روضه های خانگی هدایتگر هستند

عقیق: نفیسه خانلری/  روضه های خانگی به عنوان یکی از قدیمی ترین سنت های عزاداری در میان مردم ایران، همواره از اهمیت خاصی نزد عزاداران برخوردار بوده و اکثر آن هایی که ارادت خاصی به خاندان اهل بیت(ع) داشته اند، بی شک یا بانی روضه بوده اند و یا مستمع آن. روضه هایی که کاملا بی ریا و به ساده ترین شکل ممکن برپا می شده و تنها دغدغه بانیان و مستمعان، چیزی نبوده جز اقامه عزا برای خاندان اهل بیت و اباعبدالله الحسین(ع). اما واقعا ریشه این روضه ها به کجا برمی گردد و چرا رونق و احیای روضه های خانگی باید موردتوجه قرار گیرد؟ این سوالی است که حجت الاسلام ابراهیم بهاری در این گزارش بطور جامع به آن می پردازد.

مرثیه خوانی و عزاداری بخشی از طبیعت انسان است و زمانی که فراغی برایش رخ می دهد و متوجه می شود که این فراغ، ابدی است، تاب و توانش را از دست داده و ابراز دلتنگی می کند که این دلتنگی را براساس مرثیه، گریه و بیان خاطرات آن شخص، بروز می دهد تا به مرور به آرامش برسد. این عزاداری برای فراغ از دست دادگان در جوامع بشری در اشکال مختلف وجود داشته و در خود شریعت های آسمانی نیز به آن اشاره شده است. به واقع وجود انسان، کانون احساس است و فراغ و دلتنگی، او را به سمت و سویی می برد که دست به عزاداری و مرثیه می زند. این روش در دوران انبیا مختلف از جمله حضرت موسی، حضرت عیسی و حضرت ابراهیم وجود داشته و حضرت آدم نیز به عنوان اولین عزادار خانگی به شمار می رود، زیرا زمانی که حضرت آدم از درگاه خداوند رانده می شود، به مدت 200 سال گریه خانگی دارد و به حال خود گریه می کند. همچنین حضرت یعقوب به عنوان اولین روضه خوان خانگی به شمار می رود؛ او برخلاف حضرت آدم سال ها نه برای خود بلکه برای کس دیگری گریه می کرده و نماد حقیقی یک روضه خوان خانگی است، زیرا در گریه هایشان مدام از محسنات و خوبی های یوسف می گفته و نجواهایش تمامی نداشته است.

گرچه گریه بر خاندان اهل بیت و اباعبدالله الحسین(ع)  از آدم تا خاتم وجود داشته و آن ها با آگاهی بر مصائب کربلا، بر  سیدالشهدا گریسته اند اما سوال این جاست که از چه زمانی روضه و گریه برای اهل بیت از درون خانه رسم شد؟ به واقع این رسم از زمان حضرت صدیقه طاهره(س) شکل گرفت و ایشان اولین بنیانگذار روضه های خانگی هستند. زمانی که پیامبر اکرم به رحمت خدا رفتند، حضرت فاطمه بر رحلت پدر تحمل نداشتند و شب و روز برای پدر گریه می کردند. گریه های خانگی حضرت بر مصیبت پدر آنقدر زیاد و شدید بود که همسایگان گفتند فاطمه یا باید روز گریه کند یا شب! درچنین شرایطی حضرت امیر برایشان بیت الاحزانی بیرون از مدینه ساختند که حضرت زهرا(س) با فرزندانشان به آنجا می  رفتند و در فراغ پدر گریه می کردند اما دشمنان بیت الحزان را تخریب کردند و حضرت به خانه برگشته و در اتاقشان گریه می کردند.

بعد از شهادت اباعبدالله الحسین(ع)، کسانی که از کربلا برگشتند، با بازخوانی واقعه عاشورا و روضه هایشان اجازه ندادند که این واقعه گم شود. در آن زمان هیچ رسانه ای وجود نداشت تا از طریق آن بتوان واقعه عاشورا را زنده نگه داشت، بنابراین امام سجاد(ع) برای مردها و حضرت زینب(س) برای خانم ها شروع به بازخوانی واقعه کربلا کردند و بعد از آن نیز حضرت سکینه این راه را ادامه دادند. آن ها مردم را جمع می کردند و در منزلشان مرثیه خوانی می کردند که این موضوع در زمان امام صادق(ع) و امام باقر(ع) به اوج خودش رسید، بطوریکه حضرت صادق(ع) فرمودند:" مجلس هایتان را به نام ما اهل بیت و علی بن ابیطالب زینت دهید." به واقع این موضوع و این روضه ها باعث ایجاد سوالاتی در ذهن مردم شده و آن ها را به تفکر و در نتیجه زنده نگه داشتن مصائب اهل بیت سوق می دهد. به طورمثال وقتی فردی نزد حضرت صادق علیه السلام آمده و به ایشان می گوید که نام دخترم را فاطمه گذاشته ام، ایشان می گویند که باید مراقب باشی، مبادا او را بزنی و به او ناسزا دهی، چون نام فاطمه بر اوست، باید دخترت را تکریم کنی؛ سپس حضرت به همین بهانه، به سراغ مصائب حضرت زهرا(س) رفته و در همان جلسه یک نفره شروع به خواندن می کند. به واقع، حضرت از هر طریقی مسیر گریه، توسل و دورهمی در درون خانه را به منظور بازخوانی مسائل یادآور می شده اند چون این موضوع در اصل بازخوانی تاریخ بوده است که این راه ادامه یافته و دیگر اهل بیت نیز این خطوط را تکمیل تر کرده اند، بطوریکه روضه خوانی های ابتدایی در دوره امام رضا(ع)، امام هادی(ع)، امام عسگری و حتی چندسال اول حضرت حجت(ع)، خط فکری هدفمندی پیدا کرد و حتی تبدیل به زیارت نامه شد. چه بسا، همین که فردی از راه دور می گوید السلام علیک یا ابا عبدالله(ع)، دنیایی از مصائب ایشان برایش تداعی می شود.

روضه خانگی یک اجتماع کوچک است که  افراد آن، همیشه در درون خود این آمادگی و جوشش را دارند تا در موقع لزوم آنچه خود دین از آن ها خواسته را بروز و ظهور دهند. در روضه، مدیحه سرایی(بیان کرامت و بزرگی)، مصیبت سرایی(بیان سختی ها و مصائب) و مرثیه سرایی(خواندن و تکرار نوع دردها) مرسوم است که هریک از این ها ممکن است برای مستمع به میزان معرفتی که نسبت به اهل بیت بدست آورده، گریه آور باشد. البته باید به این نکته توجه کنیم که ما در 100 سال گذشته روش بسیار بسیار خوبی داشتیم و روضه هایمان صرفا روضه محض نبود و بصورت جلسات هفتگی برگزار می شد که در این جلسات، قرآن خوانی و توضیح بخشی از آیات قرآن انجام می شد و با ذکر اباعبدالله الحسین(ع) به پایان می رسید که این روش، عالی ترین شیوه بود و پیش از انقلاب رواج داشت اما متاسفانه امروزه روضه ها صرفا به گریه برای حضرت ختم شده که این گریه اگر از طریق قرآن، هدایت نشود، حتی می تواند به مردم آسیب بزند، زیرا وقتی مردم آماده گریه می شوند و قبل از آن به درستی هدایت نشوند، ظرفیت وجودیشان مثل یک آبکش است که همه چیز به آن وارد شده و بلافاصله خارج می شود اما توجه به آیات قرآن، این ظرفیت وجودی را می سازد. اگر جلسات بر مبنای قرآن محوری و موعظه محوری جلو رود، قطعا مرثیه سرایی ماندگار می شود، درست مثل کاری که حضرت صادق(ع) انجام می دادند و بعد از نصایح و ترسیم خطوطی مشخص، سراغ مصیبت می رفته اند. متاسفانه درحال حاضر، جوانان را به سمتی برده ایم که فقط به روضه و سینه زنی علاقه مندند و این موضوع بسیار خطرناک است، زیرا احتمال دلزدگی و ایجاد شبهات وجود دارد اما اگر با همان سنت قرآن محوری پیش رویم و قرآن، گل سرسبد یک جلسه باشد و به جای دو ساعت روضه خوانی، زمان را تقسیم بندی کنیم و روضه هایمان هدفدار و برمبنای معرفی دین امام حسین(ع) باشد، قطعا به نتایج بهتری می رسیم و مردم هیچ گاه از روضه اشباع نمی شوند و به بن بست نمی خوریم، زیرا قرآن هدایتگر است و مسیر را روشن کرده و مستمعین به فیض واقعی می رسند. به واقع، ما در دهه اول محرم، شور و آمادگی لازم را بدست می آوریم و در 50 روز باقیمانده باید به شعورمان اضافه کنیم و پتانسیل لازم برای پیاده کردن حقیقت در عالم اتفاق بیفتد که این نیز با شناخت از قرآن و دین امام حسین(ع) امکان پذیر می شود.

این سوال بسیار مطرح می شود که چرا روضه های خانگی کمرنگ شده اند؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم که مهمترین عامل تغییر در سبک زندگی و بافت منازل است. آن قدیم ها مردم در خانه های حیاط دار زندگی می کردند و به راحتی می توانستند در خانه هایشان روضه برپا کنند اما امروزه به خصوص در شهری مثل تهران، ساختمان ها سر به فلک کشیده و آپارتمان نشینی، شرایط برپایی روضه های خانگی را از بین برده و منجر شده تا روضه ها به جلسات هیاتی در مساجد و حسینیه ها تبدیل شود. اتفاقا ما در تهران با رشد روزافزون هیات روبرو شده ایم که این اتفاق بدی نیست اما به هرحال کمرنگ شدن روضه های خانگی را شاهد بوده ایم. روضه هایی که بسیار ارزشمند بودند و خود ما نیز در کنار هیات های بزرگ، مردم را به برگزاری جلسات هفتگی سفارش می کنیم، زیرا روضه های خانگی و هفتگی البته با محوریت قرآن، برکات زیادی به همراه دارد و حتی می تواند تاثیر بیشتری روی مستمعان بگذارد. شاید برخی از مردم از رفتن به هیات های شلوغ و پرجمعیت اجتناب کنند اما وقتی روضه در منزل اقوام و آشنایانشان برگزار شود، استقبال بیشتری می کنند. ما معتقدیم که حتی اگر بتوان یک نفر بیشتر را هم به روضه ها سوق داد، یعنی کسب موفقیت که این امر با روضه های خانگی میسر می شود. البته باید به این نکته توجه داشت که نمی توان به سبب یک امر مستحب منجر به آزار همسایگان در آپارتمان شد، بنابراین ما روضه هایی ساده و بدور از تجملات را به مردم پیشنهاد می کنیم و به آن ها یادآور می شویم که حتی بدون بلندگو، در تایمی کوتاه و با کمترین پذیرایی مثل چای و قند نیز می توان روضه را حتی در خانه های کوچک برپا کرد. چه بساکه این روضه ها، آثار ارزشمندی به جا گذاشته و می تواند سنت روضه های خانگی را احیا کند، بنابراین امیدوارم که افراد مذهبی شروع کننده این روضه ها باشند و دیگران نیز در همین مسیر قدم بردارند، زیرا روضه حتی به ساده ترین و کوتاه ترین شکل ممکن نیز بسیار ارزشمند است. بنده شخصی را می شناسم که همواره سرسفره های منزلشان، چه یک نفر نشسته باشند و چه 100 نفر، در کمتر از یک دقیقه روضه می خواند و یاد اباعبدالله را زنده می کند؛ این یعنی هدف عالی شیعه که می تواند رسالت اباعبدالله الحسین(ع) را ابدی کند.

همانطور که گفتیم روضه به معنای گریه صرف نیست و ما به دنبال تبیین هدف اباعبدالله الحسین(ع) یعنی اصلاح گرایی هستیم، بنابراین اگر این هدف به طور مداوم تکرار شود، بسیاری از مشکلات اخلاقی برطرف می شود، زیرا افراد و جوانان با طرح سوالات و شبهات خود و دریافت پاسخ از مرجعی معتبر می توانند درس های زیادی گرفته و از بسیاری آسیب ها فاصله بگیرند. اگر جلسات روضه برپا شده و به عنوان مدرسه ای قرآنی عمل کند، افراد به درستی هدایت شده و در مسیر دستورات الهی حرکت می کنند. هدفی که اهل بیت نیز بدنبال آن بودند و ما نیز می توانیم با همین شیوه، به اهدافی ارزشمند دست یابیم. درست است که ما در هیات های چند هزارنفری قدرتمان را به رخ دشمنان شیعه می کشیم اما روضه های خانگی هم اجتماعات باارزشی هستند که قادرند بنیان خانواده را تقویت کرده و گسست های امروزی در درون خانواده را از بین ببرند. اگر در خانه ای حتی برای ساعتی، ذهن جوانان به فضای متفاوتی از زندگی امروزی هدایت شود و با تبیین اهداف حسین بن علی(ع)، بارقه امیدی در درونش ایجاد شود، قطعا دستاوردهای زیادی بدست خواهد آمد، بنابراین جا دارد که بیش از پیش نسبت به برگزاری روضه های خانگی توجه داشته باشیم و حتی با کمترین امکانات، شرایط برپایی روضه را در خانه هایمان فراهم کنیم.

نخستین آئین تجلیل از بانیان روضه های خانگی به همت شهرداری منطقه 12 و مشارکت عقیق در محرم و صفر 97 برگزار می شود.