سیره سیاسی امام علی الگوی همه سیاستمداران

عقیق: بازکاوی چگونگی حاکمیت سیاسی و سیره اجتماعی امام علی(ع) در دوره پنج ساله حکومت ایشان، از آن روی که آن بزرگوار، به صورت مستقیم با جریانها، گزاره‌ها و مقوله‌های اجتماعی سروکار داشته و خواسته‌های مردم و چگونگی برآوردن آنها، دغدغه حضرت بوده و در این میان، دین و عدالت و محور بودن آنها در هدایت جامعه و قوام بخشیدن به آن، مهمترین و بلندپایه ترین جای را در اندیشه، برنامه و رفتار او به خود اختصاص داده بودند، برای ما که پیرو مکتب آن حضرت هستیم، می‌تواند الگو و راهگشا باشد. بی‌گمان، امام علی(ع) بسان تمام حکومت گران، برای استوارسازی و استقرار بخشیدن به حاکمیت و اقتدار سیاسی خویش کوشیده است، ولی با این تفاوت که برای این هدف، هرگز نخواسته از جاده عدالت و چارچوب ارزشهای متعالی و انسانی خارج شود. در ایام پربرکت دهه غدیر بررسی بیشتر مقوله سیره سیاسی حضرت علی (ع) به عنوان یکی از اولویتها قابل طرح است. از این روی گفت‌وگو کرده‌ایم با حجت الاسلام والمسلمین دکتر ناصر رفیعی محمدی، استاد اخلاق و معارف اسلامی که در ادامه می‌خوانید.

  جناب رفیعی! در سیره سیاسی حضرت علی(ع) چه رکنی مورد توجه نخستین پیشوای بر حق ما شیعیان قرار داشته است؟

-  همان طور که می‌دانید سیره سیاسی معصومین(ع) برگرفته از مکتب وحی بوده و در این مسیر پس از پایان نبوت حضرت رسول اکرم(ص) و تفویض اختیارات ایشان به امام معصوم؛ این سلسله تداوم داشته و ما در حکومت کوتاه، اما پر برکت مولای متقیان امام علی(ع) این روند را بخوبی مشاهده می‌کنیم، چنانکه در سیره سیاسی ایشان قدرت و اقتدار، دو مفهوم اساسی و از عناصر حیاتی و جدایی‌ناپذیر یکدیگر دنبال می‌شوند. اما کسب و نگهداری قدرت و چگونگی کاربرد آن، هسته سیاست و کانون بررسی‌ها در حوزه مطالعات سیاسی است. به باور بسیاری از اندیشمندان سیاسی جهان؛ اقتدار، حق مشروع برای به کار بستن قدرت، نفوذ و هدایت رفتار دیگران است و قدرت در سیره علوی به معنی زورگویی و تنبیه نیست، بلکه تعبیری فراتر از این دارد و به معنی رهبری و مدیریت جامعه است و در سیره نخستین امام معصوم زمانی که توانایی رهبری سیاسی و حق نفوذ بر جامعه را تنها جایگاه قانونی شخص تعیین کند، اقتدار معنا پیدا می‌کند.

  و مولی الموحدین برای حفظ اقتدار سیاسی خویش در جامعه سرشار از انحراف آن زمان، از چه تدابیری بهره بردند؟

- در سیره سیاسی امام علی(ع) عدالت محور و مبنا بود و بر همین اساس از منظر حضرت علی(ع) قدرت سیاسی، نماد نظامی است که به گونه حکمت حق و حکومت حق در قرآن جلوه گر است. در این فلسفه، حلقه مشروع بودن قدرت و حکومت و اقتدار، آنگاه  نهایی می‌شود که امامی عادل و عدالتخواه، همواره فرایند عدالت را در جامعه دنبال کند. اما عدالت خواهی، که در اسلام، بنیادی ترین ویژگی برای رفتارهای فردی و اجتماعی شمرده شده است، به عنوان زیرساخت راهبردهای سیاسی و بن مایه موضعگیری‌های سیاسی امام علی (ع)، الگوی نمایان از حکومت دینی و آرمان سیاسی دین را درعرصه جامعه و مردم نشان می‌دهد. در نگاه امام علی(ع) حکومت و اقتدار، بهترین و کارآمدترین وسیله برای اقامه حق و اصلاح جامعه است. در نظر امام(ع)، به دست آوردن قدرت و اقتدار سیاسی، دستیابی به خواسته‌های مادی و زمینی نیست، بلکه قدرت ابزار خدمت است. چنانکه حضرت در این باره می‌فرماید:«خدایا! تو می‌دانی آنچه از ما رفت، نه به خاطر رغبت در قدرت بود، و نه از دنیای ناچیز خواستن زیادت؛ بلکه می‌خواستیم نشانه‌های دین را به جایی که بود بنشانیم، و اصلاح را در شهرهایت ظاهر گردانیم، تا بندگان ستمدیده ات را ایمنی فراهم آید، وحدود ضایع مانده ات اجرا شود.»

  اما ایشان عدالت را تحت چه شرایطی در جامعه اسلامی توسعه دادند؟

-  از منظر امام علی(ع) عدالت، حق همه آحاد جامعه است و ایشان برای توسعه این حقیقت مهم همواره کارگزاران خویش را بر تعهد نسبت به آن توصیه موکد می‌فرمود. ایشان حكومت، بدون رعايت عدالت و احقاق حق را بی ارزش تر از كفش وصله دار می‌دانست و برای تقسیم بیت المال نهایت عدالت را مورد توجه قرار می‌داد. حضرت در برابر افرادی كه به اجرای عدالت ایشان اعتراض داشتند، می‌فرمود:« آيا به من دستور مي دهيد كه برای پيروزی خود ازجور و ستم درحق كسانی كه برآنها حكومت می‌كنم، ستم نمایم؟ به خدا سوگند، تا عمر من باقی و شب و روز برقرار و ستارگان آسمان در پی هم طلوع و غروب می‌كنند، هرگز به چنين كاری دست نمی‌زنم.»

  نخستین پیشوای شیعه برای تحقق عدالت بر استفاده از چه ابزاری تاکید داشتند؟

-‌  برخورد قاطعانه مولای متقیان در مواجهه با عدالت زبانزد خاص و عام است و ایشان هرگز حق دیگران را ضایع نمی کرد و تاریخ بر رفتارحضرت علی(ع) در مواجهه با برادرشان عقیل که متقاضی سهم بیشتر از بیت المال بود؛ گواهی می‌دهد که ایشان به خاطر برادرش هرگز از عدالت عدول نکرد و باید اين درس عملی حضرت در جامعه ما اجرایی شود.

  واکاوی سیره سیاسی حضرت علی(ع) تدابیر ویژه‌ای را پیش روی همه سیاستمداران قرار می‌دهد، به باور شما سیاستمداران چطور می‌توانند از این راهکارها در راستای توسعه عدالت در جامعه بهره بگیرند؟

-  به نکته خوبی اشاره داشتید، همه ادیان از پی هم آمدند و در نهایت، دین با اسلام به تکامل رسید تا همه مردم جوامع از عدالت محروم نشوند. سیره سیاسی امام علی(ع) نقشه راه همه سیاستمداران جهان است چرا که ایشان در نامه‌هایی که به کارگزاران خود ارسال کردند ضمن تشریح وظایف آنها در محدوده حاکمیتی شان به توسعه عدالت و احقاق حق مردم تاکید داشت. نامه امام علی(ع) به مالک اشتر به روشنی رویکرد مترقی ایشان به مساله حکومت را در عصر جاهلیت عرب نشان می‌دهد. در این نامه که به نوعی به قانون اساسی اسلامی ایشان می‌ماند ویژگی‌های حکومت اسلامی، حاکم اسلامی، حقوق شهروندان، رابطه دولت با شهروند و … بیان شده است. نکته‌ای كه در كلام حضرت بصراحت مشهود است، پيام بسيار سازنده‌ای برای رهبران جامعه در ريشه كن كردن ظلم و تحقق عدالت است.

منبع:قدس

211008