عقیق: نهمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی اندیشکده هیأت، با موضوع «بررسی نسبت هیأت و مسجد و طراحی سیاستگذاری مطلوب» با حضور محمدحسین شاه آبادی مدیر اندیشکده تعلیم و تربیت مرکز مطالعات راهبردی ژرفا و مسئول اندیشکده مسجد پژوهشکده شهید صدر برگزار شد.
وی در ابتدا به بحث نظری «بررسی نسبت هیأت و مسجد و طراحی سیاستگذاری مطلوب» پرداخت و گفت: این بحث ممکن است خیلی جنبه کاربردی و عملیاتی نداشته باشد، اما می‌توان برخی پیشنهادها را در حوزه اجرا ارائه کرد.
مدیر اندیشکده تعلیم و تربیت مرکز مطالعات راهبردی ژرفا به بررسی مفاهیم اولیه یعنی مسجد، هیأت و خانواده پرداخت و مساله اصلی را مبنای مشترک این مفاهیم دانست و یادآور شد: باید در کنار مسجد، «خانواده» را مطرح کرد، به همین منظور در این نشست ابتدا در فصل اول به سه مفهوم مسجد، هیأت و خانواده می‌پردازیم. در فصل دوم به شناخت مساله خواهیم پرداخت و در فصل سوم مبنای مشترک خانواده هیأت و مسجد را بیان خواهیم کرد، فصل چهارم هم نسبت خانواده، هیأت و مسجد را بررسی می‌کنیم و در فصل پنجم به جایگاه ویژه مسجد می‌پردازیم و در فصل ششم درباره سیاستگذاری مطلوب سخن خواهیم گفت.
باید محله را بسازیم و مسجد را در مرکزیت محله قرار دهیم
وی به مفهوم اولیه مسجد به معنای عبادتگاه اشاره کرد و گفت: عبادت در فرهنگ ما منحصر به نیایش مورد نظر یهودیت و مسیحیت نیست. اما درباره اینکه هیأت کجاست؟ باید گفت که معمولاً هیأت‌ها را با هیأت‌های عزاداری هم‌معنا می‌گیرند، در حالی که جنبه شادی هیأت‌ها هم در تاریخ وجود داشته است. از این رو بهتر است هیأت را به عنوان «هیأت مذهبی» در نظر گرفت که بعد شادی و عزا را دربرمی‌گیرد.
شاه‌آبادی به تعریف خانواده اشاره کرد و آن را اولین نهاد اجتماعی و کوچک‌ترین واحد تشکیل دهنده جامعه دانست و در ادامه به کلید واژه مشترک خانواده، هیأت و مسجد پرداخت و آن کلیدواژه را براساس آموزه‌های قرآنی «بیت» دانست. وی تصریح کرد: قرآن مفهوم ویژه ای به عنوان «بیت» دارد که بیشتر از یک خانه را شامل می‌شود و هم بر خانواده، هم بر هیأت و هم بر مسجد قابل اطلاق است.
مساله اصلی در حوزه مسجد، خانه و هیأت، رسیدن به تمدن اسلامی است
وی مساله اصلی در حوزه مسجد، خانه و هیأت را رسیدن به تمدن اسلامی دانست و تاکید کرد: اگر هدف رسیدن به تمدن اسلامی است، باید این مسئله را درست بشناسیم؛ بدون شناخت آن، ممکن است به نتیجه مطلوب نرسیم. زیرا مساله ما در هیأت، مسجد و خانواده، رسیدن به تمدن اسلامی است که این تمدن ۵ مرحله دارد و آن شامل انقلاب، نظام، جامعه و تمدن سازی می‌شود. نسبت به هر کدام نیز می‌توان نقشی را برای مسجد و خانواده و هیأت در نظر گرفت.
تمدن اسلامی، بدون مسجد محقق نمی‌شود
مسئول اندیشکده مسجد پژوهشکده شهید صدر با بیان اینکه هرگز تمدن اسلامی، بدون مسجد محقق نمی‌شود، خاطرنشان کرد: اما باید دید که هیأت نیز همین جایگاه را دارد یا نه؟ نظر من این است که هیأت در کنار مسجد معنا پیدا می‌کند، هیأت بدون مسجد نمی‌تواند به تمدن اسلامی برسد، اما مسجد بدون هیأت می‌تواند به تمدن اسلامی برسد.
وی با اشاره به اینکه در جامعه سازی اسلامی، ابتدا باید محله را بسازیم و مسجد را در مرکزیت محله قرار دهیم، ادامه داد: در جامعه سازی اسلامی مسجد مرکزیت دارد، دلیل اصلی هم بیان قرآن و روایات است؛ البته در جامعه سازی اسلامی امام محوریت دارد و از سوی شبکه وکالت، ساختار ارتباطی امام و امت تحقق می‌یابد.
شاه‌آبادی با بیان اینکه ولایت فقیه هم در زمان حضور و ظهور امام معصوم معنا دارد و هم در زمان غیبت ایشان، تصریح کرد: همانگونه که امام خمینی (ره) جایگاه ولایت فقیه- و نه محدوده آن را- مانند ولایت رسول الله می‌دانند، ما نیز معتقدیم این ولایت باید تا محله‌ها نفوذ کند و این به عهده شبکه وکالت و ائمه جماعات است که با محوریت مسجد محله محقق می‌شود.
هنوز هیأت جایگاه خود را پیدا نکرده است
وی به وضعیت هیأت در دوران حاضر پرداخت و گفت: هنوز هیأت جایگاه خود را پیدا نکرده است که آسیب‌هایی چون خارج شدن هیأت از مسجد، کم رنگ شدن نقش روحانی، تنزل محتوا، جمعیت زدگی و ایجاد حاشیه، نشانه‌هایی از این مسئله است.
مدیر اندیشکده تعلیم و تربیت مرکز مطالعات راهبردی ژرفا با بیان اینکه از مسجدکارکردزدایی شده است، تصریح کرد: مسجد در صدر اسلام، خانه خدا و مرکز حکومت و پایگاه مردم بود که در دوران بنی امیه کارکرد آن به بدعت گذاری تبدیل شد و در دوران بنی عباس و پس از آن هم به مرکز حکومت و نه پایگاه مردم تغییر وضعیت داد، اما در آغاز انقلاب اسلامی مساجد کارکرد خود را احیا کردند و در دوران کنونی از مسجد کارکردزدایی شده است. اما امیدواریم که در گام دوم انقلاب، مسجد به جایگاه اصلی خود بازگردد.
وی، مبنای مشترک خانواده، هیأت و مسجد را رحمت، محبت و ولایت دانست که با کلید واژه «رحم» آغاز می‌شود و سپس گفت: باید دانست که خانواده هیأت و مسجد وجه مشترک رحم دارند. ویژگی این رحم از همان رحمت است که شامل طینی و دینی می‌شود. رحم یک امر در آمیخته مرتبط با رحمان است یعنی ریشه رحم و رحمان یک حقیقت است.
هیأت را حلقه واسط مسجد و خانواده با محور ولایت
شاه‌آبادی از هیأت به عنوان نقطه اتصال نظام رحم طینی با رحم دینی یاد کرد و گفت: محبت اهل بیت علیهم السلام و زیارت کردن ایشان در حکم ارتباط با رحم بالاتر را دارد. هیأت و خانواده متکفل یکدیگرند به این معنا که هر کدام تبیین کننده و موید دیگری است. فرهنگ حاکم بر هر دو نهاد از نظر تکوین و تشریع یک چیز است. انسان‌ها در هیأت رابطه ولایت و ابوت امام نسبت به خودشان را بازگو می‌کنند.
وی به نسبت خانواده، مسجد و هیأت اشاره کرد و هیأت را حلقه واسط مسجد و خانواده با محور ولایت برشمرد و تصریح کرد: هیأت برگزار کردن بسیار معنا و مفهوم دارد و هیأت حدواسط فوق العاده است.
مدیر اندیشکده تعلیم و تربیت مرکز مطالعات راهبردی ژرفا به جایگاه ویژه مسجد و ارکان و عناصر آن اشاره کرد و یادآور شد: مسجد برای خودش ساختاری دارد، باید آن را دقیق‌تر بشناسیم، زیرا کارکردهای ویژه ای دارند و شش کارکرد اصلی برای آن ترسیم شده است که عبارتند از: عبادت، تربیت، دعوت، جهاد، وحدت و خدمت.
یک هیأت می‌تواند یک شهر را متحول کند
وی با بیان اینکه یک هیأت می‌تواند یک شهر را متحول کند یا شمیم محبتش را در یک استان منتشر یا حتی یک کشور را سیراب کند، ادامه داد: در راهبرد تحقق تمدن اسلامی باید هیأت‌های خانوادگی و مسجدی گسترش یابد. زیرا شروع و ترویج هیأت به بودن آن به صورت خانوادگی است، احیای مجالس و هیأت‌های خانوادگی گره زدن رحم بدنی به رحم ولایی است.
شاه‌آبادی با اشاره به کتاب «خانواده ولایی» استاد عابدینی، به آثار و برکات هیأت‌های خانوادگی اشاره کرد و گفت: برگزاری هیأت‌های خانوادگی و خانگی، سبب ولایی شدن خانواده می‌شود و آثار فراوانی در خانه و خانواده برجای خواهد گذاشت. کسی که در خانواده خویش مجلس عزا یا جشن برای اهل بیت برپا می‌کند، در واقع امام معصوم را به خانه خود دعوت کرده است. کسانی که به مجالس اهل بیت وارد می‌شوند، زائر ایشان هستند و وقتی از زائران حضرت پذیرایی می‌کنیم از جانب حضرت رحمت زیادی به ما می‌رسد، چرا که حضرات زوارشان را دوست دارند.
هیأت‌های خانوادگی و مسجدی، راهبرد برای تحقق تمدن اسلامی است
وی اظهار کرد: هیأت یا خانوادگی یا محلی است، این هیأت می‌تواند در این دو حوزه گسترش یابد تا به رشد برسد، اگر از این دو غفلت کردیم، آسیب جدی خواهد بود.
شاه آبادی افزود: هیأت‌های خانوادگی و مسجدی، راهبردی اصلی برای تحقق تمدن اسلامی است که باید تقویت شود. هیات‌هایی که به دنبال تقویت هویت مستقل از مسجد هستند باید به سمت مسجد هدایت شوند و در غیر این صورت فعالیت آنها محدود شود. خطیبان و مداحان باید به جایگاه خاص مسجد آشنا شوند و همان طور که قاطبه آنان نسبت خود را با انقلاب اسلامی مشخص کرده اند، باید نسبت شأن را با مسجد نیز مشخص کنند.
هیأت خانوادگی می‌تواند بزرگ و بزرگ‌تر شود و از این رو ایجاد محل‌هایی مثل حسینیه مانعی ندارد، اما حسینیه باید نقش و نسبت خود را با مسجد مشخص کند، مثلاً در هنگام نماز و برنامه‌های مسجد، مردم را به مسجد دعوت کنند. در بسیاری از مناطق کشور تعداد زیادی حسینیه فعال وجود دارد؛ در حالی که یا مسجدی نیست و یا مسجد متروکه شده است، جریان تبدیل حسینیه‌ها به مساجد، از نتایج فهم دقیق نسبت هیأت و مسجد است. بنابراین، هیأت باید به مسجد برگردد.
این سلسله‌نشست‌ها با موضوع «سیاستگذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی در موضوع هیأت و آئین‌های مذهبی» توسط اندیشکده هیأت و آئین‌های مذهبی برگزار می‌شود.
منبع:مهر