آثار همدلی و کمک مؤمنانه از منظر روایات

عقیق:در پی فراخوان مقام معظم رهبری در به راه افتادن موج کمک‌های مؤمنانه، حرکت‌های گسترده و مبارکی با محوریت کمک‌های مردمی آغاز شد. ادامه مشکلات ناشی از آسیب‌های معیشتی در کنار بحران کرونا و فشارهای اقتصادی دشمنان، ضرورت تداوم همدلی و کمک‌های مؤمنانه را دوچندان ساخت چنان که با تأکیدات مجدد رهبر فرزانه انقلاب نیز همراه بود. تداوم در چنین پویش همگانی، برکاتی خاص و فراتر از اصل این حرکت مبارک به دنبال دارد. با بررسی روایات اهل بیت علیهم‌السلام می‌توانیم برکات تداوم در کمک‌های مؤمنانه را بهتر و بیشتر بشناسیم.

اهمیت «مداومت با نشاط» در کار خیر

پایداری و مداومت در مسیر خوبی‌ها یکی از فاکتورهای سعادت بخش انسان است و مؤمنان نیکوکار، یکدیگر را به ایستادگی و صبر در راه حق توصیه می‌کنند چنان که قرآن کریم می‌فرماید: «إِلاَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ؛ [۱] مگر کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده و همدیگر را به حقّ سفارش و به شکیبایى توصیه کرده‌‏اند.»

مداومت، یکی از ملاک‌های ارزیابی اعمال است. همان‌گونه که مداومت و اصرار بر گناه، بر قبح و عذاب الهی می‌افزاید و هر گناه کوچک را به گناه کبیره تبدیل می‌کند، [۲] اصرار و تداوم در کارهای خیر نیز ارزش عمل را مضاعف می‌کند و در مقام مقایسه، در برخی شرایط چه بسا عمل کم و مستمر، بهتر از عمل زیاد ولی ناپایدار است؛ چنان که امیرالمؤمنین عیله‌السلام می‌فرمایند: «قَلِیلٌ مَدُومٌ عَلَیْهِ خَیْرٌ مِنْ کَثِیرٍ مَمْلُولٍ مِنْه‌‏؛ [۳] کار کمى که دوام یابد بهتر از کار زیادى است که خسته‌کننده باشد».

بی‌شک کارهای خیر به هر اندازه که بین اقشار جامعه رونق یافته و به فرهنگی نهادینه تبدیل شوند به همان اندازه اثرهای شگرفی در ابعاد مختلف مادی و معنوی اجتماع خواهند گذاشت. نهادینه کردن کمک، همدلی و دستگیری مردم از یکدیگر، یکی از گام‌های ضروری است که باید جامعه اسلامی خصوصاً شیعیان در جهت دستیابی جامعه ایده آل بردارد. شخصی به امام باقر علیه‌السلام عرض کرد: شیعه در جامعه ما زیاد است. حضرت فرمودند: «هَلْ یَعْطِفُ الْغَنِیُّ عَلَى الْفَقِیرِ وَ یَتَجَاوَزُ الْمُحْسِنُ عَنِ الْمُسِی‏ءِ وَ یَتَوَاسَوْن‏؛ [۴] آیا بی‌نیاز نسبت به نیازمند عطوفت و مهربانی می‌کند و آیا نیکوکار از خطاکار می‌گذرد و در مسائل مالی به همدیگر کمک می‌کنند؟» گفته شد: خیر. فرمودند: پس این ها شیعه نیستند؛ چون شیعه کسی است که این‌طور عمل کند.

از دیگرسو، برای تثبیت هر کنش اجتماعی وجود شاخصه‌هایی از جمله ممارست و تداوم در آن ضروری است. بر این اساس، کمک‌های مؤمنانه به عنوان یک حرکت جهادی و مؤمنانه، در صورتی می‌تواند به فرهنگی دائمی در جامعه تبدیل شود که تداوم یافته و به عنوان یک عادت عمومی، جزئی از سبک زندگی مردم قرار گیرد.

مسلماً تداوم نیکی‌های اجتماعی و تبدیل آنها به یک سنت و فرهنگ عمومی، کاری دشوار و زمان بر خواهد بود اما باید توجه داشت که این کار، متناسب با سختی که دارد، به عنوان یکی از بزرگترین باقیات الصالحات، اجر و پاداش ممتازی را نیز به دنبال خواهد داشت چنان که از رسول خدا صلّی الله علیه و آله نقل شده که فرمودند: «مَنْ سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أَجْرُهَا وَ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُنْقَصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْ‏ء؛ [۵] هر کس سنت نیکویى را بنا نهد، اجر آن و اجر همه عمل‌‏کنندگان به آن عمل تا روز قیامت براى اوست، بدون این که از اجر آنان کم گردد.»

وقتی مغناطیس همدلی، ادامه می یابد!

لذت کمک به قشر بی‌بضاعت و کم بهره، از چنان مغناطیس معنوی برخوردار است که می‌تواند به عنوان سکوی پرش جامعه به سوی مکارم اخلاقی و اعتلای اخلاق اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد. به عنوان نمونه امیرالمؤمنین علیه‌السلام در مورد ارزش معنوی اطعام به دیگران می‌فرمایند: «لَذَّةُ الْکِرَامِ فِی الْإِطْعَامِ وَ لَذَّةُ اللِّئَامِ فِی الطَّعَام‏؛ [۶] لذّت بزرگواران در اطعام دیگران است و لذّت فرومایگان در خوردن است.»

مجاهدت مستمر در راه حل مشکلات معیشتی اقشار محروم و آسیب‌پذیر و اصرار بر زدودن غم‌ها و نشاندن لبخند بر لب‌های نیازمندان و گرفتاران به معنای تزریق مداوم لذت معنوی کمک به دیگران است؛ چرا که وقتی دیگران، شور و شعف واقعی و درونی مجاهدان این راه را مشاهده و لمس می‌کنند آنها نیز به خیل رزمندگان همدلی پیوسته و هر روز بر جمع کامیابان معنویت افزوده خواهد شد.

راه غلبه بر بن بست‌های اقتصادی

با اوج گرفتن فشار اقتصادی و معیشتی بر مردم، همگان راهکارهای برون رفت از این بحران را می‌جویند. بی شک، اصل و اساس راه حل این مسأله، در خارج از متن جامعه اسلامی یافت نخواهد شد. به عبارت دیگر، راهکار اصلی، همکاری و همدلی همگانی است، اما باید توجه داشت که نمی‌توان از یک همکاری و همدلی مقطعی و کوتاه مدت انتظار برون رفت از بحران اقتصادی را داشت. این مطلب، همان شاه کلیدی است که از تعبیر «مؤمنانه» بودن کمک‌ها برداشت می‌شود چنان که امام علی علیه‌السلام در این باره می‌فرمایند: «الْمُدَاوَمَةَ الْمُدَاوَمَةَ فَإِنَّ اللَّهَ لَمْ یَجْعَلْ لِعَمَلِ الْمُؤْمِنِینَ غَایَةً إِلَّا الْمَوْت‏؛ [۷] در کار پیگیر باشید، زیرا خداوند برای کار مؤمنان پایانی جز مرگ قرار نداده است.» تنها در سایه استفاده مستمر و مجدانه از ظرفیت‌های درونی جامعه اسلامی است که می‌توان بحران‌های اقتصادی را کنار زده و اهداف اقتصادی را یکی از پس از دیگری فتح نمود.

نویسنده: محسن رفیعی

پی نوشت
[۱] سوره عصر، آیه ۳.
[۲] امام صادق علیه السلام: «لَا صَغِیرَةَ مَعَ الْإِصْرَارِ وَ لَا کَبِیرَةَ مَعَ الِاسْتِغْفَار؛ با اصرار بر گناه صغیره اى نمى ماند، و با استغفار کبیره اى نمى ماند (یعنى گناه کوچک با اصرار بر آن، کبیره خواهد شد،و کبیره با استغفار، آمرزیده خواهد شد).» کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی( ط- الإسلامیة)، ناشر: دار الکتب الإسلامیة، تهران، ۱۴۰۷ ق، ج ۲، ص ۲۸۸.‏
[۳] شریف الرضی، محمد بن حسین؛ نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ناشر: هجرت‏، قم، ۱۴۱۴ ق، ص ۵۵۴، حکمت ۴۴۴.
[۴] ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسى؛ مجموعة ورّام‏، ناشر: مکتبه فقیه‏، قم، ۱۴۱۰ ق، ج ۲، ص ۱۹۸.
[۵] کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی( ط- الإسلامیة)، ناشر: دار الکتب الإسلامیة، تهران، ۱۴۰۷ ق، ج ۵، ص ۹.‏
[۶] تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد؛ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم‏، ناشر: دفتر تبلیغات‏، قم، ۱۳۶۶ ش، ص ۳۷۷.
[۷] نورى، حسین بن محمد تقى؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، ناشر: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم، ۱۴۰۸ ق، ج ۱، ص ۱۳۰.

منبع:حوزه