همدلی و کمک مؤمنانه در سیره و کلام اهل‌بیت

عقیق:در بین مخلوقات خداوند انسان اجتماعی‌ترین موجودی است که توانسته با میلیون‌ها هم‌نوع خود ارتباط برقرار کند. او برای برطرف‌کردن نیازهای خود به آنها وابسته است ولی در بسیاری از مواقع در این زندگی اجتماعی به مشکل برخورد کرده و گاهی به کنج تنهایی خود رفته و خود را از فواید اجتماع محروم می‌کند. این موضوع در سال‌های گذشته روند روبه‌رشدی به خود گرفته است تا جایی که کشور پیشرفته ای مثل ژاپن برای پیگیری حال این گونه افراد وزارت مستقلی به نام وزارت تنهایی تأسیس نموده است.

برای برون‌رفت از این معضل اجتماعی، توجه به فعالیت‌های اجتماعی و کسب مهارت و هنر همدلی که در دین اسلام از آن به گذشت و ایثار تعبیر می‌شود ضروری است. زندگی در عصر پیشرفت صنعتی که مردم ساعت‌های زیادی را برای امرار معاش خود و خانواده صرف می‌کنند باعث شده استرس و تعارضاتی مثل عدم اعتماد، سوءظن و... بین عموم مردم افزایش یابد. یقیناً یکی از کارهایی که به کاهش استرس کمک می‌کند همدلی و کمک مؤمنانه است.

مفهوم هنر همدلی

هنر همدلی یعنی درک درست از حال دیگران و رسیدگی به امورات آنها در صورت نیاز! این حس می‌تواند دوطرفه باشد، این‌طور نیست که فقط شخص نیازمند از همدلی راضی و خوشحال گردد بلکه شخص کمک‌کننده هم با روحیه ایثار، حس خوشایند آرامش را می چشد که باعث رشد و تعالی معنوی او خواهد شد. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «لَن تَنالُوا البِرَّ حَتّىٰ تُنفِقوا مِمّا تُحِبّونَ ۚ وَما تُنفِقوا مِن شَیءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلیمٌ؛ [۱] هرگز به (حقیقت) نیکوکاری نمی‌رسید مگر اینکه از آنچه دوست می‌دارید، (در راه خدا) انفاق کنید؛ و آنچه انفاق می‌کنید، خداوند از آن آگاه است.» یقیناً از دیگر آثار همدلی برطرف شدن سوءظن و بدگمانی و افزایش حس دلسوزی نسبت به همنوع و دمیده شدن روح امید در جامعه است. چراکه انسان‌ها در مشکلات نیاز به یاری دارند و اگر تکیه‌گاهی نداشته باشند حس ناامیدی، باعث بروز ناهنجاری‌های بسیار از جمله پوچ‌گرایی و در پی آن ساقط کردن خود از زندگی می‌شود.

همدلی در سیرهٔ اهل‌بیت علیهم‌السلام

سیرهٔ اهل‌بیت (ع) نشان می‌دهد که ایشان در همه‌جا با مهر و محبت با مردم رفتار می‌کردند و با یتیمان و مستمندان همنشین و هم‌سفره می‌شدند و بعضاً به نیازهایشان رسیدگی می‌کردند، چنان که از برنامه هرروزه امیرالمؤمنین علیه‌السلام بود. [۲] حتی در دستورات حضرت به استانداران و حاکمان منسوب از طرف خود، سفارش اقشار ضعیف جامعه را می‌کند. در نامه حضرت به مالک‌اشتر آمده است: «الله، الله فِی الطَّبَقَةِ السُّفْلَى مِنَ الَّذِینَ لاَ حِیلَةَ لَهُمْ، مِنَ الْمَسَاکِینِ وَالْمُحْتَاجِینَ وَأَهْلِ الْبُؤْسَى وَ الزَّمْنَى، فَإِنَّ فِی هَذِهِ الطَّبَقَةِ قَانِعاً وَمُعْتَرّاً... [۳] خدا را، خدا را، در خصوص طبقات پایین و محروم جامعه، که هیچ چاره‌ای ندارند از مساکین و نیازمندان و بینوایان و زمین‌گیران. در این طبقه، مردمی هستند سائل و مردمى هستند که در عین نیاز روى سؤال ندارند. خداوند حقى براى ایشان مقرر داشته و از تو خواسته است که آن را رعایت کنى.» این دستور امام علیه السلام نشان‌دهنده اهتمام ویژه به اقشار ضعیف و نیازمند جامعه است.

عبادت جمعی کامل‌کننده عبادت فردی

قرآن کریم عبادت‌های فردی را قرین عبادت‌های جمعی بیان می‌کند. این مطلب نشان‌دهنده ارتباط مستقیم بین زندگی فردی و زندگی اجتماعی است و این که، کسی نمی‌تواند از مسئولیت‌های اجتماعی شانه خالی کند. قرآن کریم در این باره می فرماید: «وَالَّذِینَ صَبَرُوا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا...؛ [۴]  و کسانی که در طلب رضای خدا راه صبر پیش می‌گیرند و نماز به پا می‌دارند و از آنچه نصیبشان کردیم پنهان و آشکار انفاق می‌کنند.» از این آیه شریفه روشن می شود که قوام و اعتبار برپاداشتن نماز به عنوان عبادتی فردی، در انفاق مال و همدلی به عنوان عبادتی اجتماعی است.

جبهه عمل

از همدلی می‌توان به «جبهه عمل» تعبیر کرد چراکه فقط حرف‌زدن در مورد آن کافی نیست؛ بلکه در مواقع ضروری باید اقدامات عملی انجام گیرد. عزم بر خدمت‌رسانی باید به سایر مردم هم منتقل شود تا به رفع مشکلات و گرفتاری‌ها و احیاء آرامش روانی جامعه کمک کرده باشیم تا سرآغازی برای خردورزی در مکتب ناب انسان‌ساز اسلام باشد.

نتیجه کلام این‌که دنیای امروز به شدت تشنهٔ فرهنگ همدلی در راستای تمدن دینی است که راه هم‌زیستی را به همگان نشان داده و به نوع‌دوستی و همدلی تشویق و دعوت کرده و برای آن آثار دنیوی و اخروی را در نظر گرفته است.

جعفر کهنسال

پی‌نوشت

[۱] آل عمران، آیه ۹۲. 
[۲] پیام امیرالمؤمنین علیه‌السلام، ج ۱۴، ص۴۱۹. 
[۳] نهج‌البلاغه، نامه ۵۳.
[۴] رعد، آیه ۲۲.

منبع:فارس