چگونه راحت به گناهان «نه» بگوییم

عقیق:یکی از نکات بسیار مهم و راهبردی در سبک زندگی قرآنی تحصیل مهارت «نه گفتن» و برحذر بودن از مناطق ممنوعه و خطوط قرمز است، آنچه که در ادامه می‌خوانید گوشه‌ای از این مهارت راهبردی بر اساس نص مصحف آسمانی است.

مهارت نه گفتن و پرهیزهای طلایی در قرآن کریم

۱-پرهیز و نه گفتن به گناه آشکار و پنهان

یکی از مهم‌ترین و راهبردی‌ترین موضوعات و مسائلی که در فرهنگ قرآن به آن تأکید و سفارش فراوان شده اجتناب از گناه آشکار و پنهان است، خدای متعال در جزء هشتم قرآن کریم این چنین بیان فرموده است: «وَ ذَرُوا ظاهِرَ الْإِثْمِ وَ باطِنَهُ إِنَّ الَّذینَ یَکْسِبُونَ الْإِثْمَ سَیُجْزَوْنَ بِما کانُوا یَقْتَرِفُونَ»؛(۱)گناهان آشکار و پنهان را رها کنید! زیرا کسانى که گناه مى‌کنند، بزودى در برابر آنچه مرتکب مى‌شدند، مجازات خواهند شد.

علامه طباطبایی در ذیل این آیه شریف این چنین بیان داشته است: مراد از گناه باطنى آن گناهى است که زشتی آن در خور فهم همه افراد نیست، مانند خوردن میته، خون و گوشت خوک، این قسم از گناه با تعلیم خداوند متعال شناخته مى‌شود و عقل نیز گاهى آن را درک مى‌کند. این معنایى که ما براى گناه ظاهرى و باطنى بیان کردیم معنایى است که ظاهر سیاق آن را افاده می‌‏کند، بعضى از مفسرین معانى دیگرى براى آن بیان کرده‌‌اند، از جمله اینکه گفته‏‌اند: ظاهر بودن گناه و باطن بودن آن به معناى علنى بودن و پنهانى بودن آن است. و نیز گفته‌اند: مقصود از گناه ظاهرى گناهانى است که از جوارح سرمى‌زند، و گناه باطنى گناهان قلبى و درونى است.(۲)

در ماه مبارک رمضان نیز از جمله مهم‌ترین و با ارزش‌ترین وظایف و کارهایی که روزه‌داران باید به آن اهتمام و توجه جدی داشته باشند، اجتناب و پرهیز از گناهان است؛ کما اینکه در منابع روایی نقل شده است که امام علی (ع) از پیامبر اکرم (ص) درباره بهترین اعمال در ماه رمضان سؤال کردند و پیامبر (ص) در جواب فرمودند: «فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ عَزَّ وَجَل»؛(۳) بهترین عمل در این ماه پارسایى و اجتناب از محرمات خدا است. البته باید گفت که قبح و زشتی گناه در همه ماه‌های سال حرام و شوم بوده، ولی با این وجود قبح و زشتی آن در ماه مبارک رمضان از همه ماه‌های سال بیشتر است.

۲- پرهیز و نه گفتن به خرافات

از دیگر مشکلات و چالش‌هایی که در طول تاریخ، جوامع انسانی را درگیر خود کرده، موضوع خرافه‌پرستی و خرافه‌گرایی است، نوعاً جوامع انسانی که آموزه‌های وحیانی و عقلانی را کنار گذاشته و درگیر توهمات و افکار بی‌پایه و اساس شده‌اند، در مقابل این چالش فکری و اجتماعی به ‌راحتی از پا در آمده و نمی‌توانند حرفی برای گفتن داشته باشند، نمونه‌ای از خرافه‌گرایی را خدای متعال در جزء هشتم قرآن کریم این چنین بیان می‌فرماید: «وَ جَعَلُوا لِلَّهِ مِمَّا ذَرَأَ مِنَ الْحَرْثِ وَ الْأَنْعامِ نَصیباً فَقالُوا هذا لِلَّهِ بِزَعْمِهِمْ وَ هذا لِشُرَکائِنا فَما کانَ لِشُرَکائِهِمْ فَلا یَصِلُ إِلَى اللَّهِ وَ ما کانَ لِلَّهِ فَهُوَ یَصِلُ إِلى‏ شُرَکائِهِمْ ساءَ ما یَحْکُمُونَ»؛(۴) آن‌ها (مشرکان‏) سهمى از آنچه خداوند از زراعت و چهارپایان آفریده، براى او قرار دادند؛ (و سهمى براى بت‌ها!) و به‌گمان خود گفتند: «این مال خداست! و این هم مال شرکاى ما (یعنى بت‌ها) است!» آنچه مال شرکاى آنها بود، به خدا نمى‌رسید؛ ولى آنچه مال خدا بود، به شرکایشان مى‌رسید! (آرى، اگر سهم بت‌ها با کمبودى مواجه مى‌شد، مال خدا را به بت‌ها مى‌دادند؛ اما عکس آن را مجاز نمى‌‏دانستند!) چه بد حکم مى‌کنند (که علاوه بر شرک، حتّى خدا را کمتر از بتها می‌‏دانند)!.

۳- پرهیز و نه گفتن به اسراف و زیاده‌طلبی

اسراف، زیاده‌روی و تجاوز از حد اعتدال است.(۵) اسراف از مباحث قرآنی، فقهی و اخلاقی بوده و حرمت آن در آیات و روایات مطرح شده است. برخی حرمت آن را ضروری دین دانسته و دیگران آن را در ردیف گناهان کبیره شمرده‌اند. این رذیله شوم از جمله مواردی است که در جزء هشتم قرآن کریم مورد توجه قرار گرفته و بندگان را از آن برحذر داشته است: «وَ هُوَ الَّذی أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشاتٍ وَ غَیْرَ مَعْرُوشاتٍ وَ النَّخْلَ وَ الزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُکُلُهُ وَ الزَّیْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُتَشابِهاً وَ غَیْرَ مُتَشابِهٍ کُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذا أَثْمَرَ وَ آتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصادِهِ وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفین»‏؛(۶) اوست که باغ‌هاى معروش (باغ‌هایى که درختانش روى داربست‌‏ها قرار دارد)، و باغ‌هاى غیر معروش (باغ‌هایى که نیاز به داربست ندارد) را آفرید؛ همچنین نخل و انواع زراعت را، که از نظر میوه و طعم با هم متفاوتند؛ و (نیز) درخت زیتون و انار را، که از جهتى با هم شبیه و از جهتى تفاوت دارند؛ (برگ و ساختمان ظاهریشان شبیه یکدیگر است، در حالى که طعم میوه آن‌ها متفاوت است) از میوه آن، به هنگامى که به ثمر مى‌نشیند، بخورید! و حق آن را به هنگام درو، بپردازید! و اسراف نکنید، که خداوند مسرفان را دوست ندارد!

۴- پرهیز و نه گفتن به وسوسه‌های شیطانی

از ابتدی خلقت انسان تاکنون، شیطان یکی از مهمترین و اصلی‌ترین دشمنان انسان به شمار آمده است که وجود او مایه دردسرهای بزرگی در مسیر سعادت و عاقبت به خیری بوده است. اگر انسان شناخت و تحلیل صحیح و درستی از وجود شیطان و ترفندهای اغواء‌کننده او نداشته باشد، به‌ راحتی اسیر خواسته‌های او شده و از جاده سعادت و خوشبختی خارج می‌شود، مهم‌ترین و کلیدی‌ترین راهکار برای مقابله با وسوسه‌های شیطان «مهارت نه گفتن» است، انسان‌هایی که به این توانایی و قدرت دست‌ یافته‌اند به خوبی در مسیر سلوک اخلاقی توانسته‌اند به مراتب عالی انسانی و اخلاقی دست پیدا کنند. 

با این وجود درباره ضرورت مراقبت شدید نسبت به وسوسه‌های شیطان در جزء هشتم قرآن کریم این چنین مورد توجه قرار گرفته است: «ثُمَّ لَآتِیَنَّهُمْ مِنْ بَیْنِ أَیْدیهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَیْمانِهِمْ وَ عَنْ شَمائِلِهِمْ وَ لا تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شاکِرینَ قالَ اخْرُجْ مِنْها مَذْؤُماً مَدْحُوراً لَمَنْ تَبِعَکَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْکُمْ أَجْمَعینَ»؛(۷) سپس از پیش رو و از پشت سر، و از طرف راست و از طرف چپ آن‌ها، به سراغشان مى‌روم؛ و بیشتر آن‌ها را شکرگزار نخواهى یافت!» فرمود: «از آن (مقام)، با ننگ و عار و خوارى، بیرون رو! و سوگند یاد مى‌کنم که هر کس از آنها از تو پیروى کند، جهنم را از شما همگى پر مى‌کنم!.

۵- پرهیز و نه گفتن به کینه‌توزی و حسد

خدای متعال در قرآن در وصف بهشتیان این چنین می‌فرماید: «وَ نَزَعْنا ما فی‏ صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ»؛(۸)و آنچه در دل‌ها از کینه و حسد دارند، برمى‌‏کنیم. از طرفی در برخی منابع روایی  نقل شده است: «قالَ رَجُلٌ لِلحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام: یَا ابنَ رَسولِ اللّهِ! أنَا مِن شیعَتِکُم.قالَ علیه السلام: اتَّقِ اللّهَ و لا تَدَّعِیَنَّ شَیئا، یَقولُ اللّهُ لَکَ: کَذَبتَ و فَجَرتَ فی دَعواکَ! إنَ‏ شیعَتَنا مَن‏ سَلِمَت‏ قُلوبُهُم مِن کُلِّ غِشٍّ و دَغَلٍ‏ ، و لکِن قُل: أنَا مِن مَوالیکُم و مُحِبّیکُم‏»؛(۹) مردى نزد امام حسین (ع) آمد و گفت: اى فرزند پیامبر خدا! من از شیعیان شما هستم. فرمود: «از خدا پروا کن و چیزى را ادعا مکن که خداى متعال به تو بگوید: دروغ گفتى و در ادعایت از حد خارج شدى! بى‌تردید، شیعیان ما کسانى‌‏اند که دل‏‌هایشان از هر فریب و دغلى پاک است؛ بلکه بگو: من از طرفداران و دوستداران شما هستم.

بنابراین در سبک زندگی دینی و قرآنی، انسان مؤمن و موحد در مصاف با خواهش‌های نفسانی و شیطانی مقاومت کرده و هیچ گاه آن درخواست‌ها را اجابت نمی‌کنند، «مهارت نه گفتن»  در سبک زندگی قرآنی به انسان این توانایی را می‌دهد که رفتاری توأم با عقلانیت و هوشمندی را از خود نشان داده و از حدود و مرزهای الهی تجاوز نکند.

پی‌نوشت‌ها

۱- انعام/۱۲۰.

۲- ترجمه تفسیر المیزان، ج‏۷، ص۴۵۸.

۳- الأمالی( للصدوق)، ص۹۵.

۴- انعام/۱۳۶.

۵- مجمع‌البیان، ج‌۴، ص‌۱۷۶؛ روح‌المعانی، مج‌۴، ج‌۶، ص‌۱۷۴؛ التحقیق، ج‌۵، ص‌۱۱۰، «سرف».

۶- انعام/۱۴۱.

۷- اعراف/۱۷و۱۸.

۸- همان/۴۳.

۹- مجموعه ورام، ج‏۲، ص۱۰۶.

منبع:فارس