندرکاران تلویزیون از نظر کمّی خیلی به خودشان می‌بالند اما به‌لحاظ کیفی، وضعیت خوبی را مشاهده نمی‌کنیم، سینما و تلویزیون به‌روی هم تأثیر می‌گذارند."

انتظار می‌رود صداوسیمایی‌ها بیش از این‌ها فیلمنامه‌ها و کارهای دینی و مذهبی را جدّی بگیرند که نسل جدید باید از تاریخ مذهبی و تمدن ایرانی خبردار شود. به‌جای توجه به کمّیت‌ها و تعدد سریال‌های آپارتمانی و زودبازدهِ بدون تأثیر، نویسندگان فاخرنویس و کارگردانان کاربلد را بیاورید و بگذارید آنها بنویسند و تولید کنند. مدیران تلویزیون اجازه ندهند تلویزیون را بازیگران یک‌بارمصرف و تهیه‌کنندگان صرفاً اسپانسری فرا بگیرد و قدیمی‌های کاربلد این عرصه در خانه بمانند و هنوز کارهای گذشته دیدنی باشند.

گزارش از مجتبی برزگر

منبع:تسنیم