عقیق: زینب حسینی روش: فرهنگ مدح و مداحی یکی از عوامل مهم در ترویج اندیشه اسلامی شیعی و تثبیت آن در طول تاریخ ایران اسلامی به شمار می‌رود و در طول تاریخ مداحان و شاعران فراوانی با استفاده از اشعار، سیره و رفتار اهل بیت (ع) را با اسلوب‌های هنری و قالب‌های جذاب پایدار و تأثیرگذار توصیف و به مخاطبان انتقال دادند.

هیأت فرصتی برای پرورش انسان و انسان‌سازی است که اگر به این مقوله بها داده نشود و آموزش‌های لازم صورت نگیرد، خسارتی را در پی خواهد داشت و چون مداحان و هیأت‌های مذهبی با جمعیت قابل‌ملاحظه‌ای از افراد جامعه به‌ویژه جوانان و نوجوانان در ارتباط هستند می‌توانند نقش مؤثری در تربیت آنان داشته باشند بنابراین اگر محتوایی که مداحان و هیأت‌های مذهبی به مخاطبان خود می‌دهند، غنی نباشد ممکن است تربیت دینی جوانان به‌ویژه انگیزه حضور مردم در مجالس دینی با چالش روبه‌رو شود.

بر همین اساس در سی‌امین گام مصاحبه با مداحان با حاج قاسم رضایی مداح اهل بیت (ع) گفت‌وگو کردیم.

قسمت اول   فسمت دوم

بخش پایانی این گفت‌وگو تقدیم نگاهتان می‌شود:

*شما تا چه حد جلسات و مجامعی که برگزار می‌شود را در رفع آسیب‌های حوزه مداحی چقدر مؤثر می‌بینید؟

ما تیرماه سال ۹۲ سازمان بسیج مداحان را در ۱۷ استان راه انداختیم، البته الان مسؤولیتی ندارم و فقط عضو هیأت امنای خانه مداحان هستم. حدود ۴۶۶ نفر از سراسر کشور را در ساختمان سفارت آمریکا جمع کردیم از آنها تست گرفتیم و ۱۵۲ نفر را نگه داشتیم. ۴۵ شبانه روز برای این ۱۵۲ نفر دوره آموزشی برگزار کردیم. دوره‌های بعدی هم به همین صورت انجام شد، حدود ۴۲۶ نفر از این دوره‌ها فارغ‌التحصیل شدند. بعد از آن بعید می‌دانم آموزشی به این سبک و کیفیت صورت گرفته باشد. تشکل‌هایی مانند کانون مداحان در حد برگزاری همایش هستند، مداحان پاسدار هم سالی یک بار دو هم جمع می‌شوند، صداوسیما هم سالی یک بار برنامه پیرغلامان را برگزار می‌کند که آن هم آموزشی نیست. بنیاد دعبل هم کار آموزشی ندارد و بیشتر فعالیت‌هایشان خدماتی است، البته وظیفه‌ای هم در این زمینه ندارند. هیأت رزمندگان هم بیشتر روی برگزاری مراسم‌ها تمرکز دارد و از آموزش خبری نیست.

به نظرم این تشکل‌ها و همه ما به مجمع الذاکرین ظلم کردیم. مجمع الذاکرین در هر شهری که بوده خوب عمل کرده است. بهترین مداحان به لحاظ کیفی و کمی در شهرهایی پرورش یافتند که مجمع قدرتمند دارند، مجمع الذاکرین هیچ وقت نباید کمرنگ می‌شد، برخی شهرها جلسات هفتگی شأن فوق‌العاده است مثل آران و بیدگل قائم شهر و… جلسات مجمع الذاکرین در مشهد هم موفق بوده است، در تهران هم جلساتی هست اما آن کیفیت لازم را ندارد.

مجمع باید بتواند افراد علاقمند را رشد داده و مداح تراز پرورش بدهد. این کسانی که تازه شروع کردند و علاقمند به مداحی آل الله هستند از کجا باید شروع کنند غیر از همین جلسات مجمع الذاکرین و هیأت‌ها؟ یک بار در یک جلسه‌ای علامه من را بلند کرد و گفت بخوان من بلند شدم علامه گفت بنشین، من که علامه را می‌شناختم ناراحت نشدم و بهم برنخورد بعد از جلسه گفت دکمه کت تو، شل بود به همین دلیل گفتم بنشینی.

همینطور که بزرگان ما به مسئله ظاهر اهمیت می‌دادند، ما هم باید اهمیت بدهیم و این را جوان‌تر بیاموزیم، مداح اهل بیت به لحاظ پوشش و ظاهر هم باید آراسته و پاکیزه باشد و لباسی که در شأن مداح نیست، نپوشد. خلاصه همه این حرف‌ها می‌شود آن سخن معصوم علیه السلام که فرمود: "کونوا لنا زینا و لاتکونوا علینا شینا" زینت ما باشید نه باعث ملامت و سرزنش ما. بعضی کارها هستند که به خودی خود عمل بدی نیستند اما اگر یک مداح یا روحانی در جمع آن کار را انجام دهد، از او زیبا نیست و در شأن لباس روحانیت یا نام مداحی نیست، مداح جوان باید بیاموزد که شأن مداحی را رعایت کند. مانند لباس احرام می‌ماند حاجی تا زمانی که لباس احرام به تن دارد باید مسائلی را رعایت کند، مداح هم زمانی که لباس مداحی به تن کرد باید مراقب این جایگاه و مقام بلند باشد، چرا که مداح منتسب به اهل بیت (ع) است، باید حرمت این انتساب را حفظ کند. مداحی که با ماشین شاسی بلند به مجلس می‌رود، نمی‌تواند مردم را دعوت به صبر در برابر فقر و نداری بکند.

*شما در مجموع ورود دستگاه‌های مختلف به عرصه مداحی را مثمر ثمر می‌دانید یا آسیب زننده؟

به طور کلی عرضم این است که خیلی از ما مداحان با ورود به این عرصه، به مجمع الذاکرین ظلم کردیم، نه اینکه کار مفیدی صورت نگرفته باشد، منظور این نیست کارهای خوب زیادی هم انجام شده اما ورود دستگاه‌های مختلف حرکت مجمع الذاکرین را تحت تأثیر خود قرار داده است. بهتر بود هر دستگاهی که می‌خواهد کاری در این زمینه انجام بدهد روی تقویت مجمع الذاکرین شهرهای مختلف کار می‌کرد، هم کار با تمرکز بیشتری انجام می‌شد هم این مجموعه‌ای که خوب عمل کرده تقویت می‌شد و می‌توانست با قدرت بیشتری اهداف خود را دنبال کند.

*مداحان خواص جامعه و از افراد شناخته شده و به اصطلاح سلبریتی هستند، البته این به این معنا نیست که حتماً همه این عزیزان بصیرت و علم کافی هم دارند اما به هر حال شناخته شده هستند. با توجه به مسائلی که مبتلا هستیم و اتفاقات سیاسی اجتماعی فرهنگی که پیش رو داریم مانند انتخابات‌ها و غیره، به نظر شما مداحان چه نقش آفرینی می‌توانند داشته باشند؟ اساساً مداح باید در چه مسائلی ورود کند و چگونه ورود کند؟

با وجود همه نقدهایی که عرض کردم اگر بخواهیم منصفانه سخن بگوییم، باید بگویم امروز جامعه ستایشگری در هر شغل و منصبی که هستند یکی از سالم‌ترین اقشار جامعه هستند. بعضی از بزرگان این عرصه حتی ترک اولی هم نمی‌کنند، این افراد حقیقتاً برجسته هستند. در عرصه مداحی هم مانند بسیاری از عرصه‌ها متأسفانه نکات منفی بیشتر دیده می‌شود، اما خوبی‌ها و شایستگی‌ها کمتر به چشم می‌آید.

ما در این عرصه هم افراد با تقوا کم نداریم. برای شناخت جایگاه مداح باید نگاهی به تاریخ انداخت، مداحان ما در انقلاب چطور عمل کردند، چه کسی مردم را به خیابان‌ها آورد، همین مداحان و منبری‌ها بودند، با حرکت به موقع خودشان در مردم شورآفرینی کردند. شور همراه با تفکر و شعور. راه را به مردم نشان دادند. نوحه‌های اکبر ناظم؛ زیر بار ستم نمی‌کنیم زندگی یا خیلی از شعارها برگرفته از همین جلسات هیئات و مساجد بود که آن حرکت عظیم ملی را رقم زد. مداح چنین جایگاه و قدرتی در جامعه دارد. در دوران دفاع مقدس هم همینطور بود، آن نوحه‌های شورانگیز، خیلی مؤثر بود، گاهی یک نوحه در مردم حرکت و شور و ایمان ایجاد می‌کرد. همان شعرهای ساده دوران دفاع مقدس؛ ممد نبودی ببینی شهر آزاد گشته، کربلا کربلا ما داریم می آییم یا امثال آن، مؤثر بودند. بعد از انقلاب هم در فتنه‌های مختلفی که پیش آمد مداحان نقش آفرینی کردند، چه در عرصه روشنگری چه در جایگاه تشویق و ترغیب مردم به دفاع از حق و حقیقت.

*چه میزان موقعیت شناسی در این مساله اهمیت دارد؟

یک مسأله‌ای که در نقش آفرینی مداح مؤثر است زمان شناسی است، مداح باید به موقع تشخیص بدهد و به موقع عمل کند اگر غیر از این باشد هر چه بگوید و هر کاری کند دیگر آن اثری که باید داشته باشد را ندارد. معصوم (ع) درباره سلیمان بن صرد خزاعی فرمودند ای کاش سلیمان زمان شناس بود. سلیمان به وقتش که باید تشخیص می‌داد و از مسلم نماینده امام حسین (ع) حمایت می‌کرد، نکرد و شد آنچه که شد. اگر سلیمان در زمان درست تشخیص درست می‌داد و از نماینده امام تبعیت می‌کرد شاید هانی کشته نمی‌شد و شاید سرنوشت قیام حضرت اباعبدالله (ع) به جنگ و عاشورا و این جنایت‌ها ختم نمی‌شد. اگر تعدادی از خواص جامعه در آن زمان به وقت تشخیص می‌دادند و به وظیفه خود عمل می‌کردند می‌شد جلوی بزرگترین فاجعه تاریخ را گرفت. این اهمیت جایگاه مداح و خواص جامعه است.

مداح باید جایگاه و اهمیت نقش خود را در جامعه بشناسد، از خود، خانواده و اطرافیانش مراقبت کند، ابتدا فهم و بصیرت خود را افزایش دهد و بعد از آن در افزایش بصیرت در جامعه نقش آفرینی کند. مراقبت یک مداح از خود کار یک روز و دور روز نیست، مداح هیچ وقت نباید خیالش از بابت خودش راحت باشد، باید این مراقبت‌ها را تا آخر عمر ادامه دهد. چه بسیار افرادی بودند که خوب شروع کردند اما در ادامه راه از مسیر منحرف شدند.

در زمان ائمه هم این افراد بودند گاهی از جانب معصوم (ع) تأیید هم می‌شدند اما نتوانستند ثابت قدم بمانند و عاقبت به خیر نشدند. حسان بن ثابت لقب شاعر النبی گرفت اما در ادامه در جنگ جمل کنار امیرالمومنین (ع) نایستاد و مقابل آن حضرت قرار گرفت. بنابراین مداح باید ابتدا خود جایگاه خود را بشناسد، برای آن تلاش کند، از علم آموزی و بصیرت افزایی گرفته تا اصلاح اخلاق و رفتار و منش باید در همه این زمینه‌ها تلاش کند و هیچ گاه متوقف و از خود راضی نشود. باید قدر این جایگاه را بداند و بشناسد و در حوزه‌های مختلف نقش آفرینی کند.

منبع:مهر