۰۳ آذر ۱۴۰۳ ۲۲ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۳۹ : ۲۱
دو برداشت از «عکس سلفی با کعبه»
چند هفته پیش از شروع مراسم حج، گروهی که کار تولیدات هنری را برعهده داشت فیلم کوتاهی را در یوتیوپ منتشر کرد تحت عنوان «حج یا حاجی»؟ در این نوار ویدیویی افزایش بهای حج و هزینه‌های جانبی آن به شیوه‌ای انتقادی به تمسخر گرفته شده بود.
عقیق:در گزارش منتشر شده در شفقنا که از السفیر ترجمه شده، آمده است: در یک بخش این فیلم مدیر یک شرکت گردشگری نشان داده می‌شد که مشغول فراهم کردن ابزارها و اسباب راحتی مسافرانش است؛ ابزارهایی که شرکت برای رقابت با دیگران وعده آنها را داده بود. از جمله این ابزارها و لوازم تهیه گروهی تصویربردار بود و وظیفه‌شان آنکه از حجاج تصویر گرفته و بلافاصله آنها را در صفحات اینتساگرام منتشر کنند.
این فیلم کوتاه با این پیام خاتمه پیدا می‌کرد که در چنین حال و هوایی دیگر جوانان قادر به رفتن به حج نخواهند بود و به دلیل هزینه‌های فراوانش باید قید آن را برای همیشه بزنند. در آخر پیشنهاد می‌کرد که بهتر است کسانی که نمی‌توانند به حج بروند در برابر یک تلویزیون بزرگ در خانه‌شان بایستید و خودشان در حالی عکس بگیرند که تلویزیون پشت سرشان مشغول پخش تصاویری از کعبه و طواف حجاج و غیره باشد، بعد این عکس‌ها را در فضای مجازی منتشر کنند تا از قافله تمدن عقب نمانند!
نکته‌ای که در این ویدیوی طنز نیز به چشم می‌خورد، پدیده عکس گرفتن حجاج از خودشان بود که در مراسم حج امسال نیز به شدت رواج داشت و تقریباً همه‌جا می‌شد برق فلاش دوربین‌ها را ملاحظه کرد که مشغول عکس گرفتن هستند. با زدن هر فلاش تصویری از یک حاجی گرفته می‌شد که او را در مراحل مختلف حج و اماکن گوناگون نشان می‌داد و او بلافاصله این تصویر را بر روی صفحات فضای مجازی منتشر می‌کرد تا همه دوستان و اقوام و خویشاوندانش نیز شاهد حضور او در آن مراسم باشند.
سفر حج برای بسیاری از انسان‌ها فرصتی است که تنها یک بار برای آدمی دست می‌دهد. برای همین است که می‌کوشند تا آن را مستند کنند. از این رو باید گفت تصویربرداری حجاج از خودشان در واقع بهانه‌ای است تا یک خاطره عظیم را ثبت و ضبط کنند. اماکن مقدس در مکه دارای تقدس ویژه‌ای است و دیدار آنها برای هرکس می‌تواند یک فرصت نادر باشد. از این رو مستند کردن چنین خاطراتی به شیوه تصویربرداری شخصی می‌تواند آمیزه‌ای از تهیه سند و نیز افتخار برای حجاج باشد بخصوص اگر آنها را بتواند در صفحات مجازی منتشر کند.
اما در کنار ارزش‌های معنوی حج، این مراسم حاوی ارزش‌های اجتماعی بخصوص در جوامع اسلامی است. وقتی کسی به حج می‌رود و مناسک آن را انجام می‌دهد یک صفت جدید پیدا می‌کند که دیگر همراه اسمش است و به او می‌گویند «حاجی». طبعاً تصویر گرفتن از خود و نمایش آن در شبکه‌های مجازی و اجتماعی در واقع به معنای ارسال یک پیام اجتماعی روشن به دیگران خواهد بود.
آرشیو تصاویر گرفته شده بر روی «اینستاگرام» و شبکه‌های اجتماعی اماکن مختلفی را نشان می‌دهد که از کعبه شروع و به کوه عرفات و حتی حمام‌های مکه و برج ساعت یا سایر مظاهر تفریحی و گردشگری عربستان سعودی ختم می‌شود. در این میان برج هتل‌های مکه جای خاصی در اکثر تصاویر گرفته شده از سوی حجاج دارد. تصاویری که عمدتاً به وسیله تلفن‌های همراه حجاج گرفته شده است.
با این حال برخی از روحانیون بر این باورند که رواج چنین پدیده‌ای می‌تواند معنویت یک مناسک مذهبی بخصوص حج را خدشه‌دار کند. برای همین مقامات عربستانی از ابتدای حج خواستار ممنوع کردن تصویربرداری در داخل مکه یا بقیه اماکن مقدس بودند. جنگ بر سر گرفتن یا نگرفتن تصاویر از خود در مراسم حج ابتدا با فتوای علی جمعه مفتی سابق مصر شروع شد، زیرا او معتقد بود که تصویر گرفتن از خود در حین انجام مراسم حج با تقدس شعائر دینی در تناقض است.
وی در یک مصاحبه تلویزیونی گفت: «اینکه یک حاجی از خودش در حین انجام مراسم عکس بگیرد یک نوع خودنمایی و تبرج بوده و مورد رضایت خداوند نیست». به دنبال او، شیخ صالح بن فوزان الفوزان عضو هیأت علمای عربستان سعودی تصویر گرفتن را ممنوع دانست و دستور داد دوربین‌های همراه برخی از حجاج را که اقدام به چنین کاری می‌کنند بشکنند. وی نیز معتقد بود که تصویر گرفتن ازخود در حین انجام مراسم حج مجاز نیست و باید فوراً جلوی آن گرفته شود.
به صورت رسمی نیز هیأت امر به معروف و نهی از منکر عربستان سعودی اطلاعیه‌ای را منتشر و در بین حجاج توزیع کرد که به محض شروع مناسک حج دریافت می‌کردند. در این اطلاعیه آمده بود که «در دوره اخیر دیده شده است حجاج بیشتر سرگرم تصویربرداری از خود شده و مهم‌ترین دغدغه‌شان همین می‌شود؛ به نحوی که آنها را می‌بینید در اماکن یا راهروهای مختلف بیشتر مشغول به آراستن و عکس گرفتن از خودشان هستند تا توجه به آئین‌های حج و این‌ها شایسته بیت‌الله الحرام نیست».
این اطلاعیه از آنها می‌خواست که در طول مراسم حج به جای گرفتن تصاویر مختلف از خود یا بستگانشان و مشغول شدن به این کارها، حجاج به فکر برگزاری آئین‌ها و نیایش‌هایی باشند که در این مناسک به آنها سفارش شده است.
این فیلم کوتاه با این پیام خاتمه پیدا می‌کرد که در چنین حال و هوایی دیگر جوانان قادر به رفتن به حج نخواهند بود و به دلیل هزینه‌های فراوانش باید قید آن را برای همیشه بزنند. در آخر پیشنهاد می‌کرد که بهتر است کسانی که نمی‌توانند به حج بروند در برابر یک تلویزیون بزرگ در خانه‌شان بایستید و خودشان در حالی عکس بگیرند که تلویزیون پشت سرشان مشغول پخش تصاویری از کعبه و طواف حجاج و غیره باشد، بعد این عکس‌ها را در فضای مجازی منتشر کنند تا از قافله تمدن عقب نمانند!
نکته‌ای که در این ویدیوی طنز نیز به چشم می‌خورد، پدیده عکس گرفتن حجاج از خودشان بود که در مراسم حج امسال نیز به شدت رواج داشت و تقریباً همه‌جا می‌شد برق فلاش دوربین‌ها را ملاحظه کرد که مشغول عکس گرفتن هستند. با زدن هر فلاش تصویری از یک حاجی گرفته می‌شد که او را در مراحل مختلف حج و اماکن گوناگون نشان می‌داد و او بلافاصله این تصویر را بر روی صفحات فضای مجازی منتشر می‌کرد تا همه دوستان و اقوام و خویشاوندانش نیز شاهد حضور او در آن مراسم باشند.
سفر حج برای بسیاری از انسان‌ها فرصتی است که تنها یک بار برای آدمی دست می‌دهد. برای همین است که می‌کوشند تا آن را مستند کنند. از این رو باید گفت تصویربرداری حجاج از خودشان در واقع بهانه‌ای است تا یک خاطره عظیم را ثبت و ضبط کنند. اماکن مقدس در مکه دارای تقدس ویژه‌ای است و دیدار آنها برای هرکس می‌تواند یک فرصت نادر باشد. از این رو مستند کردن چنین خاطراتی به شیوه تصویربرداری شخصی می‌تواند آمیزه‌ای از تهیه سند و نیز افتخار برای حجاج باشد بخصوص اگر آنها را بتواند در صفحات مجازی منتشر کند.
اما در کنار ارزش‌های معنوی حج، این مراسم حاوی ارزش‌های اجتماعی بخصوص در جوامع اسلامی است. وقتی کسی به حج می‌رود و مناسک آن را انجام می‌دهد یک صفت جدید پیدا می‌کند که دیگر همراه اسمش است و به او می‌گویند «حاجی». طبعاً تصویر گرفتن از خود و نمایش آن در شبکه‌های مجازی و اجتماعی در واقع به معنای ارسال یک پیام اجتماعی روشن به دیگران خواهد بود.
آرشیو تصاویر گرفته شده بر روی «اینستاگرام» و شبکه‌های اجتماعی اماکن مختلفی را نشان می‌دهد که از کعبه شروع و به کوه عرفات و حتی حمام‌های مکه و برج ساعت یا سایر مظاهر تفریحی و گردشگری عربستان سعودی ختم می‌شود. در این میان برج هتل‌های مکه جای خاصی در اکثر تصاویر گرفته شده از سوی حجاج دارد. تصاویری که عمدتاً به وسیله تلفن‌های همراه حجاج گرفته شده است.
با این حال برخی از روحانیون بر این باورند که رواج چنین پدیده‌ای می‌تواند معنویت یک مناسک مذهبی بخصوص حج را خدشه‌دار کند. برای همین مقامات عربستانی از ابتدای حج خواستار ممنوع کردن تصویربرداری در داخل مکه یا بقیه اماکن مقدس بودند. جنگ بر سر گرفتن یا نگرفتن تصاویر از خود در مراسم حج ابتدا با فتوای علی جمعه مفتی سابق مصر شروع شد، زیرا او معتقد بود که تصویر گرفتن از خود در حین انجام مراسم حج با تقدس شعائر دینی در تناقض است.
وی در یک مصاحبه تلویزیونی گفت: «اینکه یک حاجی از خودش در حین انجام مراسم عکس بگیرد یک نوع خودنمایی و تبرج بوده و مورد رضایت خداوند نیست». به دنبال او، شیخ صالح بن فوزان الفوزان عضو هیأت علمای عربستان سعودی تصویر گرفتن را ممنوع دانست و دستور داد دوربین‌های همراه برخی از حجاج را که اقدام به چنین کاری می‌کنند بشکنند. وی نیز معتقد بود که تصویر گرفتن ازخود در حین انجام مراسم حج مجاز نیست و باید فوراً جلوی آن گرفته شود.
به صورت رسمی نیز هیأت امر به معروف و نهی از منکر عربستان سعودی اطلاعیه‌ای را منتشر و در بین حجاج توزیع کرد که به محض شروع مناسک حج دریافت می‌کردند. در این اطلاعیه آمده بود که «در دوره اخیر دیده شده است حجاج بیشتر سرگرم تصویربرداری از خود شده و مهم‌ترین دغدغه‌شان همین می‌شود؛ به نحوی که آنها را می‌بینید در اماکن یا راهروهای مختلف بیشتر مشغول به آراستن و عکس گرفتن از خودشان هستند تا توجه به آئین‌های حج و این‌ها شایسته بیت‌الله الحرام نیست».
این اطلاعیه از آنها می‌خواست که در طول مراسم حج به جای گرفتن تصاویر مختلف از خود یا بستگانشان و مشغول شدن به این کارها، حجاج به فکر برگزاری آئین‌ها و نیایش‌هایی باشند که در این مناسک به آنها سفارش شده است.
گزارش خطا
