چهره افراد نیکوکار و گناهکار در روز قیامت

عقیق:آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی در تفسیر نمونه ذیل آیات 26 و 27 سوره مبارکه «یونس» به چهره‌های درخشان و خندان نیکوکاران و چهره‌های تاریک گناهکاران در روز قیامت اشاره کرده است که متن آن در ادامه می‌آید؛

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ

«لِلَّذینَ أَحْسَنُوا الْحُسْنى وَ زِیادَةٌ وَ لایَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لا ذِلَّةٌ أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فیها خالِدُونَ؛ وَ الَّذینَ کَسَبُوا السَّیِّئاتِ جَزاءُ سَیِّئَة بِمِثْلِها وَ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ما لَهُمْ مِنَ اللّهِ مِنْ عاصِم کَأَنَّما أُغْشِیَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعاً مِنَ اللَّیْلِ مُظْلِماً أُولئِکَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ؛ کسانى که نیکى کردند، پاداش نیک و افزون بر آن دارند، و تاریکى و ذلت، چهره‌هایشان را نمى‌پوشاند، آنها اهل بهشتند و جاودانه در آن خواهند ماند. اما کسانى که مرتکب گناهان شدند، جزاى بدى به مقدار آن دارند و ذلت و خوارى، چهره آنان را مى‌پوشاند و هیچ چیز نمى‌تواند آنها را از (مجازات) خدا نگه دارد! (چهره‌هاشان آن چنان تاریک است که) گویى با پاره‌هایى از شب تاریک، صورت آنها پوشیده شده! آنها اهل دوزخند و جاودانه در آن خواهند ماند». (یونس/ 26 و 27)

رو سفیدان و رو سیاهان

در آیات گذشته اشاره به سراى آخرت و روز «رستاخیز» و نیز به زندگى دنیا که چون باغ پر گل و ثمرى است شده بود، به همین مناسبت، آیات مورد بحث، سرنوشت نیکوکاران و بهره‌وران از این موهبت و آلودگان به گناه را در آنجا تشریح مى‌کند.

نخست مى‌گوید: «پاداش نیک و زیاده بر آن از آنِ کسانى است که کار نیک انجام دهند» (لِلَّذینَ أَحْسَنُوا الْحُسْنى وَ زِیادَةٌ).

در این که منظور از «زیادة» در این جمله چیست؟ میان مفسران گفتگو است، ولى با توجه به این که آیات قرآن یکدیگر را تفسیر مى‌کنند، اشاره به: پاداش‌هاى مضاعف و فراوانى است که، گاهى ده برابر و گاهى هزاران برابر (به نسبت اخلاص و پاکى و تقوا و ارزش عمل)، بر آن افزوده مى‌شود، لذا در سوره «انعام» مى‌خوانیم: مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها:

«کسى که کار نیکى انجام دهد ده برابر به او پاداش داده خواهد شد».

و در جاى دیگر مى‌خوانیم: فَأَمَّا الَّذِیْنَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ فَیُوَفِّیْهِمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزِیْدُهُمْ مِّنْ فَضْلِهِ:

«اما کسانى که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، خداوند پاداش آنها را به طور کامل مى‌دهد، و از فضل و کرم خود نیز بر آن مى‌افزاید».

در آیات مربوط به «انفاق» در سوره «بقره» نیز، سخن از پاداش نیکوکاران تا هفتصد برابر، و یا چند مقابل آن به میان آمده است.

نکته دیگرى که در اینجا باید به آن توجه داشت این است که: کاملاً امکان دارد، این اضافه در جهان دیگر مرتباً افزایش یابد، یعنى هر روز موهبت و لطف تازه‌اى از ناحیه خداوند به آنها ارزانى داشته شود، و این در واقع نشان مى‌دهد: زندگى جهان دیگر یکنواخت نیست، و به سوى تکامل در یک شکل نامحدود پیش مى‌رود.

روایاتى که از پیامبر(صلى الله علیه وآله)در تفسیر این آیه نقل کرده‌اند که: منظور از «زیادة» توجه به جلوه ذات پاک پروردگار، و استفاده از این موهبت بزرگ معنوى است، ممکن است اشاره به همین نکته باشد.

در پاره‌اى از روایات، که از ائمه اهل بیت(علیهم السلام) نقل شده: «زیادة» به نعمت‌هاى دنیا تفسیر شده است، که خداوند علاوه بر پاداش جهان دیگر، نیکوکاران را از نعمت‌هاى این جهان نیز بهره مند مى‌سازد.

ولى هیچ مانعى ندارد که «زیادة» در آیه فوق، اشاره به همه این مواهب بوده باشد.

آنگاه اضافه مى‌کند: «نیکوکاران در آن روز، چهره‌هاى درخشانى دارند، و تاریکى و ذلت، صورت آنها را نمى‌پوشاند» (وَ لایَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لا ذِلَّةٌ).

«یَرْهَقُ» از ماده «رهق»، به معنى پوشاندن قهرى و اجبارى است، و «قَتَر» به معنى غبار و یا دود است.

و در پایان آیه مى‌فرماید: «این گروه یاران بهشتند و جاودانه در آن خواهند ماند» (أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فیها خالِدُونَ).

تعبیر به اصحاب، اشاره به تناسبى است که میان روحیه این گروه و محیط بهشت وجود دارد.

در آیه بعد، سخن از دوزخیان به میان آمده، که در نقطه مقابل گروه اوّلند، مى‌فرماید: «کسانى که مرتکب گناهان شوند، جزاى بدى به مقدار عمل‌شان دارند» (وَ الَّذینَ کَسَبُوا السَّیِّئاتِ جَزاءُ سَیِّئَة بِمِثْلِها).

در اینجا سخنى از «زیادة» در کار نیست؛ چرا که در پاداش، زیاده، فضل و رحمت است، اما در کیفر، عدالت ایجاب مى‌کند ذره‌اى بیش از گناه نباشد.

ولى آنها به عکس گروه اول، چهره‌هایى تاریک دارند، «و ذلت، صورت آنها را مى‌پوشاند» (وَ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ).

ممکن است سؤال شود: عدالت ایجاب مى‌کند، بیش از گناهشان کیفر نبینند، و این تاریکى چهره و گرد و غبار مذلت بر آن نشستن، چیز اضافه‌اى است.

اما باید توجه داشت: این خاصیت و اثر عمل است، که از درون جان انسان به بیرون منعکس مى‌گردد، درست مثل این است که بگوییم: افراد شراب خوار باید تازیانه بخورند، و در عین حال شراب انواع بیمارى‌هاى «معده»، «قلب»، «کبد» و «اعصاب» را ایجاد مى‌کند.

به هر حال، ممکن است بدکاران گمان کنند راه فرار و نجاتى خواهند داشت، و یا بت‌ها و مانند آنها مى‌توانند برایشان شفاعت کنند، اما جمله بعد صریحاً مى‌گوید: «هیچ‌کس و هیچ چیز نمى‌تواند آنها را از مجازات الهى دور نگه دارد» (ما لَهُمْ مِنَ اللّهِ مِنْ عاصِم).

تاریکى چهره‌هاى آنها به اندازه‌اى زیاد است که: «گویى پاره‌هایى از شب تاریک و ظلمانى، یکى پس از دیگرى بر صورت آنها افکنده شده است» (کَأَنَّما أُغْشِیَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعاً مِنَ اللَّیْلِ مُظْلِماً).

«آنها اصحاب آتشند و جاودانه در آن مى‌مانند» (أُولئِکَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ).