شرحی بر زیارتنامه ثامن الأئمه

عقیق:یکی از منابع مهم در فهم جایگاه عترت، زیارتنامه‌های مأثور (روایی) هستند؛ چرا که عبارت‌های مندرج در متن زیارتنامه‌ها از آنجا که متصل به معصوم است، منشأ وحیانی دارند. از دیگر سو ائمه علیهم‌السلام در قالب زیارتنامه‌ها سعی داشتند نوع نگرش و نوع برخوردمان را نسبت به شأن عترت از رویکرد تاریخی و منفعل به‌سوی نگاه‌ آسمانی ارتقاء دهند.

به عنوان نمونه یکی از جنبه‌های آسمانی ائمه علیهم‌السلام،  بُعد نورانی ایشان است که در زیارتنامه‌ها به این جنبه اشاره شده است. این بُعد از وجود عترت در معارف شیعی با عنوان «خلقت نوری» یاد می‌شود. حاصل این احادیث ــ که تعداد آنها فراوان است ــ در بردارندۀ این معرفت است که خداوند انوار مقدس پیامبر صلی الله علیه و آله و بعد سایر اهل بیت وحی را میلیون‌ها سال قبل از خلقت آسمان‌ها و زمین ایجاد کرد؛ این انوار مقدس خداوند را به صورت عملی تسبیح و تقدیس می‌کردند. آن زمان که خداوند اراده کرد اولین بشر یعنی آدم علیه‌السلام را خلق کند، این انوار در عرش خداوند با عنوان «عالّین» شناخته می‌شدند و برای تمام ملائک و موجودات با همین نام شهرت داشتند؛ نشان به اینکه وقتی ابلیس از امر خداوند مبنی بر سجده بر آدم علیه‌السلام  سرپیچی می‌کند، خداوند خطاب به او می‌فرماید «... أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعالین‏»؛ آیا تکبر کردی یا (تصور کردی) از عالین هستی؟ طبق روایتی از رسول خدا صلی الله علیه و آله عالّین پنج تن آل‌عبا بودند.  (فضائل الشیعة، ص9) و طبق دیگر روایات از این انوار سایر انوار عترت ایجاد شدند. 

با این مقدمه، یکی از فرازهای مربوط به زیارتنامۀ امام رضا علیه‌السلام اشاره به همین جنبه از خلقت اهل بیت دارد؛ آنجا که می‌خوانیم «السَّلامُ عَلَیْكَ یَا نُورَ اللَّهِ فِی ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ.» یعنی سلام بر تو ای نور خدا در تاریکی‌های دنیا. با این معنا در می‌یابیم که اهل بیت وحی انوار مقدسی هستند که از ازل بوده‌اند و تا ابد خواهند بود و در هر زمان با اشراق نورشان، طالبان حق را از ظلمت‌های دنیا به‌سوی عالم نور، ولایت و هدایت می‌کنند. کم نیستند افرادی که هر ساله با اتصال به این انوار مقدس، قلبشان نورانی شده و به دنبال آن از رذالت‌ها و گناهان فاصله می‌گیرند و به سمت عبودیت خداوند کشیده می‌شوند. با این نگاه، احادیث مربوط به توبۀ آدم علیه‌السلام به واسطۀ اهل بیت وحی و دستگیری از برخی رسولان الهی از مجرای ائمه معصومین علیهم‌السلام معنا می‌یابد. 

همچنین این فراز از زیارتنامه از وجه دیگر گویای آن است که ما در ظلمت‌های دنیا نیاز به یافتن مسیرهای به سمت خداوند داریم؛ این مسیرها تنها با تابش نور الهی قابل دسترسی و بهره‌برداری هستند. خداوند در این شرایط ظلمانی، اهل بیت را به عنوان نور الله معرفی می‌کند تا به وسیلۀ ایشان به سمت صراط حرکت کنیم و در صراط قرار گیریم. شیعیان نیز به واسطۀ ممزوج شدن طینتشان با طینت عترت، بیشترین بهره را از این انوار مقدس می‌برند و مسیر توبه و رشد را راحت‌تر طی می‌کنند.