«شاعرترین مداح» کیست؟

عقیق: در برنامه‌ای پژوهشی با عنوان «محرم امسال» که توسط گروه فرهنگ و هنر دانشکده فرهنگ و ارتباطات و نیز اندیشکده راهبردی اربعین دانشگاه امام صادق (ع) طراحی و اجرا می‌شود، مراسم و اشعار اجرا شده توسط یازده مداح مطرح کشور در محرم سال ۱۳۹۹ مورد تحلیل هنری، ادبی، اجتماعی و فرهنگی قرار می‌گیرد.

برنامه هشتم از نشست‌های «محرم امسال» با حضور میلاد عرفان‌پور به عنوان منتقد ادبی، عبدالکریم خیامی به عنوان کارشناس فرهنگی و اجتماعی و امیرحسین سمیعی به عنوان کارشناس موسیقی به بررسی اشعار خوانده شده توسط حاج سعید و محمدحسین حدادیان در ماه محرم امسال اختصاص داشت.

پشتوانه ذهنی و فکری مداح باید فرهنگ دینی و ملی باشد

میلاد عرفان‌پور، شاعر و منتقد ادبی در ابتدای این نشست مجازی گفت: اگر می‌بینیم که در یک دوره‌هایی و در سال‌های متمادی سرعت تحول در هنر دینی و به خصوص هیئت‌ها کند است و تحولات سریع و با شیب رو به جلو و مثبت پیش نمی‌رود یکی از دلایل مهم آن نبود نقد نظری در این حوزه‌هاست. گویا اینکه هنر هیئت چیزی فارغ از موضوعاتی است که می‌توان به آن نگاه علمی و دقیق کرد. برخی گمان می‌کنند این حوزه قابلیت بحث علمی و آکادمیک ندارد درحالی که یکی از مهم‌ترین حوزه‌های ما در بخش مطالعات فرهنگی است.

وی اضافه کرد: یکی از مهم‌ترین بسترهای مواجهه حضوری و فیزیکی قشر عمده‌ای از مردم ما با مقوله فرهنگ هیئت‌های مذهبی هستند. به این معنا که بخش قابل‌توجهی از مردم ما جز هیئت‌ها بستر فرهنگی دیگری که به صورت فیزیکی در آن حضور پیدا کنند، تعامل داشته باشند و کنش و واکنش ببینند پس هیئت‌های ما کارکرد ویژه‌ای در تعامل فرهنگی و دارد.

این شاعر بیان کرد: خیلی از هیئت‌ها هستند که شاید سخنران به معنای آن‌چنانی نداشته باشند و بار هیئت‌ها بردوش نوحه‌خوان‌ها، روضه‌خوان‌ها و مرثیه‌خوان‌ها بوده تا سخنران‌ها. تصور بنده این است که صبغه مداحی و مرثیه‌خوانی در هیئت‌ها و مجالس مذهبی ما بسیار بیشتر از سخنرانی است پس بار مراسم بر روی دوش مداح است.

عرفان‌پور اظهار کرد: مداحی باید بر چند نکته و اساس تکیه داشته باشد تا بتواند به نفوذ و تاثیرگذاری مطلوب برسد. ابتدا اینکه مداحی باید ریشه تمدنی و فرهنگی داشته باشد؛ یعنی مداح نسبت به فرهنگ و تمدن شناخت و مطالعه داشته باشد و پشتوانه ذهنی و فکری او فرهنگ ملی و دینی باشد و در آثار و اجرای مداح رنگ و بویی داشته باشد.

وی خاطرنشان کرد: سعید حدادیان جزو معدود و انگشت‌شمار مداحان نسل خود است که بسیار با مطالعه است و شناخت فرهنگی و معرفتی خوب و نگاه تمدنی به موضوع آموزش مداحی و اجرا دارد. سعید حدادیان مداحی است که ذهنش خالی از ادبیات نیست، خالی از الهیات و عرفان نیست و قرآن و حدیث را بسیار خوب می‌شناسد. می شود گفت این شخصیت به نسبت سایر مداحان نگاه تمدنی و فرهنگی پررنگ‌تری در پشتوانه اجراهای ایشان است.

این منتقد ادبی ابراز کرد: حاج سعید حدادیان یک هنرمند جامع‌الاطراف آئینی است ازین جهت این عنوان را به کار می‌برم که ایشان به چندین هنر آراسته است. او قبل از این‌که به‌عنوان یک مداح شناخته شود؛ نمایشنامه می‌نوشته‌، متن رادیو و تلویزیونی تولید می‌کرده و کار نمایشی و تئاتر انجام می‌داده است. ایشان شاعر بسیار خوبی است و چند کتاب به چاپ رسانده است.

سعید حدادیان شاعرترین مداح است

عرفان‌پور گفت: او شعرهای خوبی منتشر کرده و به‌جرأت می‌توان گفت که شاعرترین مداح ما است. در کنار اشعار خوب شعرشناس خوبی است و قدرت تحلیل و زیبایی‌شناسی مناسبی دارد و دلیل این امر هم این است که هم‌نشین و دوست بسیاری از شاعران بزرگ هم روزگار خودش امثال قیصر امین‌پور، ساعد باقری علی‌محمد مؤدب بوده است.

وی با بیان اینکه سعید حدادیان از جمله معدود مداحانی است که پشتوانه علمی و محتوایی خوبی هم دارد و به اسناد و مستندات تاریخی و روایی تسلط دارند، اضافه کرد: در نقد ادبی هم بسیار ریزبین، خلاق و دقیق است. نکته دیگری هم که باید اشاره کنم دایره ارتباطی گسترده با هنرمندان شاعران حوزه انقلاب اسلامی دارند و این دایره عاطفه و حس و فهم هنری و مداح را افزایش و گسترش می‌دهد.

این شاعر افزود: نکته بعدی که می خواهم عرض کنم تداوم نسلی مداحی و هنر آیینی است که در کار حاج سعید حدادیان و فرزندش محمدحسین حدادیان است. این تداوم نسلی مداحی و سبک هنری در دهه‌های مختلف را به ما نشان می‌دهد. آقای حدادیان در اجرا هم مراسم‌ها را شروع کرده و طلیعه را اجرا می‌کند و مراسم را شکل می‌دهد و در ادامه کار را به فرزندش می‌سپارد. در این روش پسر امکان بروز و ظهور پیدا می کند و به پسر اجازه می‌دهند تا آزادانه با سلیقه و خواست خودش کار انجام بدهد و بدین واسطه حمایت و توجه به نسل نو را نشان می‌دهد.

عرفان‌پور ابراز کرد: درباره ویژگی‌های ادبی و زبانی متن نوحه‌های سعید حدادیان گفت: علیرغم تسط و توانایی زبان بی‌تکلف، ساده و صمیمی را برای اشعار انتخاب می‌کند. سهل و ممتنع بودن و سلامت زبان در عین سادگی رعایت می‌شود. استفاده از عناصر عاطفه و خیال هم در شعر و نوحه ایشان از خیلی از مداحان دیگر برجسته‌تر است. نکته دیگر این است که موضع‌مندی و اندیشه‌گرایی در شعر ایشان برجسته است. حدادیان پرچمدار ارتباط میان عاشورا و انقلاب اسلامی و عاشورا و دفاع مقدس است.

سعید حدادیان کنش‌گر سیاسی و رسانه‌ای فعالی است

عبدالکریم خیامی، کارشناس فرهنگی و اجتماعی در ادامه این نشست مجازی گفت: ابتدا سوالاتی را مطرح می‌کنم که پاسخ به هر کدام از آنها می‌تواند به بحث کمک کند. سوال این است که مداحان اساساً با کدام یک از مفاهیم موجود در علوم اجتماعی قابل تبیین هستند؟ شاید هم اساساً با هیچ‌یک از این مفاهیم قابل توضیح نباشد. در میان مفاهیم علوم اجتماعی و مطالعات فرهنگی برای مداحان معادلی داریم یا نه؟ آیا مداحان گروه مرجع هستند؟ آیا رهبران افکار هستند؟ آیا امکان دارد برخی از آنها نوعی سلبریتی باشند؟ یا اینکه این‌ها متولیان آئین‌ها و مناسک دینی هستند؟ یا اینکه برای فهم هرچه بهتر جایگاه مداحان در جامعه خودمان مفاهیم جدیدی به وجود بیاوریم؟ دامنه بسیج کنندگی مداحان کجاست؟ آیا مداحان برای یک قشر خاصی از جامعه ایرانی درحال فعالیت هستند؟

وی افزود: نسبت مداحان با طبقه متوسط اجتماعی چگونه است؟ با آنچه که گفته می شود قشر خاکستری چگونه است؟ آیا می‌توان ظرفیت‌ها را توسعه داد و در بدنه گسترده‌تر جامعه ایرانی از آن‌ها بهره ببریم یا نمی‌توانیم؟ یا اصلاً هدف هم این نبوده است؟ دوگانه عالم مداح اینکه در برخی مجالس مداحان جای عالمان، روحانیون و سخنرانان را گرفتند و آن‌ها میدان‌دار اصلی شدند؛ این را چگونه می‌توان تبیین کرد؟ مداحی به مثابه رسانه و تبدیل مخاطبین منفعل به مشارکت‌کنندگان و ارتباط دوسویه آیینی موضوعاتی است که می‌توان به آن‌ها به صورت جدی پرداخت؟

این کارشناس فرهنگی و اجتماعی اظهار کرد: بحث مداحان و شهر هم مسئله‌ای است که جای بررسی و دقت بسیاری دارد هر یک از مداحان شاخص و مطرح، منطقه و حوزه فعالیت خاصی در شهر دارند. مثلاً محمود کریمی در چیذر و حاج سعید حدادیان در مهدیه امام حسن مجتبی (ع) و سید مجید بنی فاطمه در باغ فیض فعالیت دارد و ... محل مراسم یا نسبت مراسم‌ها با شهر، نوع توزیع آن‌ها در شهر و نسبت و ارتباطی که با آن محل یا منطقه دارند می‌تواند موضوعات مهمی برای پژوهش باشند.

وجه توصیفی در اجراهای حدادیان بر تبیین غلبه دارد

خیامی عنوان کرد: یک نکته مهم دیگر در مورد آقای حدادیان کنش‌گر سیاسی و رسانه‌ای بودن است. کنشگری‌های سیاسی ایشان کم نبوده اگرچه دچار تغییرات و تطوراتی شده است. مثلاً آقای حدادیان در انتخابات سال 1384 جزو مداحانی بود که از آقای محمود احمدی‌نژاد به صورت رسمی حمایت کرد. بعدها درباره آقای مشایی اصطلاحاتی را به کار می‌برند که بسیار برجسته شده بود. پس از اتفاقاتی که برای آقای محمود کریمی اتفاق افتاد موضع‌گیری‌های روشنی انجام داد. در مصاحبه‌های مختلف و گفتگوهای گوناگون با مطبوعات و خبرگزاری‌ها به صورت فعالانه شرکت می کند. حمایت ایشان از عادل فردوسی‌پور و محسن تنابنده نیز از کنش‌های رسانه‌ای جالب توجه است.

وی ادامه داد: حدادیان در مراسم‌ها توزیع نگاه مناسبی دارد. توزیع نگاه به برگه‌ها، مخاطب، مداح همراه خود محمدحسین حدادیان، بانیان مراسم، دوربین و پامنبری‌ها مناسب است. نکته دوم این است بعضی از مداحان ما لباس خاص می‌پوشند، پیشانی بند متفاوت می‌بندند، حرکات بدن خاص انجام می‌دهند یا چرخش و رفت و آمد روی سن انجام می‌دهند، که آقای حدادیان از این مولفه‌های تصویری شدن استفاده نمی‌کند.

این کارشناس فرهنگی و اجتماعی گفت: نکته دیگر این است که سوابق ایشان در روایتگری و نمایشنامه نویسی باعث شده است وجه توصیفی حادثه کربلا در شعرخوانی، مداحی و روضه خوانی‌شان غلبه پیدا می‌کند و بر وجه تبیینی سایه بیندازد.

خیامی ادامه داد: هیئت ایشان و خود ایشان برای حضور در فضای مجازی و فعالیت در این حوزه دچار یک عقب افتادگی است این فعالیت در سایت و دیگر فضاهای مجازی از لحاظ کمی و کیفی نسبت به مداحان دیگر عقب‌تر است. حدادیان بروز و ظهور فعالیت‌های اجتماعی کمی نسبت به برخی دیگر از مداحان دارند اگر حضور هم دارند رسانه‌ای نشده است.

وی خاطرنشان کرد: حجم سخنگویی آقای حدادیان وسط خواندن زیارات و دعاها زیاد است و تا حدودی در این اواخر مدیریت می‌کند. نکته دیگر این است که دو حوزه در محتوای کار آقای حدادیان کمرنگ است یکی حوزه اخلاق و فضایل اخلاقی و حوزه دیگر وسایل مربوط به خانواده است.

سعید حدادیان موسیقی دراماتیک را در مداحی تقویت کرد

امیرحسن سمیعی، کارشناس موسیقی گفت: در دهه 70 سه مداح کارهایی انجام می‌دهند که نسل قبل از آن‌ها انجام نداده بود؛ محمدرضا طاهری، خلج و حاج سعید حدادیان خلأ‌هایی در مداحی را پر کردند که خیلی خوب می‌دانستند این حوزه در مداحی و مدیحه‌سرایی جایش خالی است. آقای خلج تکنیک آوازخوانی را دست‌مایه قرار می‌دهد؛ حاج محمدرضا طاهری ملودی‌پردازی و درواقع بازی با موسیقی‌ها را دست‌مایه قرار می‌دهد و آقای حدادیان نقش موسیقی دراماتیک را به‌صورت جدی وارد مداحی می‌کند در واقع این سه مداح آغازگر موج نو مداحی هستند. جریانی که این سه مداح ساختند همان مسیری است که مداحان اسم و رسم دار امروز ادامه دادند.

وی ادامه داد: آقای حدادیان شاعر توانمندی هستند؛ از زبان محمدعلی بهمنی شنیدم که حدادیان را شاعر بسیار قدرتمندی معرفی کردند. هنر ملودی‌پردازی و نغمه سرایی را تسلط دارند و نمونه بارز و مهم آن نوحه یاد امام و شهدا است. آنچه که ایشان در بافت موسیقی ارائه می دهد برگرفته از دانشی است که ایشان از تئاتر، سینما و هنرهای تجسمی دارد.

این کارشناس موسیقی اظهار کرد: ضمن اشاره به اینکه آنچه سعید حدادیان در مداحی تقویت کرده است موسیقی دراماتیک است، اظهار کرد: صدای حاج سعید حدادیان یک‌صدای دراماتیک است و در اجراهای آقای حدادیان کاملاً نقش آواز دراماتیک را می‌توانید حس کنید. ایشان ظرفیت صدای خودشان را به‌خوبی شناخته و از آن استفاده دراماتیک می‌کند.

سمیعی عنوان کرد: در خیلی از مداحی‌های سعید حدادیان احساس می‌کنید که صحنه تئاتر می‌بینید؛ احساس می‌کنید که یک اپرای عاشورایی درحال اجرا است و این در نوع خودش بی‌نظیر است. این‌که ایشان چگونه این خلأ را حس کرده و با علم و اشرافی که بر هنرهای دیگر دارد استفاده کرده و آن‌ها را در خدمت مداحی قرار داده که از هوش و دانش عمیق ایشان سرچشمه می‌گیرد.

وی خاطرنشان کرد: بعضی از خوانندگان باید از سعید حدادیان الهام بگیرند؛ ایشان با آوردن عنصر درام در مداحی و خواندن اتفاقی را رقم زده و خوانندگان می‌توانند آن را در موسیقی هم جاری بکنند.

منبع:مشرق