بصیرت در فرهنگ قرآن

بنابراین یکی از مهمترین ابزارهایی که منجر به هدایت بشر می شود، بصیرت است که در وجود انبیاء و اولیاء وجود داشت و آنها از این طریق مردم را هدایت می کردند.

این جملات بخش هایی از مباحث حجت الاسلام «سید طه موسوی هشترودی»، استاد و عضو مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم است که به مناسبت فرا رسیدن ۹ دی، روز بصیرت با ما درمیان گذاشته و مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:

با توجه به فرا رسیدن سالروز حماسه نهم دی ماه، روز بصیرت نخستین سوال ما  این است که آموزه های دینی در قرآن کریم و روایات چه نگاهی نسبت به مساله بصیرت دارد؟

به طور کلی آیات  متعددی در مورد بصیرت در قرآن وجود دارد که اگر با دیدگاه تفسیری آنها را بررسی کنیم، درمی یابیم همه قرآن بصیرت است.

«بَصَر» و مشتقات آن 148 مرتبه در قرآن وارد شده است. واژه «ابصار» یا «الابصار» نیز 17 مرتبه آمده است. البته با این وجود، شیوه های بیان مساله بصیرت در قرآن متفاوت است و برای مثال در قالب معانی ای همچون «آگاهی»، «نور»، «درک حقایق از پشت پرده حوادث» با شیوه های متعدد بیان شده است.

یکی از روش های قرآن در بیان موضوعات، روش مقایسه است یعنی با مفاد مفاهیم متضاد، مسایل را بررسی می کند، به عنوان نمونه خداوند در آیه 22 سوره مبارکه «فاطر» می فرماید: «وَمَا يَسْتَوِي الْأَحْيَاءُ وَلَا الْأَمْوَاتُ إِنَّ اللَّهَ يُسْمِعُ مَنْ يَشَاءُ وَمَا أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِي الْقُبُورِ؛ و زندگان و مردگان يكسان نيستند خداست كه هر كه را بخواهد شنوا مى‏ گرداند و تو كسانى را كه در گورهايند نمى‏ توانى شنوا سازى». در اینجا بصیرت داشتن و نداشتن را مقایسه می کند و در برابر آن از غفلت و نادانی و مرگ بر حذر می دارد.

از سوی دیگر بصیرت به صورت فطری به نوع بشر داده شده است، یعنی همان طور که خداوند به آحاد بشر دست و پا و گوش عطا کرد، بصیرت هم به آنان عنایت فرمود. در آیات سوره مبارکه شمس آمده است: «وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا» و «فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا» (سوگند به نفس و آن كس كه آن را درست كرد) و (سپس پليدكارى و پرهيزگارى‏ اش را به آن الهام كرد).

بنابراین همه انسان ها دارای این مقام هستند پس باید به آن درجه برسیم و می توانیم به شرطی که بتوانیم عوامل بصیرت را شناسایی کنیم.

با وجود فطری بودن بصیرت، چه چیز باعث می شود از این هدیه الهی چشم بپوشیم و به بیماری غفلت و بی بصیرتی دچار شویم؟

این مسئله، دلایل مختلفی دارد، موضوع آن است که برخی انسان ها برای مثال خود غیرت شان را به تعصبات ملی، مذهبی، قبیله ای و حتی نوامیس شان از دست می دهند.

در مورد بصیرت نیز عواملی سبب می شود که این خصیصه از میان برداشته شود. از جمله بی تقوایی که مهمترین آن است. انسانی که مطامع دنیوی و دنیاطلبی و لذت گرایی در او ایجاد می شود، در غفلت به سر خواهد برد.

 این چنین است که خداوند در آیه 20 سوره مبارکه «جاثیه» می فرماید: «هَذَا بَصَائِرُ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ؛ اين [كتاب] براى مردم بينش‏ بخش و براى قومى كه يقين دارند رهنمود و رحمتى است». دوری از قرآن موجب بی بصیرتی و کوری انسان می شود، انساین هایی که راه های دستیابی به بصیرت یعنی قرآن و اهل بیت(ع) را فراموش کرده اند، هرگز پیش نخواهند رفت.

وجود چه ویژگی هایی در انسان باعث می شود در زمره افراد بابصیرت مدنظر اسلام و قرآن قرار بگیرد؟
 

اساساً یکی از مواردی که در قرآن به آن اشاره شده، همین مساله است که بصیرت در چه کسانی هست. قرآن، بصیرت را از ویژگی های انبیاء و اولیاء برشمرده و می گوید کسانی که می خواهند مدیریت جامعه را بر عهده بگیرند باید دارای بصیرت باشند. لذا خداوند در آیه 45 سوره «ص» می فرماید: «وَاذْكُرْ عِبَادَنَا إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ أُولِي الْأَيْدِي وَالْأَبْصَارِ؛ و بندگان ما ابراهيم و اسحاق و يعقوب را كه نيرومند و ديده ‏ور بودند به يادآور».

بنابر این، یکی از مهمترین ابزارهایی که منجر به هدایت بشر می شود، بصیرت است که در وجود انبیاء و اولیاء وجود داشت و آن حضرات(ع) از این طریق مردم را هدایت می کردند چنانچه خداوند در آیه 108 سوره مبارکه «یوسف» می فرماید: «قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ؛ بگو اين است راه من كه من و هر كس پيروى‏ ام كرد با بينايى به سوى خدا دعوت مى ‏كنيم و منزه است‏ خدا و من از مشركان نيستم».

بنابر این، وظیفه انبیاء تعلیم دادن است، خداوند برای هر انسانی یک رسول درونی و یک رسولی بیرونی فرستاده است، رسول درونی وجدان و فطرت آدمی است و رسول بیرونی که اولیاء و انبیاء هستند و مردم را با آن فطرت درونی آشنا کرده و به بیان دیگر بصیرت ایجاد می کنند.

چه مصائبی در طول تاریخ به دلیل غفلت از بصیرت و عدم کاربرد این هدیه الهی بر اسلام و مسلمین تحمیل شده است؟

در این مورد مثال های متعددی وجود دارد، بسیاری از حوادثی که در طول تاریخ اسلام اتفاق افتاد به دلیل عدم شناخت مقام و جایگاه پیامبر(ص) و مقام ایشان بود، برای مثال عدول از واقعه بزرگ غدیر خم و نادیده انگاشتن آن؛ بزرگ ترین خسرانی که به جامعه اسلامی و جامعه بشری وارد شد عدم بصیرت میان برخی خواص در زمان پیامبر(ص) بود و همچنین بعد از رحلت ایشان که برخی به دلیل طمع و برخی به دلیل ترس و عدم شناخت نسبت به حقیقت دین و تشخیص حق از باطل، سبب از بین  رفتن حق ولایت حضرت امیر(ع) شدند و این خسارت تا روزی که حضرت حجت(عج) ظهور کنند و مردم را به بصیرت برسانند، ادامه دارد.

به فعلیت رساندن بصیرت به عنوان ودیعه ای الهی در سبک زندگی چه ملزوماتی را می طلبد؟

همان طور که اشاره شد، مساله بصیرت از ناحیه خداوند به انسان عطاء شده است. خداوند باری تعالی در آیه 104 سوره مبارکه «انعام» می فرماید: «قَدْ جَاءَكُمْ بَصَائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ عَمِيَ فَعَلَيْهَا وَمَا أَنَا عَلَيْكُمْ بِحَفِيظٍ؛ به راستى رهنمودهايى از جانب پروردگارتان براى شما آمده است پس هر كه به ديده بصيرت بنگرد به سود او و هر كس از سر بصيرت ننگرد به زيان اش است و من بر شما نگهبان نيستم».

بنابر این، اگر کسی نسبت به حوادث جامعه بصیرت نداشته باشد گرفتاری هایی که برایش ایجاد می شود مسببی ندارد جز خود او. اگر انسان در دنیا بصیرت پیدا نکند در قیامت دارای بصیرت می شود. چنان که خداوند در آیه 22 سوره مبارکه «ق» می فرماید: «لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هَذَا فَكَشَفْنَا عَنْكَ غِطَاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ؛ ([به او مى‏ گويند] واقعا كه از اين [حال] سخت در غفلت بودى و[لى] ما پرده‏ ات را [از جلوى چشمانت] برداشتيم و ديده‏ ات امروز تيز است»؛ البته آن زمان دیر است، ذا باید برای آنکه در قیامت دچار خسران نشویم بصیرت داشته باشیم و به کارش بگیریم.

امروز وظیفه ماست که حواس مان به خیانت ها و فتنه هایی که مقام معظم رهبری(مدظله العالی) بارها نسبت به آن تذکر داده اند، باشیم. باید بدانیم آخرتی هست که در آن خیانت ها افشاء می شود.

منبع:شبستان