«از عاشورای حسین(ع) تا عاشوارای ما» درخیمه

در این شماره از ماهنامه خیمه اساتیدی همچون: حجت‌الاسلام مهدی پیشوایی،‌ محمد اسفندیاری، بیژن عبدالکریمی، ابوالقاسم حسینی(ژرفا)، حجت‌الاسلام محسن غرویان، سیدمحمد مهدی جعفری، نجفقلی حبیبی، محمدرضا سنگری، حجت‌الاسلام مهدی مهریزی، آیت‌الله سیدحسین دین‌پرور، مهدی امین‌فروغی، جواد محقق و... به بیان مباحث گوناگون پرداخته‌اند.

شماره 115 ماهنامه خیمه مباحثی مانند: پدیده‌ای به نام ادبیات نذری، بانوان و شعر عاشورایی، نگاهی به آثار فقه عزاداری، یادنامه مرحوم فیض‌الاسلام، ویژه کتاب‌شناسی عاشورا را مطرح کرده است.

در قسمتی از این ماهنامه درباره «نگاهی به آثار فقه عزاداری» می‌خوانیم:

بحث از فقه و احکام عزاداری در مذهب تشیع از دو نظر قابل بررسی است؛ نخست مربوط به حدود قوانین سوگواری برای درگذشت عموم مردم است و دوم مربوط به عزاداری در سوگ ائمه اطهار(ع) و به ویژه امام حسین(ع) است.

درباره موضوع اول اگرچه در کتاب‌های فقهی شیعه باب مستقلی به این موضوع اختصاص نیافته اما معمولاً در دو باب فقهی از آن سخن گفته می‌شود:

1- در تتمه کتاب «طهارت» که به تناسب موضوع تغسیل و کفن و دفن میت از احکام و قوانین عزاداری برای میت نیز سخن گفته می‌شود.

2- در کتاب «ظهار و ایلاء» که به دلیل  بحث درباره کفارات از بعضی صورت‌های عزاداری که موجب ثبوت کفاره می‌شود نیز بحث می‌شود.

روایات فقهی این بحث معمولاً در ذیل همین دو باب در کتاب‌های حدیثی شیعه همچون «وسائل‌الشیعه» آمده است.

با این حال درباره قوانین و احکام فقهی عزاداری ائمه اطهار علیهم‌السلام به ویژه حضرت سیدالشهدا(ع) هیچ بحثی در کتاب‌های فقه فتوایی و حتی کتاب‌های فقه استدلالی متأخر شیعه همچون «جواهرالکلام» به دلیل بحث درباره احکام عزاداری برای عموم اموات، اشاره مختصر و گذرا نسبت به عزاداری امام حسین(ع) نیز شده است.

نظریات فقهای متأخر شیعه نیز معمولاً در قالب پاسخ به سؤالات مقلدان بیان شده و در توضیح‌المسائل‌ها یا کتاب‌های فقه استدلالی متأخرین، بحث مستقلی درباره فقه عزاداری دیده نمی‌شود. به نظر می‌رسد اولین کتابی که در پاسخ به سؤالات، مطالبی را درباره احکام فقهی عزاداری امام حسین(ع) بیان کرده، کتاب «مقامع‌الفضل» آقا محمد علی بن  وحید بهبهانی کرمانشاهی است. وی درپاسخ به سؤالی حکم فقهی تعزیه و شبیه‌خوانی، همچنین استفاده از آلات موسیقی در تعزیه را بررسی کرده است.

البته در پاسخ‌هایی که از ناحیه این فقها بیان شده به رسم فقهای گذشته به ادله فقهی نظریات آنها نیز اشاره شده و گاهی در پاسخ، توضیحات مفصلی درباره ادله فقهی حکم آنها آمده است. فقهای معاصر نیز اگرچه با توجه به تنوع و گستردگی عزاداری در زمان حاضر، با سؤالات فراوانِ مقلدین خویش درباره احکام عزاداری روبه‌رویند به علت بعضی مصالح مذهبی و اجتماعی از اظهار نظر صریح درباره بعضی مسائل فقهی عزاداری خودداری می‌کنند و فقط به صورت کلی به سؤالات عزاداری پاسخ می‌گویند؛ از این رو آثار معدودی که درباره فقه عزاداری موجود است به کسانی تعلق دارد که می‌خواهند به توجیه روش‌های نامتعارفی از عزاداری همچون قمه‌زنی بپردازند و فعالیت‌ آنها بیشتر ترویجی- تبلیغی است نه تحقیقی!

به هر حال به نسبت اهمیت و گستردگی موضوع فقه عزاداری باید گفت که آثار موجود در این خصوص، اندک و انگشت شمار است و بحث‌های فقهی بسیار کمی در این باره صورت گرفته است.

پرونده‌ای هم در این شماره ماهنامه خیمه به «اولین دوره کتاب سال عاشورا» اختصاص دارد و به سرفصل‌هایی مانند: جایزه دعبل یک آغاز دیرهنگام، «شعر» موفق‌ترین حوزه ادبی در عاشورا نویسی، وجوه گمشده: پژوهش، داستان و داستان، ماهمچنان فقیریم می‌توان اشاره کرد.