یکسان سازی اندیشه ها ناممکن است/ دعوت به دین از منظر امام رضا(ع)

وی تفاوت افکار و عقاید میان انسان‌ها را امری طبیعی و موجب تنوع و زیبایی زندگی و مایه رشد و بالندگی دانست و گفت: اگر همه یک جور فکر می‌کردند، نه زندگی جذابیتی داشت و نه بحث و گفت‌وگویی پیش می‌آمد تا درست از نادرست و سره از ناسره شناخته شود. بنابراین تناقضی میان به رسمیت شناختن تفاوت‌ها و دعوت به اتحاد و انسجام نیست.

عضو مجلس خبرگان رهبری خاطرنشان کرد: تفاوت و اختلاف تا جایی که منجر به تنازع نشود نه تنها عیبی ندارد که یک حُسن برای جامعه به شمار می‌رود. معنای دعوت به اجتماع و الفت هم آن است که با وجود تفاوت‌ها باید متحد و منسجم باشیم. دعوت به اتحاد جایی معنا پیدا می‌کند که اختلافی وجود داشته باشد.

محسن اسماعیلی با اشاره به تاکیدهای قرآنی مانند «وَلَا تَنَازَعُوا» و «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْل ِاللَّـهِ جَمِیعًا وَ لَاتَفَرَّقُوا)، درباره راه حل اختلاف‌ها اظهار داشت: از مجموع تعالیم دینی به نظر می‌رسد که نخستین گام آن است که تلاش کنیم تا اندازه ممکن از تفاوت‌ها بکاهیم و مواضع اهل ایمان را به هم نزدیک کنیم؛ اما با روش مناسب، اعم از برهان علمی حکیمانه یا موعظه نیکوی دلسوزانه یا بحث و جدال، آن هم به بهترین شکل.

وی ادامه داد: اگر واقعاً فکر می‌کنیم کسی در راهی است که خدا نمی‌پسندد و می‌خواهیم او را به مسیری دعوت کنیم که مورد رضای الهی است، چاره‌ای جز اتخاذ رفتار مناسب با این هدف ارزشمند نداریم و چگونگی این رفتار مناسب را نیز در قرآن تبیین شده است.

عضو حقوقدان شورای نگهبان در ادامه، آیه «اُدْعُ إِلَی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ » که خطاب به پیامبر و همه پیروان او است را شیوه‌نامه رفتار با دگراندیشان در جامعه اسلامی برشمرد و گفت: علامه طباطبائی می‌فرماید: هر سه شیوه فوق همگی مربوط به طرز سخن گفتن با آنان است؛ یعنی دعوت به حق و راه خدا باید به یکی از این سه شیوه باشد؛ سه شیوه‌ای که باید متناسب با هر مورد انتخاب شود؛ نه آنکه لازم باشد در هر موردی از هر سه شیوه استفاده شود.

این استاد دانشگاه در شرح و تفسیر این آیه گفت: در این آیه شریفه، خدای تعالی موعظه را به قید حسنه مقید ساخته و جدال را هم به قید بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ، و این خود دلالت دارد بر اینکه بعضی از موعظه‏ها حسنه نیستند؛ چنانکه بعضی از جدال‌ها حَسَن (نیکو) هستند و بعضی دیگر اَحسن (نیکوتر) و بعضی دیگر هم اصلاً حُسن ندارند؛ و گرنه خداوند موعظه را مقید به حُسن و جدال را مقید به اَحسن نمی‏کرد.

وی با بیان اینکه حُسن موعظه در این است که در قلب شنونده مورد قبول بیفتد، تصریح کرد: حُسن جدال نیز در این است که از هر سخنی که خصم را بر ردّ دعوت تهییج می‏کند و او را به عناد و لجبازی واداشته و عصبانی می‌کند، بپرهیزیم و مقدمات کاذب را؛ هر چند که خصم راستش بپندارد بکار نبریم؛ مگر جنبه نقضی داشته باشد، و نیز باید از بی‌عفتی در کلام و از سوءتعبیر اجتناب کنیم و به خصم خود و مقدسات او توهین نکرده و فحش و ناسزا نگوییم.

اسماعیلی در بخش دیگر سخنانش تاکید کرد: آنچه وظیفه ما است، دعوت به راه خدا است نه اجبار و تحکم، و لذا حتی پیامبر هم حق اجبار نداشت و کسی را مجبور نمی‌کرد: «إِنَّمَا أَنتَ مُذَکِّرٌ ، لَّسْتَ عَلَیْهِم بِمُصَیْطِرٍ». نکته دیگر آنکه، دعوت باید «إِلَی سَبِیلِ رَبِّکَ» باشد، نه «إِلَی سَبِیلِ نَفسکَ»! برخی هستند که همه را دعوت می‌کنند، اما به سوی خود و منافع گروه خود؛ نه به سوی خدا و منافع اسلام! دعوت به اتحاد و انسجام، یعنی «همه با هم» بودن نه «همه با من» بودن!

اسماعیلی همچنین در تشریح شیوه دعوت به دین از نظر امام رضا علیه‌السلام، اظهار داشت: امام رضا علیه‌السلام هم راه و رسم دعوت زبانی به حق را ترسیم فرموده است و هم شیوه تبلیغ عملی دین را نشان داده است از لحاظ چگونگی تبلیغ لسانی یا همان تعلیم معارف دینی، عبدالسلام بن صالح هروی در حدیث مهمی نقل کرده است که از امام رضا علیه‌السلام شنیدم که می‌فرمود: رحمت خدا بر آن بنده‌ای که امرِ ما را زنده کند. عرض کردم: چگونه امرِ شما را زنده کند؟ فرمود: «علوم ما را بیاموزد و آنها را به مردم بیاموزاند؛ زیرا اگر مردم زیبایی‌های سخنان ما را بدانند، بی گمان از ما پیروی می‌کنند».

وی افزود: برای دعوت به دین و اتحاد بر محور اهل بیت نیازی به درشتی و زورگویی نیست. کافی است که احکام زیبای دین و رهنمودهای دلنشین و منطقی اهل بیت را درست یاد بگیریم و همان طور که هست ارائه دهیم. یعنی دو شرط بیشتر لازم نیست؛ نخست آنکه خود علوم اهل بیت را فراگرفته باشیم و مدرسه نرفته مدرس نشویم. دیگر آنکه همان علوم را بی کم و کاست منتشر سازیم نه اینکه به خیال خود آن را پیرایش و آرایش و ویرایش کنیم.

عضو مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه مردم تشنه معارف حقیقی هستند، تصریح کرد: عیب از ما است که می‌خواهیم آب گِل آلود را به زور به خورد آنها بدهیم. اگر معارف حقیقی دین را همان‌گونه که زلال و شیرین است از سرچشمه علوم اهل بیت بگیریم و ارائه دهیم، بی‌شک فطرت‌های پاک و دل‌های مشتاق بدون درنگ و زحمت جذب خواهند شد. از لحاظ چگونگی تبلیغ عملی که اتفاقاً بهترین و موثرترین شیوه تبلیغ نیز هست، کافی است که ما به وظایف خود عمل کنیم. آنگاه خواهیم دید که مردم چگونه استقبال خواهند کرد. این وظایف را هم امام هشتم سلام الله علیه تبیین فرموده است؛ وظایفی که عمدتاً به اصلاح خویش و اتحاد و همدلی با دیگر مسلمانان باز می‌گردد.