در برگزاری هیئت‌ها از فرهنگ غرب باید اجتناب شود/ قصیده خوانی در مداحی در حال حذف شدن است

عقیق:فاطمه علی آبادی: امروز طبق سنت چند ساله اخیر در سالروز ولادت با سعادت حضرت فاطمه زهرا (س) مداحان، شاعران آئینی و ذاکران اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام با حضرت آیت الله خامنه‌ای دیدار کردند. رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار جمعی از مداحان اهل‌بیت (ع)، محور شکل‌گیری هیأت‌ها را به عنوان یک واحد اجتماعی، مودت اهل‌بیت (ع) و زنده نگه داشتن راه و مکتب ائمه دانستند و قدمت شکل‌گیری آن را دوران همان بزرگواران بیان کردند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، با تحسین همکاری شاعران آئینی و مداحان برای پر بار کردن مجالس اهل‌بیت و اعتلای شعر آئینی، گفتند: صدا، آهنگ و هندسه خوانندگی صورت هنر مداحی را تشکیل می‌دهد اما این صورت که در واقع وسیله و ابزار است نباید بر محتوا غلبه کند و آن هدایت و محبت جهت‌دهنده به حرکت جامعه در درون آن گم شود. ایشان ابتکار و نوآوری در امر مداحی را خوب و مفید برشمردند و افزودند: نوآوری نباید به هنجارشکنی و تغییر هویت مداحی منجر شود و اجرای مداح را به سمت اموری که مداحی نیست بلغزاند؛ چرا که مداحی، موسیقیِ پاپ نیست. بنابراین تلاش و نوآوری مداحان برای جذب جوانان اقدامی خوب و تعالی‌بخش است اما باید مداحان مراقب باشند، جذب جوانان به هر قیمتی نباشد و اینگونه نشود که برای جذب جوان، از برخی آهنگ‌ها و نواهای نامناسب استفاده شود.

رهبر معظم انقلاب با تأکید بر اینکه جذب جوانان باید با حفظ ساختار صحیح هیأت باشد، گفتند: باید مراقبت شود تا ترکیب مداحی و حقیقت و هویت آن از بین نرود. بر همین اساس با زهیر سازگار مداح جوان کشور و استاد مرکز آموزش مداحی تهران به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

*علت ورود سبک‌های غربی به برخی از مداحی‌ها و هیئت‌ها چیست؟ این سبک‌ها از کجا آمده است؟

امروز دشمنان برای تخلیه هیجان جوانان برخی سبک‌ها را که همان فرهنگ هیجان غربی است به میان هیأت‌ها وارد می‌کنند و مجالس اهل بیت (ع) را به سمت و سوی دیگری می‌برند و در هیأت‌ها به اسم امام حسین (ع) فرهنگ غرب را اجرا می‌کنند؛ این شیوه غلطی است.

حفظ اصالت مداحی مانع نفوذ فرهنگ غرب خواهد شد، در جامعه شیعی نباید شنیده شود فلان مداح مجلس عزاداری اباعبدالله الحسین (ع) را شبیه فلان مجلس غربی برگزار کرد؛ بنابراین ترویج فرهنگ حسینی و زینبی در هیأت‌ها و مجالس آل الله باید یک اصل باشد و به شدت از فرهنگ غرب اجتناب شود. همچنین حرکات و سکنات مداح و شرایط مکانی که می‌خواهد آنجا بخواند باید مورد رضایت اهل بیت (ع) باشد.

مداح و مجالس اهل بیت (ع) باید برای غربی‌ها الگوی فرهنگی باشد نه اینکه این مجالس از فرهنگ غربی تأثیر بپذیرد. امروز صفا و خلوص را می‌توان در مجالسی که در خانه‌های کوچک و ساده که تنها با یک پارچه سیاه تزئین شده بیشتر از مجالسی که با برپایی دکورهای آن چنانی و نورپردازی‌های غیر معقول تنها برای خودنمایی اقدام به برگزاری هیأت می‌کنند، حس کرد؛ مداحان و برپا کنندگان هیأت باید بدانند به رخ کشیدن از آداب عزاداری نیست و همه باید با اخلاص این مجالس را برگزار کنند البته رقابت سالم موجب افزایش کیفیت جلسات می‌گردد اما همیشه سادگی و بی ریایی در مجلس امام حسین (ع) اثر دیگری داشته است.

همچنین اگر مداح نمی‌تواند قصیده و غزل بخواند دلیل نمی‌شود بیاید با صدای خشن از ابتدای مجلس تا انتها بخواند و جوان با آن اوج هیجانی که دارد بیاید سینه بزند و در پایان بدون اینکه معرفتی کسب کرده باشد هیأت را ترک کند حتی گاهی اوقات در برخی مجالس مستمع از صدای ذکر بلند و صداهای درهم خواننده و ذاکر نمی‌فهمد مداح چه می‌خواند و کلمات نامفهومی را می‌شنود؛ البته بنده منکر اصل حماسی خوانی با صدای خشن نیستم چرا که در بعضی اوقات مثلاً هنگام رجزخوانی و … صدای خشن با لحن خشن با موضوع شعر تطابق و تقارن دارد، برای مثال زمانی که مداح قطعه‌ای حماسی از حضرت علی (ع) می‌خواند و می‌خواهد ماجرای خیبر را در ذهن مستمع به تصویر بکشاند در اینجا اشکالی ندارد مداح با لحن حماسی مطالب را بیان کند اما نباید کل مداحی با همین حالت ادامه یابد.

قطعاً اولیای الهی راضی نیستند مداح با کلمات و جملات سبک نام خاندان عصمت و طهارت و فرزندان آنان برده شود همانطور که ما دوست نداریم که با صدای خشن نام عزیزانمان را بیان کند؛ بنابراین ذاکران آل الله بخصوص مداحان جوان باید توجه داشته باشند مدحی که انجام می‌دهند با متد جدید و جوان پسند در عین حال اصیل و بر پایه سنت‌های مداحی که چارچوب خاصی دارد همراه باشد. برای مثال از قدیم در ابتدا یک رباعی مرسوم بوده طوری که مداح در ابتدا رباعی صلوات می‌خواند و بعد از آن غزل مناجات یا پندیات و در ادامه بعضاً ۲۰۰ بیت قصیده خوانده می‌شد حتی برخی از مداحان در سی شب ماه مبارک رمضان شعر معراج می‌خواندند در حالی که اگر امروز به مداحی بگویند شعر معراج بخوان شاید نداشته باشد و بگوید شعر معراج چیست! مداحان گذشته این چنین قصیده آماده می‌کردند و می‌خواندند اما متأسفانه امروز قصیده خوانی در مداحی در حال حذف شدن و بیشتر روضه‌های احساسی در حال باب شدن است.

روضه‌های احساسی اثرگذار است اما در کنار آن باید قصیده، غزل، مناجات خوانی و … نیز وجود داشته باشد؛ مداحی با اصالت، آن است که در آن رباعی صلوات نیز جای داده شود طوری که مداحی با رباعی صلوات و دعا آغاز و در ادامه غزل مناجات، مدح اهل بیت (ع)، بیان کرامات آل الله، گریز، زمزمه، مرثیه و… داشته باشد.

*آموزش موسیقایی در نظام مداحی کشور چه جایگاهی دارد؟

در این باره لازم است اساتید فن نظر بدهند و من در حد آن نیستم در این خصوص اظهار نظر داشته باشم اما اینکه یک مداح دستگاه‌های موسیقی را بلد باشد می‌تواند در مداحی و خواندن او کمک حال باشد برای مثال وقتی می‌خواهد دو بیتی سوزناک بخواند از دستگاه دشتی استفاده کند، یا زمانی که می‌خواهد مناجات بخواند می‌تواند از دستگاه افشاری بهره ببرد و همچنین هنگام خواندن اشعار محزون از دستگاه حجاز استفاده کند؛ بنابراین در بسیاری از مواقع می‌توان از دستگاه‌های مختلف برای مداحی بهره برد.

فرق مداحی با خوانندگی در این است که خواننده از اول تا آخر خواندن شعر مراقب است که از دستگاه خارج نشود اما در مداحی گاهاً به جهت مضامین مختلف لحن‌های مختلفی و در نتیجه خروج از آن دستگاه و رفتن به دستگاه دیگری را می‌طلبد که این امر بیشتر در قصیده خوانی اتفاق می‌افتد مثلاً ابیات مختلف به دلیل مضامین حماسی، استفهامی، انکاری، توبیخی، احساسی خواندنشان با یکدیگر متفاوت است و مداح اگر چه شاید نام آن دستگاه را نداند اما با توجه به شنیده‌هایی که کرارا از صدا و سیما و محافل مختلف در ذهن خود ملکه کرده می‌تواند عدول کند و دستگاه را تغییر دهد.

اما اینکه مداح از چه موسیقی در مداحی استفاده کند مطلب بسیار مهمی است و مداح باید بداند متناسب با مضمون از چه دستگاه و موسیقی استفاده کند؛ توجه به سبک در اثرگذاری و ماندگار شدن مداحی تأثیر می‌گذارد.

*چه حد و مرزی برای استفاده از سبک‌های موسیقی‌های در مداحی باید قائل بود؟

سبک‌های موسیقی‌های جدید باید مورد رضای اهل بیت (ع) باشد و سبکی نباشد که در آن غنا و تقلید از خواننده‌ای باشد که وجهه منفی دارد. اگر در زمینه سبک مداحی کار شود جوانان بسیاری جذب مجالس مذهبی و هیئات می‌شوند. رهبر معظم انقلاب روزی در جلسه درس خارج مطرح کردند هر صوتی لهو و لعب نیست و صوتی غنا است که انسان را از راه خدا دور کند چرا که صوت لهوی مضل عن سبیل الله غناست. در موسیقی‌های جدید که مداحان استفاده می‌کنند ممکن است بسیار تأثیرگذار باشد اما نکته مهم در این امر آن است که در سبک باید بی نیاز از غرب باشیم و حتی بر فرهنگ غرب تأثیر بگذاریم بدون اینکه وابسته به فرهنگ غرب باشیم.