از گل مالی تا چهل منبر آیین عزاداری مردم خرم آباد+تصاویر

عقیق: سعید طاوسی مسرور مدرس و پژوهشگر تاریخ اسلام و تشیع گفت: در خرم آباد مشابه سایر نقاط انواع روش‌های عزاداری مثل روضه خوانی وجود دارد، اما آنچه که در آیین دسته روی به شهر خرم آباد اختصاص دارد شکل گیری دو دسته قدیمی در شهر است که قدمت آن به اوایل دوره قاجار برمی گردد.

به گفته طاوسی دسته پشت بازار و دسته درب دلاکان، در گذشته با هم رقابت داشتند و متاسفانه در چنین ایامی که خاص عزاداری و سوگواری سیدالشهدا است گاهی کارشان به درگیری می‌کشید، اما امروزه هر چند این دو دسته وجود دارند و تا حدی در رقابت با هم هستند، اما فضایی که در دوره قاجار با تنش و درگیری همراه بوده خوشبختانه امروز وجود ندارد.

او می‌گوید: در برخی از شهر‌های دیگر رقابت بین دسته‌های عزاداری وجود دارد که بعضا منجر به تنش می‌شود که خداروشکر همان گونه که در خرم آباد شاهد هستیم این فضای تنش و رقابت منفی به فضای مثبت رسیده است.

به گفته طاوسی تمام شهر در قالب هر دسته‌ی عزاداری که وجود دارد هویت ملی در کنار هویت جمعی شهر حفظ شده است، عزاداری در خرم آباد با نوای ساز و دهل و در واقع با نوای چمرونه یا چمریونه شروع می‌شود، نوای چمرونه نوای محزونی است و البته در برخی مناطق دیگر چمرونه وجود دارد که به آن چمری هم گفته می‌شود.

این مدرس تاریخ تشیع گفت: تلفظ درست این کلمه چمریونه، چمری یا چمر است که بیشتر در بین کرد‌ها رایج است، اما در مناطقی مثل ایلام و خرم آباد و سایر شهر‌های لرستان هم وجود دارد، نغمه حزن انگیزی که با ساز‌های مختلفی مثل سرنا یا دوزله در کنار دهل اجرا می‌شود، چمریونه از نغمه‌های کهن ایران باستان بوده که در سوگ سیاوش از آن استفاده میشده، اما پس از ورود اسلام به ایران هم برای سوگواری محرم در واقع استفاده و در فرهنگ ایران ماندگار شده است.

طاوسی گفت: گاهی اوقات در کنار چمری زنان مویه می‌کنند و با نوای حزن انگیز همراه می‌شوند و در کنار مراسم چمری مراسم گل مالی به صورت و بدن و لباس در مناطق لر نشین به خصوص خرم آباد اجرا می‌شود.

به گفته طاوسی مهم‌ترین شاخصه عزاداری خرم آباد مراسم گل مالی است که به آن خره گیری می‌گویند و در هنگام اجرای چمری و خره گیری زن‌ها شیون و مویه می‌کنند و با ناخن به سر و صورت می‌کشند و بر صورت خود خراش می‌اندازند، آن زمان زمان اوج عزاداری است.

او می‌گوید: اگر بخواهیم به مراسم خره گیری به عنوان شاخصه عزاداری خرم آباد اشاره کنیم مراسمی که با اسامی دیگری مثل گل مالی، گل مالان، گل افتان از آن یاد می‌شود که مرکز آن خرم آباد است.

طاوسی گفت: مراسم خره گیری در صبح عاشورا برگزار می‌شود، پیشینه‌ی مراسم خره گیری را به دوره اتابکان لر قرن هشتم هجری رسانده اند، در واقع تشریفات آماده سازی این مراسم از ابتدای ماه محرم شروع می‌شود، جوانان هیزم جمع می‌کنند، اشعاری با مضمون طلب هیزم قرائت می‌کنند و مردم بسته‌های آماده چوب را به عنوان ادای نذر به آن‌ها می‌دهند.

به گفته طاوسی از برخی مناطق خاک رس جمع آوری کرده و خاک را با تربت کربلا، تربت مشهد و یا قبور امامزادگان مخلوط می‌کنند سپس خاک را با آب و گلاب غربال می‌کنند که نذری است و درون حوضچه‌های فلزی می‌ریزند، روز هفتم که به آن روز تراش عباس می‌گویند عزادران به حمام می‌روند و با صورت‌های اصلاح شده و لباس تمیز در صبح عاشورا با نواختن چمریونه مراسم با آتش زدن هیزم‌ها آغاز می‌شود، عزادران نزد حوضچه‌ها می‌آیند زنان و مردان گل برمی دارند به سر و لباس هایشان می‌زنند و برخی مردان درون حوضچه می‌روند و درون گل غوطه می‌خورند.

طاوسی گفت: تمام لباس‌های افراد از بالا به پایین گل اندود می‌شود، سپس نزدیک آتش می‌ایستند تا گل‌ها خشک شود، دسته‌های عزاداری نزد این حوضچه‌ها می‌آیند و عزادران سینه زنی می‌کنند.

او می‌گوید: در پایان مراسم طوق‌ها را به نماد فرو افتادن علم حضرت عباس پایین می‌آورند، سپس عزادارانی که سر پایشان به گل آغشته شده به حمام‌های عمومی شهر که در این روز رایگان هستند می‌روند و خود را می‌شویند.

به گفته طاوسی مراسم خره گیری در روز عاشورا در هر فصلی که باشد اجرا می‌شود و بعضی از افراد نذر می‌کنند که در این مراسم شرکت کنند و نذر خود را در هر صورت به جا می‌آورند، در گذشته در مراسم خره گیری اسب‌ها را هم گل مالی می‌کردند و زمانی که اسب‌ها گلی می‌شدند اسب‌ها در آخرین مرحله نظافت می‌شدند.

طاوسی گفت: در روزگار ما خودرو‌ها را نیز گل مالی می‌کنند، همچنین آتش مراسم خره گیری را هرگز خاموش نمی‌کنند و رسم بر این است تا صبر کنند و آتش خاموش و تبدیل به خاکستر شود.

به گفته طاوسی نوعی باور به تقدس عناصر خاک، آب، آتش می‌توان گفت در این مراسم دیده می‌شود، در روز عاشورا در خرم آباد گاو، گوساله، گوسفند قربانی می‌کنند و اطعام را به جا می‌آورند، نماز ظهر عاشورا در این شهر معمولا در آرامستان خضر برگزار می‌شود، سایر مراسم‌هایی که عاشورا در خرم آباد برگزار می‌شود مراسم دختران چهل منبر است که دختران سیاه می‌پوشند و نقاب می‌زنند و با پای عریان به صورت گروهی در ۴۰ مجالس عزا و حسینه‌های شهر می‌روند و شمع روشن می‌کنند.

او می‌گوید: البته آیین چهل منبر اختصاصی به خرم آباد ندارد و در شهر‌های مختلف ایران مانند لاهیجان، گرگان، اصفهان، مشهد، تهران، کاشان، بروجرد، اردبیل، بوشهر برگزار می‌شود، آنچه که در چهل منبرخرم آباد وجود دارد مطابق اکثر شهر‌ها چهل منبر در خرم آباد در بین زنان و دختران صورت می‌گیرد و مرد‌ها در آن شرکت ندارد.

به گفته طاوسی در شهررضا و بوشهر مرد‌ها در آیین چهل منبر شرکت می‌کنند و چهل منبر آیینی فردی است، اما در کاشان به صورت گروهی و خانوادگی هم انجام میشود.

منبع:باشگاه خبرنگاران