۳ عمل برای رسیدن به نیک‌بختی

عقیق:در ادامه انتشار مفاهیم سوره‌های پایانی قرآنی کریم به سوره مبارکه «لیل» رسیدیم و در این گزارش به بیان مفاهیم آیات ۱ تا ۱۱ این سوره می‌پردازیم.

سوره مبارکه «لیل» سوره‌ای است مکی که نهمین سوره نازل شده بر پیامبر است و در قرآن کریم سوره نود و دوم است.

تلاش انسان‌ها با یکدیگر متفاوت است و سرنوشت آنها به تلاش‌شان بستگی دارد. دو عمل «انفاق » و «بخل » چه سرنوشتی را برای انسان رقم خواهند زد؟

متن سوره بخش اول

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

به نام خداوند رحمتگر مهربان

وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَى﴿1﴾

سوگند به شب چون پرده افکند(1)

وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّى﴿2﴾

سوگند به روز چون جلوه‏ گرى آغازد(2)

وَمَا خَلَقَ الذَّکَرَ وَالْأُنْثَى﴿3﴾

و [سوگند به] آنکه نر و ماده را آفرید(3)

إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّى﴿4﴾

که همانا تلاش شما پراکنده است(4)

فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى(5﴾

اما آنکه [حق خدا را] داد و پروا داشت(5)

وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى﴿6﴾

و [پاداش] نیکوتر را تصدیق کرد(6)

فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرَى﴿7﴾

بزودى راه آسانى پیش پاى او خواهیم گذاشت(7)

وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَى﴿8﴾

و اما آنکه بخل ورزید و خود را بى ‏نیاز دید(8)

وَکَذَّبَ بِالْحُسْنَى﴿9﴾

و [پاداش] نیکوتر را به دروغ گرفت(9)

فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى﴿10﴾

بزودى راه دشوارى به او خواهیم نمود(10)

وَمَا یُغْنِی عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّى﴿11﴾

و چون هلاک شد [دیگر] مال او به کارش نمى ‏آید(11)

مفاهیم آیات

انفاق در راه خدا تأثیر بسزایی در تزکیه نفس انسان و رشد و تعالی آن دارد. بخشش اموال به نیازمندان، وابستگی انسان را به دنیا کم و زمینه رشد مکارم اخلاقی را زیاد می‌کند؛ از این رو قرآن کریم به انفاق اهمیت بسزایی داده و در بسیاری موارد، در کنار برپایی نماز بر آن تأکید کرده است.

از سوی دیگر، بخل و دلبستگی به مال دنیا، زمینه رشد بسیاری از رذایل اخلاقی و دور شدن از کمالات معنوی را در انسان فراهم می‌آورد و او را به آتش دوزخ می‌کشاند. سوره مبارکه لیل برای آگاه کردن انسان‌ها از این حقیقت بزرگ معنوی، به بیان تأثیر انفاق و بخل در سعادت یا شقاوت دنیوی و اخروی انسان می‌پردازد. این سوره از یک طلیعه و دو گفتار تشکیل شده است.

طلیعه سوره لیل

اقدامات متناقض انسان در مسائل معنوی

در این سوره ابتدا به تاریکی شب، زمانی که کاملاً گسترده باشد: وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَى﴿1﴾ و روشنایی روز، هنگامی که کاملاً آشکار باشد: وَ النّهَارِ إِذَا تَجَلّیٰ(2) سوگند یاد شده است؛ دو

نقطه‌ای که دقیقاً مقابل هم هستند.

سپس به دو نوع کاملاً متفاوت از حیوانات (نر و ماده) اشاره می‌کند و می‌فرماید: و سوگند به آن کسی که نر و ماده را آفرید وَمَا خَلَقَ الذَّکَرَ وَالْأُنْثَى﴿3﴾

و در آخر به هدف نهایی این سوگندها می‌رسد و می‌فرماید: سوگند به این امور که سعی و تلاش شما در زندگی گوناگون و

مختلف است: إنَِّ سَعْیکَمُْ لشََتیَّٰ(4).

آیه شریفه در صدد بیان این حقیقت است که بسیاری از انسان‌ها در زندگی معنوی خود از یک روش و راه واحد پیروی نمی‌کنند؛ بلکه گاهی در مسیر توحید و بندگی خدا و گاهی در مسیر پیروی از هوای نفس گام بر می‌دارند؛ این رفتارهای متناقض در مواردی به اندازه تفاوت شب و روز یا تفاوت موجودات نر و ماده با هم فاصله دارند.

گفتار اول: تأثیر انفاق و بخل در کسب توفیقات معنوی

وقتی اعمال انسان متفاوت باشد، نتیجه اعمال و تأثیر آنها در روح و روان نیز متفاوت خواهد بود؛ از این رو انسان نمی‌تواند صرفاً به دلیل آنکه مسلمان است یا به خدا اعتقاد دارد، خود را

اهل نجات و رستگاری بداند؛ چه بسا انسان به دلیل ارتکاب اعمالی که با روح ایمان ناسازگار است، از رسیدن به سعادت و بهشت محروم بماند.

آیات 5 تا 11 با اشاره به این حقیقت، از دو رفتار متفاوت (انفاق و بخل) یاد می‌کند و به تأثیر هر یک در زندگی انسان می‌پردازد.

خداوند در این دسته از آیات به تأثیر انفاق و تقوا در زندگی انسان اشاره کرده، می‌فرماید: کمک به نیازمندان و رعایت تقوا هنگام انفاق باعث می‌شود کار بر انفاق‌کننده آسان شود؛ به

این ترتیب که خداوند به او نورانیت و توفیقی می‌دهد تا مسیر بندگی و کمال معنوی را به آسانی طی کند و در آخرت نیز به دلیل انجام این اعمال نیکو در بهشت جاودان قرار گیرد.

انجام دادن سه عمل برای هموار شدن راه نیک‌بختی الزامی است؛

1. انفاق و بخشیدن مال به نیازمندان «فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى»

2. رعایت تقوا هنگام انفاق «وَاتَّقَى»

3. باور کردن وعده خدا درباره پاداش‌های نیکو به انفاق‌ کنندگان

در این صورت خداوند انجام کارهای شایسته و ورود به بهشت را برای او آسان خواهد کرد: «فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْریٰ»

اگر کسی از بخش مال خود بخل ورزد «وَ أَمَّا مَنْ بَخِلَ» خود را از خدا بی‌نیاز بداند «وَاسْتَغْنَى» و وعده‌های نیکوی خدا را درباره انفاق‌کنندگان دروغ بشمارد «وَکَذَّبَ بِالْحُسْنَی» در مسیر بدبختی و هلاکت قرار می‌گیرد؛ چنین روحیات پلیدی موجب می‌شود تا بنا بر سنت الهی، ارتکاب گناهان برای انسان، آسان و لذت‌بخش شود و از سوی دیگر، توفیق بندگی از او سلب گردد؛ یعنی انجام عبادات و کارهای نیک برایش سخت و دشوار می‌شود.«فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْریٰ» چنین شخصی هنگامی که در آتش دوزخ سقوط می‌کند، متوجه می‌شود مال و ثروتش برای او کارساز نیست و افسوس می‌خورد ای کاش آنچه داشت، در راه

خدا انفاق کرده بود «وَ مَا یُغْنِی عَنْهُ مالُهُ إِذَا تَرَدَّیٰ»

نمودار آیات