دعای مستجاب آیت الله درکنار مرقد سیدالشهداء

تحصیلات

آیت الله العظمی قمی تحصیلات ابتدایی خود را در قم شروع کرد و تا سنین بلوغ در قم به تحصیل پرداخت. وی سپس در پی تکمیل تحصیلات راهی تهران شد و درس ‌های دوره سطح مانند معالم، قوانین، شرح لمعه و رسائل و مکاسب را نزد اساتید آن حوزه خواند.

آیت الله قمی در ۲۲ سالگی عازم مکه و مدینه شد. در بازگشت از سرزمین وحی، وارد نجف اشرف گردید و پس از زیارت راهی سامرا شد. وی در جلسه درس آیت الله میرزا محمدحسن شیرازی شرکت کرد و پس از دو سال اقامت در سال ۱۳۰۶ قمری بار دیگر به تهران بازگشت.

آن مرحوم در شهر تهران از محضر اساتید بزرگی همچون: آقا علی مدرس،‌ میرزا ابوالحسن جلوه، میرزا علی ‌اکبر حکمی یزدی، میرزا هاشم رشتی، شیخ علی نوری، میرزا ابوالحسن کرمانشاهی، میرزا محمود قمی، شیخ عبدالمحسن مدرس ریاضی،‌ شیخ فضل الله نوری و میرزا محمدحسن آشتیانی کسب فیض کرد و پس از پنج سال تحصیل، به عراق هجرت نمود.

حاج آقا حسین در شهر مقدس نجف اشرف در محفل درس آیات عظام: میرزا حبیب الله رشتی، حاج آقا رضا همدانی، آخوند ملا علی نهاوندی،‌ آخوند محمدکاظم خراسانی، سید محمدکاظم یزدی و دیگر بزرگان کسب فیض کرد. سپس در سال ۱۳۲۱ قمری وارد سامرا گردید و در دروس آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی شرکت نمود و مراتب عالی علمی را یکی پس از دیگری پشت سر نهاد. استاد بزرگوارش نیز عنایت خاصی به وی داشت و مقلدان خود را در مسائل احتیاطی به ایشان ارجاع می ‎داد که این امر به این معنی بود که آیت الله قمی پس از میرزا، اعلم مجتهدان آن زمان می ‎باشد.

* هجرت به مشهد

با توجه به درخواست اهالی مشهد از محضر آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی در فرستادن عالمی باتقوا و مجتهدی دانا، ایشان حاج آقا حسین قمی را در پذیرش این امر خطیر مناسب دانسته و سفر به مشهد و اقامت در آن جا را به وی پیشنهاد کرد. آیت الله قمی پس از ده سال سکونت در سامرا به سوی آستان قدس امام هشتم علیه السلام عزم سفر کرد.

آیت الله حاج آقا حسین قمی با ورود به مشهد با برپایی نماز جماعت، ارتباط خود را با مردم برقرار کرد و با پاسخگویی به سؤالات مردم و رسیدگی به وضعیت محرومان و مستضعفان پرداخت و زعامت و سرپرستی حوزه علمیه را به عهده گرفت و علاوه بر رسیدگی به امور محصلان علوم دینی، دانش فقه و اصول را برای طالبان علم در منزل خود تدریس می‎کرد.

* چاپ احکام فارسی

گرچه مرحوم قمی از دادن رساله و قبول مسئولیت مرجعیت امتناع می کرد ولی با اصرار و مراجعه فراوان جمع زیادی از متدینین، رساله احکام فارسی ایشان در سال ۱۳۵۱ قمری به چاپ رسید و مرجعیت ایشان از آن تاریخ آغاز گردید.

* قیام گوهرشاد و تبعید به عراق

در دوران رضاخان همیشه و همه جا مرحوم آیت الله العظمی طباطبایی قمی با دین‌ ستیزی این شاه کوته نگر مقابله می کرد. یکی از این موارد جریان مسجد گوهرشاد بود.

علما و مجتهدان مشهد همچون حاج آقا حسین قمی، سید یونس اردبیلی جلسات متعددی برگزار کردند و توطئه حجاب زدایی و موضوع اجباری شدن کلاه بین ‎المللی و برپایی جشن‌ ها و مجالسی همچون جشن مدرسه شاپور شیراز را مورد بحث و نقد قرار دادند. در یکی از نشست ‌ها که در منزل حاج‌ آقا حسین قمی برگزار گردید ایشان از اوضاع جاری مملکت و فشاری که بر اسلام وارد شده به شدت متأثر و گریان می ‎شوند و سپس می ‎فرماید: «امروز اسلام فدایی می ‎خواهد، بر مردم است که قیام کنند».

در نهایت علما تصمیم می ‎گیرند که حاج آقا حسین قمی در اعتراض به اقدامات رضاخان به تهران رفته، با او صحبت کند. حاج آقا حسین در ربیع الاول سال ۱۳۵۴ قمری وارد تهران شد و مردم مؤمن و دین ‌باور با حرکت خود به حضرت عبدالعظیم (ع) و دیدار با مرجع خود، آمادگی خویشتن را برای هر گونه جانفشانی و فداکاری اعلام نمودند.

حضور گسترده دیدارکنندگان موجب وحشت و هراس دولت رضاخانی گردید و در نتیجه ظهر روز دوم ربیع ‎الثانی ملاقات با آیت الله قمی ممنوع اعلام شد و محل اقامت ایشان به محاصره کامل درآمد. پس از گذشت چند روز از محاصره محل، فرستادگان رضاخان به دیدار حاج آقا حسین قمی آمدند و با لحن بی ‎ادبانه اظهار کردند که: عرایض شما به سمع ملوکانه رسیده است.

تا به جمع مردم و روحانیون متحصن در مسجد بپیوندند، لیکن قزاقان رضاخان با نواختن شیپور جنگ بی‎محابا به روی مردم آتش گشودند و حدود یکصد نفر را شهید و مجروح کردند. اما مردم مقاوم و صبور، با داس و چهار شاخ و بیل به مقابله برخاسته، به حرکت خود ادامه دادند و پس از عقب راندن قزاق‌ها به طرف مسجد سرازیر شدند. نیمه‎های شب یکشنبه نیروهای قزاق پس از دستور رضاخان به فرماندهی سرهنگ ایرج مطبوعی در نقاط حساس مسجد گوهرشاد و اطراف آن مستقر شدند.

مسلسل‌های سنگین را بر بام‌های مشرف به حیاط مسجد قرار داده، سپس حمله را ‎‎آغاز کردند و هنگامی که سپیده صبح زد. حادثه خونبار مسجد گوهرشاد اتفاق افتاد که بیش از دو هزار شهید در مسجد گوهرشاد و در صحن و دالان ‌های مسجد در خون غلتان شدند.

سرانجام پس از قیام خونین مسجد گوهرشاد، رژیم ستم شاهی پهلوی مدتی ایشان را در تهران توقیف و در نهایت در سال ۱۳۵۴ قمری به عراق تبعید کرد. به همین علت از این سال به بعد مرجعیت ایشان به کربلا منتقل شد. با وجود حاج آقا حسین قمی، وضع عمومی حوزه تغییر یافت و جلسات درس و بحث رونق دیگری گرفت. ایشان در کنار اداره حوزه و زعامت دینی مردم و انجام رسالت عظیم مرجعیت،‌ از تدریس و تربیت شیفتگان علم دریغ ننمود و دروس خارج فقه و اصول را برای جویندگان آن بیان می‎ کرد.

* قبول مرجعیت دینی در عراق

بعد از رحلت آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، مرحوم قمی نیز کربلا را بعد از یازده سال ترک کرده و به نجف اشرف منتقل شد. علما و مجتهدان نجف اشرف با از دست دادن آیت الله اصفهانی در پی مرجع عام دیگری، برای سپردن مرجعیت عامه و سرپرستی حوزه نجف اشرف به او بودند و تنها شخصیت ارزنده والامقام حضرت آیت الله قمی را لایق این مسئولیت می‎ دانستند. پس از اصرار فراوان ایشان چاره‎ ای جز قبول ندید و این امر را قبول کرد.

شاگردان

مرحوم قمی، شاگردان فراوانی را در مشهد، نجف و کربلا آموزش داد که از آن جمله: میرزا حسن بجنوردی، حاج آخوند ملا عباس تربتی، شیخ محمدعلی کاظمی خراسانی، شیخ فاضل قفقازی، سید صدرالدین جزایری، حاج آقا بزرگ اشرفی شاهرودی، میرزا مهدی حکیم، سید محمد موسوی لنکرانی، سید حسین موسوی نسل، شیخ حسینعلی راشد تربتی، شیخ مجتبی قزوینی،‌ شیخ هاشم قزوینی، میرزا احمد مدرس یزدی، سید حسن طباطبایی قمی، سید مهدی طباطبایی قمی، شیخ کاظم دامغانی، شیخ غلامحسن محامی بادکوبه‎ای، شیخ یوسف بیارجمندی شاهرودی، شیخ علی توحیدی بسطامی، شیخ عباسعلی اسلامی. شیخ محمدعلی سرابی، سید زین‌العابدین کاشانی جائری، شیخ هادی حائری شیرازی،‌ شیخ محمدحسین صدقی مازندرانی و شیخ محمدرضا جزقویه ‎ای اصفهانی و دیگر بزرگان می باشند.

آثار

آیت الله حاج آقا حسین قمی آثار ارزنده ‎ای در ابواب مختلف فقه از خود به یادگار گذاشته است که عبارتند از: حاشیه بر عروه‌ الوثقی،‌ حاشیه بر رساله ارث و نفقات،‌ حاشیه بر رساله ربائیه رضاعیه، حاشیه بر صحه ‌المعاملات، حاشیه بر مجمع المسائل، الذخیره الباقیه فی العبادات والمعاملات، مختصر الاحکام، طریق النجاه، منتخب الاحکام، مناسک حج، ذخیره العباد و هدایه الانام فی المسائل الحلال والحرام.

رحلت

حضرت آیت الله العظمی قمی پس از چند ماه از رحلت آیت الله اصفهانی، در چهاردهم ربیع الاول سال ۱۳۶۶ ق در نجف اشرف از دنیا رفت و در جوار مرقد حضرت مولی الموحدین امام علی علیه السلام به خاک سپرده شد.

مرحوم آیت الله سید محمدهادی میلانی نقل می کنند: «به حرم سیدالشهداء علیه السلام مشرف شدم، حاج آقا حسین قمی بالای سر مطهر نشسته بودند به من اشاره نموده، نزد ایشان رفتم و آقا اظهار داشتند: ریاست و مرجعیت دینی بعد از آسید ابوالحسن به من روی آورده و من می‎ ترسم به دینم لطمه بخورد! من دعا می ‎کنم شما آمین بگویید: خدایا! اگر این ریاست به دین من مضر است، جان مرا بگیر! سپس آن قدر گریه کردند که زمین از آب دیده ایشان تر شد».

پی نوشت:

موسسه سیره علما.