۰۴ آذر ۱۴۰۳ ۲۳ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۳۰ : ۲۲
امام زمان(عج) در آيينه زيارت جامعه
مسأله مهدويت از مسائل مهم و حياتي است كه از زمان پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله به صورت واضح و روشن مطرح شده و بر زنده نگه داشتن آن تأكيد و تشويق فراوان شده است. و امامان معصوم عليهم السلام نيز به فراخور فرصت هايي كه براي آنها پيش آمده اين مسئله را مطرح و بيان كرده اند.
عقیق: دوران امام هادي عليه السلام و امام حسن عسكري عليه السلام از دورانهايي است كه حكومت وقت به شدّت مسائل مهدويت و حتي تولد حضرت مهدي عليه السلام را پي گير بوده است.دل ما خون شد اي صنم ز فراق اي خوشا يك دست به بينم طاق
تشنه اي كو به عمر آب نديد به تو گرديدم اين چنين مشتاق
زهر هجران اثر نموده به دل غير وصلت نباشدش ترياق
كاش آن زلف عنبرينت را كه سحاب است برقه آفاق
برفكندي ز چهر گلگونت كه بپاييتد معشر العشاق
وقت هجران گذشت و وصل رسيد نبريدم گمان مگر اشفاق
با شما عهد دوست بستم مر مرا محكم است اين ميثاق
مسأله مهدويت از مسائل مهم و حياتي است كه از زمان پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله به صورت واضح و روشن مطرح شده و بر زنده نگه داشتن آن تأكيد و تشويق فراوان شده است. و امامان معصوم عليهم السلام نيز به فراخور فرصتهايي كه براي آنها پيش آمده اين مسئله را مطرح و بيان نموده اند. دوران امام هادي عليه السلام و امام حسن عسكري عليه السلام از دورانهايي است كه حكومت وقت به شدّت مسائل مهدويت و حتي تولد حضرت مهدي عليه السلام را پي گير بوده و تحت نظر داشت است. اختناق و سخت گيري در اين زمينه نيز به اوج خود رسيده بود؛ با اين حال، حضرت هادي عليه السلام از فرصتها بهره برداري نمود و گاه به صورت صريح و زماني در پوشش دعا مسئله مهدويت را زنده نگهداشت.
از جمله در زيارت جامعه كبيره كه از متقن ترين، صحيح‌ترين و جامع‌ترين متون زيارتي شيعه است، علاوه بر بيان اصل امامت، مسئله مهدويت مخصوصاً دوران ظهور حضرت مهدي عليه السلام و رهاورد حكومت او مورد اشاره و توجّه قرا گرفته است. آنچه پيش رو داريد، نگاهي است گذرا به مسئله مهدويت در زيارت جامعه كبيره.
در زير فرازهايي از اين زيارت شريف را كه درباره امام زمان عليه السلام مي‌باشد از نظر خوانندگان عزيز مي‌گذرانيم:
الف. بقيّة اللّه
السَّلَامُ عَلَي الْأَئِمَّةِ الدُّعَاةِ… وَ بَقِيَّةِ اللَّهِ؛ (۲) سلام بر امامان دعوت كننده [به سوي خداوند] … و باقيمانده خدا! "
مرحوم صدوق نقل كرده است كه: «اولين آيه اي كه حضرت قائم عليه السلام به هنگام قيام مي‌خواند، اين آيه است:» بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ«؛ (۳) »بقية اللّه بهتر است براي شما، اگر مؤمن باشيد.
آن گاه مي‌فرمايد: أَنَا بَقِيَّةُ اللَّهِ فِي اَرْضِهِ وَ خَلِيفَتُهُ وَ حُجَّتُهُ عَلَيْكُمْ فَلا يُسَلِّمَ عَلَيهِ مُسْلِمٌ اِلاَّ قالَ السَّلامُ عَلَيْكَ يا بَقِيَّةَ اللَّهِ فِي اَرْضِهِ؛ (۴) من بقية اللَّه در زمين خدا و خليفه و حجّت او بر شما هستم. پس هر مسلماني كه به او سلام مي‌كند، مي‌گويد: درود بر تو اي بقية اللَّه در زمين او!
ب. خبر از غيبت امام زمان عليه السلام
در سخت‌ترين دوراني كه اختناق همه جا را فرا گرفته بود و امامان معصوم عليهم السلام تحت نظر بودند و به شدّت حركات و رفتار و گفتار آنها كنترل مي‌شد، حضرت هادي عليه السلام از دعا و زيارت بيشترين استفاده را برد و مسائل مهم امامت را بيان كرد و مسئله غيبت امام زمان عليه السلام را گوشزد نمود تا شيعيان را براي چنين دوران سخت و غمباري آماده سازد و لذا فرمود: «مُؤْمِنٌ بِسِرِّكُمْ وَ عَلَانِيَتِكُمْ وَ شَاهِدِكُمْ وَ غَائِبِكُمْ وَ أَوَّلِكُمْ وَ آخِرِكُم (۵)؛ ايمان آورنده به نهان و آشكار شما و حاضر و غائب شما و اوّل و آخر شما. »
مراد از شاهد، امامي است كه مردم او را مشاهده كنند و او مردم را مشاهده نمايد و مراد از غايب، حضرت قائم عليه السلام است كه در هستي و جامعه حضور دارد، ولي ظهور ندارد؛ يعني او مردم را مي‌بيند و مي‌شناسد، امّا مردم يا او را نمي‌بينند و يا مي‌بينند، ولي نمي‌شناسند.
تا كي به انتظار تو شب را سحر كنم شب تا سحر به ياد رُخَت ناله سر كنم
اي غائب از نظر نظري كن به حال من تا چند سيل اشك روان از بصر كنم
بگذشت عمر و راه وصال تو طي نشد آيا شود كه بر رخ خوبت نظر كنم؟
ج. انتظار ظهور دولت حق
از بهترين و برترين آرزوهايي كه امامان ما به جامعه تلقين كرده و نويد تحقق آن را داده اند، ظهور حكومت عادلانه مهدوي است. تزريق و تلقين اين آرزو، جامعه را با نشاط و فعال و سرزنده نگه مي‌دارد و روح اميد را در دل انسانها مي‌دمد.
هر شبي گويم كه فردا يارم آيد از سفر چون كه فردا مي‌شود گويم كه فرداي دگر
آنقدر امروز و فردا انتظارش مي‌كشم كاقبت روز فراق يار من آيد به سر
گر بيايد روزگار تيره ام روشن شود شام هجران مي‌شود از وصف روز از سحر
حضرت هادي عليه السلام نيز اين آرزوي بلند را اين گونه تلقين مي‌كند: «مُنْتَظِرٌ لاَمْرِكُمْ مُرْتَقِبٌ لِدَوْلَتِكُمْ؛ منتظر امر [و خروج شما و چشم به راه دولت شمايم.»
جمله فوق هر چند به صورت خبري است، ولي گويا انشاء اين امر است كه انتظار آمدن مهدي عليه السلام و تشكيل حكومت توسط آن حضرت امري است مستحب و با فضيلت؛ چنان كه در روايات ديگر نيز به آن اشاره شده است:
۱. امام صادق عليه السلام فرمود: «مِنْ دِينِ الاَئِمَّةِ الْوَرَعُ وَالْعِفَّةُ… وِانْتِظارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ؛ (از دين امامان، ورع و عفت… و انتظار فرج با صبر كردن است.
عمّار ساباطي مي‌گويد: از امام صادق عليه السلام پرسيدم كه: آيا عبادت پنهاني با امام غائب و پنهان در دوران دولت باطل بهتر است و يا عبادت با ظهور دولت حق [و در زمان ظهور مهدي عليه السلام]؟
حضرت فرمود: شما در ورود به دين خدا و نماز و روزه و حج و ديگر خيراتي كه خداوند توفيق داده و به عبادت خدا در پنهان سبقت داريد و از ديگران پيشي گرفتيد و پيوسته به حق امام و حقوق خويش مي‌نگريد كه در دست ستمگران است و ايشان كه شما را ناچار به زندگي دنيوي و طلب معاش با شكيبايي بر دين و عبادت و طاعت امام و خوف از دشمنان نموده اند. بنابراين، خداوند اعمال شما را در دنيا مضاعف كرده است. پس گواراي وجود شما باد!
تنها به آرزوي تشكيل دولت حضرت مهدي عليه السلام اكتفا نمي‌شود، بلكه گام را فراتر نهاده و آرزو مي‌كند كه جزء حكمرانان و كارگزاران و ياران اصلي حضرت مهدي عليه السلام قرار گيرد و لذا مي‌فرمايد: "وَ جَعَلَنِي مِمَّنْ… وَ يُمَلَّكُ فِي دَوْلَتِكُمْ وَ يُشَرَّفُ فِي عَافِيَتِكُمْ وَ يُمَكَّنُ فِي أَيَّامِكُم؛ و مرا از كساني قرار بده… كه در دولت شما به فرمانروايي رسد و در عافيت شما گرامي گردد و در روزگار شما تمكّن يابد.
يعني در دولت شما از حكمرانان و فرمانداران بر مردم باشم و در زمان سلامت و عافيت شما به جايگاه بلند برسم؛ به طوري كه ستم ستمكاران و طاغيان به من نرسد و در زمان دولت و چيرگي شما داراي ارزش و اعتبار و منزلت شوم.
و با اين آرزوها، آرزوي ديدار آن حضرت نيز برآورده مي‌شود كه: "وَ تَقَرُّ غَداً بِرُؤْيَتِكُمْ؛ و چشمش فردا به ديدار شما روشن شود.
د. رجعت در زمان حضرت مهدي عليه السلام
يكي از اعتقادات قطعي شيعه، اعتقاد به رجعت است. براساس اين اعتقاد و بر مبناي روايات اهل بيت عليهم السلام در زمان حضرت مهدي عليه السلام عدّه اي از انسانهاي خوب و بد به اين دنيا باز خواهند گشت.
از جمله مسائلي كه در جاي جاي زيارت جامته به آن تصريح شده، بحث رجعت است؛ آن هم با عبارات قطعي و يقيني. در يك جا مي‌فرمايد: "مُؤْمِنٌ بِاِيابِكُمْ مُصَدِّقٌ بِرَجْعَتِكُمْ؛ مؤمن به آمدن شما و تصديق كننده رجعت شما هستم.
دو جمله فوق صرفاً براي تأكيد نيست؛ بلكه براي بيان اعتقاد به اين است كه رجعت اتفاق مي‌افتد، چه اينكه هر چه را معصومين عليهم السلام - كه از اشتباه و خطا مصون اند - خبر دهند، واقع خواهد شد و بايد به آن ايمان داشت.
و در جاي ديگر مي‌فرمايد: «وَ يَكُرُّ فِي رَجْعَتِكُمْ؛ [و قرار ده مرا از كساني كه] باز گردد در رجعت و برگشت شما!» و در زيارت وداع در ذيل زيارت جامعه مي‌خوانيم: «وَ اَحْيانِي فِي رَجْعَتِكُمْ؛ [خدا] زنده گرداند مرا در رجعت و برگشت شما!»
ه. رهاورد ظهور
رهاورد حكومت مهدوي آرزوي تمام انبياء و اولياء و صالحان و بلكه تمامي بشريت است و در روايات به صورت گسترده به آن پرداخته شده است. آنچه در اينجا اشاره مي‌شود، مواردي است كه در زيارت جامعه به آن پرداخته شده است.
۱. زنده شدن دين
گذشت زمان، غيبت امام زمان عليه السلام و وجود تحريف گران و بدعت گذاران در طول تاريخ، باعث تغيير چهره دين و دستورات ديني مي‌شود، تا آنجا كه دين به ظاهر مرده و كهنه شده به حساب مي‌آيد و دستورات آن به تعطيلي كشيده مي‌شود؛ از اينرو با ظهور حضرت دستورات دين آن چنان كه هست، بيان و اجرا مي‌شود. به اين جهت، آن حضرت احيا كننده دين شمرده شده است. در زيارت جامعه مي‌خوانيم: "حَتّي يُحيِيَ اللَّهُ تَعالي دِينَهُ بِكُمْ؛ تا اينكه خداوند دينش را به وسيله شما زنده گرداند.
به تعبير عرفاني، با ظهور حضرت قائم عليه السلام خداوند مظاهرش را كه محمد و آل او هستند، حيات مي‌بخشد و قدرت اهل بيت عليهم السلام با پاكي زمين از طاغوتها و شاخه‌هاي آن، يعني فحشا و منكرات و ستم و ديگر زشتيها بر جهان، حاكم مي‌شود. و در همه جا دستورات اسلام اجرا مي‌گردد. علي عليه السلام فرمود: «وَ يُحْيِي مَيِّتَ الْكِتابِ وَالسُّنَّةِ؛ (۱۷) و [مهدي بخشهاي مرده كتاب [خدا] و سنّت [پيامبرصلي الله عليه وآله] را زنده مي‌كند. و با زنده شدن دين است كه اهل بيت عليهم السلام به منزلت بزرگي دست مي‌يابند و به تعبير كه در زيارت جامعه آمده: »يُمَكِّنَكُمْ فِي اَرْضِهِ؛ و تمكن و قدرت دهد شما را در زمين خويش. "
اين دو فقره اشاره به همان مطلبي دارد كه قرآن دويست سال قبل از بيان امام هادي عليه السلام به آن اشاره نموده است؛ "وَعَدَ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دينَهُمُ الَّذِي ارْتَضي لَهُمْ وَ لَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً يَعْبُدُونَني لا يُشْرِكُونَ بي شَيْئاً وَ مَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ؛
خداوند به كساني از شما كه ايمان آورده و كارهاي شايسته انجام داده اند، وعده مي‌دهد كه قطعاً آنان را حكمران روي زمين خواهد كرد؛ همان گونه كه به پيشينيان آنها خلافت روي زمين را بخشيد و دين و آييني را كه براي آنان پسنديده است. برايشان پابرجا و ريشه دار خواهد ساخت و ترسشان را به امنيّت و آرامش مبدّل مي‌كند؛ [آنچنان] كه تنها مرا مي‌پرستند و چيزي را شريك من نخواهند ساخت و كساني كه پس از آن كافر شوند، آنها فاسقان اند.
و در آيه ديگر فرمود: اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الآْياتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ؛ بدانيد خداوند زمين را بعد از مردنش زنده مي‌گرداند. به تحقيق آيات را براي شما بيان كرديم، شايد تعقل كنيد.
۲. روشن شدن زمين
"وَاَشْرَقَتِ الاَرْضُ بِنُورِكُمْ؛ و زمين با نور شما روشن مي‌شود.
اين جمله از زيارت جامعه، اشاره اي لطيف به ظهور حضرت مهدي عليه السلام دارد كه با وجود نور آن حضرت، زمين نوراني خواهد شد و در واقع، اشاره دارد به آيه اي كه مي‌فرمايد: «وَاَشْرَقَتِ الاَْرْضُ بِنُورِ رَبِّها»؛ و زمين [در آن روز] به نور پروردگارش روشن مي‌شود.
و امام صادق عليه السلام فرمود: ربّ و پروردگار زمين، امام آن است. عرض كردند: هنگامي كه (مهدي) قيام كند، چه خواهد شد؟ فرمود: مردم از نور خورشيد و ماه بي نياز مي‌شوند و از نور امام استفاده مي‌كنند.
و در جاي ديگر فرمود: هنگامي كه قائم ما ظهور كند، زمين به نور پروردگارش روشن شود و مردم از نور خورشيد بي نياز مي‌شوند و تاريكي از بين مي‌رود.
۳. فراگير شدن عدالت
رهاورد ديگري كه از ظهور حضرت مهدي عليه السلام در زيارت جامعه مورد توجه قرار گرفته است، عدالت فراگير و جهاني است؛ عدالتي كه تمام هستي و تمام جوانب و زواياي زندگي بشر را زير بال مي‌گيرد و به قول اميرمؤمنان عليه السلام: "فَيُرِيكُمْ كَيْفَ عَدْلُ السِّيرَةِ؛ روش عادلانه [در حكومت حق] را به شما مي‌نماياند. گ و عدالت واقعي را براي همه جهانيان به نمايش مي‌گذارد و طعم شيرين آن را به همه خواهد چشاند. گ
در زيارت جامعه مي‌خوانيم: وَ يُظْهِرَكُمْ لِعَدْلِهِ؛ و شما را براي [اجراي] عدالتش آشكار كند.
تعبير فوق اشاره به اين دارد كه خداوند با ظهور حضرت مهدي عليه السلام آخرين و كامل‌ترين صحنه از عدالت خويش را آشكار مي‌سازد و به مردم نشان خواهد داد. /
منبع:حج
گزارش خطا
