فلسفه نامگذاری دعای افتتاح چیست؟

عقیق: ماه مبارک رمضان، ماه ارتباط‌گیری با پروردگار عالم است، ماهی که خداوند متعال همه درهای رحمت خویش را به روی بندگانش باز می‌کند و همه انسان‌ها را فرا می‌خواند. پروردگار در این ماه سفره کرم و رحمتش را به روی همه انسان‌ها باز می‌گشاید تا انسان‌ها با هر ظرفیتی پای این سفره بنشیند و با چه همتی از این سفره بهره برداری کند. یکی از این فرصت‌های مهم در این ماه آشنایی هر چه بیشتر با دعاها است دعاهایی که از حضرات معصوم به ما رسیده است یکی از این دعاهایی که در شب‌های ماه مبارک رمضان تلاوت می‌شود دعایی به نام دعای افتتاح است.

دعای افتتاح از دعاهای شب‌های ماه رمضان که محمد بن عثمان از نایبان خاص امام زمان (عج) آن را نقل کرده است. دعای افتتاح شامل مطالبی درباره خداشناسی، لزوم خوف و رجاء، توفیق عبادت، حکمت تأخیر استجابت دعا و ارزش مناجات با خدا است. بند آخر این دعا به اظهار علاقه به دولت اسلامی در پرتو ظهور امام مهدی (عج)، بیان هدف حکومت اسلامی و وظیفه شیعیان در قبال آن پرداخته است.

حجت الاسلام والمسلمین سید محمدباقر علم الهدی استاد حوزه علمیه تهران در سلسله یادداشت‌هایی از رهگذر شرح و تفسیر دعای افتتاح زوایای پنهانی که در این دعای نورانی نهفته است را مطرح و مطالب آن تقدیم مخاطبان می‌شود. آنچه در ادامه می‌خوانید بخش سوم از این سلسله مباحث است:

مرحوم سید بن طاووس در کتاب الاقبال بالاعمال الحسنه دعای افتتاح را به دو سند نقل می‌کند سند اول را با محمد بن ابی قره با سند خودش از سکونی نقل می‌کند که سکونی می‌گوید از احمد بن محمد بن عثمان خواستم دعاهایی که عمویشان محمد بن عثمان بن سعید عمری که از نواب خاص امام زمان (عج) بوده و در ماه مبارک رمضان آنها را می‌خواند برایم بیاورد ایشان نیز دفتری را آورد و در ضمن این دفتر دعای افتتاح بود. سند دیگری نیز وجود دارد اینکه سید بن طاووس در کتاب اقبال از ابوحمزه ثمالی که از شاگردان خوب امام سجاد (ع) بوده نقل می‌کند که حضرت در ماه مبارک رمضان تمام شب را تا صبح نماز می‌خواندند و چون سحر می‌شد دعای افتتاح را قرائت می‌کردند لذا در حقیقت راوی دعای افتتاح از ابو حمزه ثمالی است و از ایشان دعای افتتاح نقل شده است بنابراین ایشان دعای افتتاح را از امام سجاد (ع) دریافت کرده است.

معنای تحت اللفظی این فراز از دعای افتتاح این است بارالها من ثنای خودم را بر حمل تو آغاز می‌کنم و ستایشم را از ذاتت با حمل تو آغاز می سازم؛ چرا که وقتی حمد بر کسی جاری شد حمد حکایت از معرفت دارد و بر خواسته از معرفت و خاستگاهش دل‌های انسان‌های ستایشگر است.

در دعای افتتاح باید به این مطلب توجه کرد که دعای افتتاح از مضامین بسیار عالیه برخوردار است و دو سند برای آن نقل شده که یکی از آن سندها از ناحیه یکی از نواب خاص امام زمان (عج) است که جناب سید بن طاووس نقل می‌کند از محمد بن عثمان بن سعید عمری که از نواب خاص حضرت هستند، نقل می‌کنند. بر اساس همین نقل شاید به حسب ظاهر این دعا از امام معصوم نقل نشده باشد ولی با عنایت به جایگاه ویژه ای که محمد بن عثمان بن سعید عمری دارد و از نواب خاص محسوب می‌شوند لذا می‌توان به این دعا توجه ویژه ای داشت. حتی می‌توان گفت شاید این دعا از ناحیه مبارکه امام عصر (عج) به دست محمد بن عثمان بن سعید عمری رسیده باشد که اگر چنین باشد این دعا از ناحیه حضرت وارد شده است. به هر حال دعا یک حلقه وصل و فرصتی است و در اختیار بنده قرار می‌گیرد تا بنده با دعا ارتباط خود را با عالم ملکوت بیش از پیش برقرار کند.

این دعا که در شب‌های ماه مبارک رمضان مشهور است خوانده شود دارای مضامین بسیار ارزشمند و عالیه است که می‌تواند برای انسان‌ها پیام‌های بسیار ارزشمندی داشته باشد. به هر حال دعا یک فرصت است و خداوند به واسطه دعا به انسان‌ها اجازه داده تا هر چیزی را از او درخواست کند همانگونه که حضرت موسی (ع) می‌فرماید من در محضر تو نسبت به هر خیری نیازمند هستم و باید از تو دریافت کنم و بگیرم؛ گرچه عارفان، فرهیختگان و کسانی که در زندگی دنیا هدف‌های عالی را دنبال می‌کنند درخواستشان از خداوند متعال تنها شامل هدف‌های عالی است.

شاید وقتی انسان نزد بزرگی می‌رود زیبنده نیست که از او چیز کوچک بخواهد بنابراین در پیشگاه بزرگی چون پروردگار باید حوائج بزرگ درخواست شود به هر حال این دعا یک آدابی را در ارتباط‌گیری آدمی با خداوند متعال به انسان آموزش می‌دهد که ادب ارتباط با خداوند چگونه است؛ بنابراین یکی از پیام‌های این دعا شکل ارتباط گیری با خداوند متعال را به نمایش می‌گذارد چرا که این دعا از سه بخش اصلی تشکیل شده که بخش اول سخن گفتن، ستایش کردن، حمد و ثنای پروردگار عالم است که این حمد و ثنا در قالب سخنان دل با سوز و گداز بیان می‌شود. در این دعا کلماتی مانند حمد، مدح، تسبیح، ثنا بیش از ۱۹ مرتبه تکرار شده است که در حقیقت به ما آموزش می‌دهد تا قبل از مطالبات خود ابتدا به بزرگی حضرت باری تعالی و کوچکی خودمان اقرار کنیم همچنین نیازمندی مطلق خود و بی نیازی مطلق او را بیان کنیم بعد نیازهای خود را از خدا درخواست کنیم.

بخش دوم این دعا که بسیار مهم است بحث درود فرستادن و صلوات بر محمد و آل محمد است بخش دوم بخش دعا و صلوات بر پیامبر اکرم (ص) است این هم یک نوع آداب ویژه است. در روایت داریم هر زمان حاجتی از خداوند متعال داشتید قبل بیان حاجت صلواتی بر محمد و آل محمد بفرستید سپس درخواست حاجت کنید و در نهایت باز هم صلواتی بر محمد و آل محمد داشته باشید چرا که با این روش مطالبه شما پذیرفته می‌شود چرا که صلوات از دعاهای مستجاب است که قبل و بعد از مطالبه حاجت اگر فرستاده شود خداوند این مطالبه میانی را مستجاب می‌کند کمااینکه دو حاجت قبل و بعد از مطالبه را اجابت می‌کند.

بخش سوم در این دعا به مساله انتظار فرج پرداخته شده اینکه مؤمنان را به آن عنصر بسیار ارزشمندی که سعادت انسان‌ها در دنیا و آخرت به دست او خلاصه می‌شود یعنی فرج حضرت ولی عصر (عج) توجه می‌دهد و شکوایی از اینکه در عصر غیبت ما گرفتار دشمنان شدیم، گرفتار دوستان بی صفا و کمی دوستان شدیم، و اظهار آمادگی برای تحقق دولت کریمه کنیم؛ ‏‬ برای همین به این دعا دعای افتتاح گفته می‌شود و می‌گوئیم اللّٰهُمَّ إِنِّی أَفْتَتِحُ الثَّناءَ بِحَمْدِکَ یعنی سخن و گفتارم را با حمد تو آغاز می‌کنم. شاید نام این دعا که به آن دعای افتتاح گفته می‌شود از فراز اول این دعا گرفته شده است.

منبع:مهر