بخشش‌های کریم اهل بیت چاشنی کرامت داشت نه منت!

عقیق:اگرچه پذیرش صلح تحمیلی معاویه نقطه عطف زندگانی امام حسن (ع) و قهرمانانه ترین نرمش تاریخ است اما تاثیرگذاری زندگانی ایشان و سیره و سلوک نظری و عملی آن حضرت (ع) به ماجرای صلح ختم نمی شود. از این رو و به مناسبت فرا رسیدن سالروز ولادت دومین امام برحق شیعیان با حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا مطهری، مدیر پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) درباره ابعاد اجتماعی زندگی امام حسن (ع) به گفتگو پرداخته ایم که مشروح آن در ذیل می آید:
 

زندگانی امام حسن (ع) از چه ابعادی قابل بررسی و بهره برداری در زندگی امروز جامعه اسلامی است؟
در ارتباط با امام حسن مجتبی (ع) مطالب فراوانی وجود دارد اما آنچه بیشتر برجسته یا خبری شده و رسانه ها به آن توجه دارند موضوع صلح ایشان است که اتفاقا همین موضوع یکی از مظلومیت های زندگانی آن حضرت (ع) محسوب می شود، چراکه باعث می شود کمتر جوانب زندگی فرهنگی اجتماعی ایشان معرفی شود در حالی که صلح گوشه ای از زندگانی سیاسی آن حضرت (ع) است که برای حفظ شیعه و کیان اسلام ناچار به پذیرش تحمیلی آن شدند.
این در حالی است که ابعاد مختلفی در زندگی ایشان همچون ویژگی های اخلاقی، جایگاه امام حسن (ع) در آیات و روایات، ابعاد فرهنگی و اجتماعی زندگانی آن حضرت (ع) و ... قابلیت پرداخت، معرفی و بررسی را دارد.

اگر بخواهیم به بعد اجتماعی زندگانی امام حسن (ع) بپردازیم چه نکته ای برجسته تر و قابل بحث تر است؟
در این باره باید توجه داشت که آن حضرت (ع) بخش عمده زندگانی خود را برای تربیت شاگرد و تبیین و تدوین معارف اهل بیت (ع) صرف کرده اند و از ایشان روایات متعددی در این زمینه ها بر جای مانده است.
زندگانی و سیره اجتماعی ایشان قابلیت بررسی بسیار دارد، همه ما می دانیم که امام حسن (ع) به کریم اهل بیت (ع) شهرت داشته و دارند و از همین رو است که همه ساله همزمان با ولادت ایشان به فقرا و نیازمندان کمک های مالی شده و افراد گرفتار مالی مورد توجه قرار می گیرند. چراکه ایشان هم و غمی ویژه در این مسیر یعنی رفع نیازها و گرفتاری های اجتماعی داشته اند. بنابر روایات امام حسن (ع) دو مرتبه تمام اموال خود را در راه خدا بخشیدند و سه بار نیمی از اموالشان را برای خدا بخشیدند.
البته اگر توجه داشته باشیم این بذل و بخشش ها بی حساب نبوده بلکه برای رفع نیاز نیازمندان صورت گرفته است، نکته مهم آنکه در جایی که افراد درخواست کمک داشتند به صورت موردی نیز عمل می کردند. مهمتر آنکه بخشش های ایشان فارغ از هر گونه منت و آزار صورت گرفته یعنی همان چیزی که قرآن می فرماید: که صدقات خود را با منت و آزار باطل نکنید! و این مهم بوضوح در سیره امام حسن (ع) دیده می شود یعنی توجه ویژه به کرامت انسانی چیزی که متاسفانه ما به آن بی توجه هستیم اما امام مجتبی (ع) توجه داشتند که به نوعی به فقرا و نیازمندان کمک کنند که کرامت انسانی آنها خدشه دار نشود.
به عنوان مثال در روایت آمده که فردی از ایشان تقاضای کمک کرد امام (ع) بدون آنکه نامه او را باز کند تمام خواسته او را اجابت کرد و خطاب به کسی که در مقابل عملشان گفت چه نامه بابرکتی همه خواسته صاحبش را اجابت کرد! فرمودند بخشش حقیقی آن است که قبل از درخواست، به کسی کمک کنی اگر او درخواست کرد و اجابت کردی تو بهای آبرویش را پرداخته ای!
بعد دیگر در سیره اجتماعی امام حسن (ع) چیزی است که امروز ما از آن به آداب معاشرت تعبیر می کنیم و ایشان در مجالس نهایت رعایت ادب و احترام نسبت به حضار و دیگران را داشتند. آمده است: امام حسن (ع) در مجلسی بودند که فردی فقیر به آن مجلس وارد شد در حالی که امام (ع) در حال خروج بودند، امام (ع) از رفتن باز ایستادند و منتظر ماندند تا آن فرد فقیر در جایش مستقر شود و بعد با احترام گفتند شما آمدید در حالی که ما مشغول رفتن بودیم. و این یعنی رعایت حرمت تازه وارد.

سیره اجتماعی سیاسی حضرت امام حسن (ع) به ویژه پذیرش صلح تحمیلی از جانب معاویه چه تاثیری در تقویت نهال نوپا اسلام داشت؟
امام حسن (ع) در دوره های مختلف چه در زمان خلافت، چه پس از آن چه در واگذاری اجباری حکومت و ... برخوردهای متفاوتی داشتند، ایشان با گروه های مختلف مواجه بودند مهم آنکه بسیاری از افراد حتی از یاران ایشان را سرزنش می کردند که چرا صلح را پذیرفته اند. این در حالی است که اقدامات آن حضرت (ع) برای اجرای احکام قرآن و احیای سنت نبوی بود و تاریخ این را ثابت کرد.
اگر نگاهی به مواد صلح نامه داشته باشیم متوجه می شویم که ایشان در جریان صلح بسیاری از نکات را مد نظر قرار داده اند به عنوان مثال در صلح نامه می فرمایند: این صلح نامه ای است که حسن بن علی (ع) با معاویه منعقد کرده است به شرط آنکه درباره مسلمانان به کتاب خدا، سنت پیامبر (ص) و خلفای نیک سیرت رفتار کند. این یعنی اشاره به امیرالمومنین (ع) بنابراین از همان ابتدای صلح امام (ع) تاکید می کنند که معاویه باید بر اساس اسلام ناب عمل کند.
در ادامه یکی از شروط این است که یاران و پیروان علی (ع) در هر جایی باشند از جان و مال و زن و فرزند در امان باشند که اینها همه نمونه است از تاکید امام بر اجرای آیات قرآن و سنت پیامبر (ص) که نهال نوپای اسلام را بالنده کرد.

اقدامات امام حسن (ع) همچون اهتمام به تربیت شاگردان ممتاز از نظر زمینه سازی برای قیام تاریخ ساز کربلا چه تاثیری داشته است؟
باید توجه داشت که دوره حکومت امیرالمومنین (ع) با دوران امامت امام حسن (ع) متفاوت بود؛ در این دوران بنی امیه حاکمیت را در دست داشت یعنی دشمنان پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) روی کار آمده اند اگر مدیریت سیاسی و اجتماعی امام مجتبی (ع) نبود بسیاری از تعالیم اصیل اسلامی توسط بنی امیه نقض می شد چنانکه در بسیاری از موارد تلاش آنها بر این بود که امام (ع) با درایت آن را خنثی می کردند. از این رو، قیام امام حسین (ع) در ادامه اقدامات سیاسی اجتماعی امام حسن (ع) محقق شد.

منبع:قدس

211008