توصیه های امام رضادرباره احترام به طبیعت

عقیق: در فرهنگ اسلامی به اشکال مختلف استفاده صحیح از منابع طبیعی یادآوری شده است. قرآن کریم می فرماید: فَلْیَنظُرِ الْإِنسَانُ إِلَى طَعَامِهِ. أَنَّا صَبَبْنَا الْمَاء صَبًّا. ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقًّا. فَأَنبَتْنَا فِیهَا حَبًّا. وَعِنَبًا وَقَضْبًا.وَزَیْتُونًا وَنَخْلًا. وَحَدَائِقَ غُلْبًا .وَفَاکِهَةً وَأَبًّا. مَّتَاعًا لَّکُمْ وَلِأَنْعَامِکُمْ؛ پس انسان باید به خوراک خود بنگرد. که ما آب را به صورت بارشى فرو ریختیم آنگاه زمین را با شکافتنى [لازم] شکافتیم . پس در آن دانه رویانیدیم و انگور و سبزى. و زیتون و درخت‏خرما. و باغهاى انبوه. و میوه و چراگاه . [تا وسیله] استفاده شما و دامهایتان باشد.(1)
در احادیث و روایات رسیده از اهل بیت(ع) هم این موضوع به گونه های مختلفی مورد اشاره قرار گرفته است. امام رضا(ع) درباره اهمیت هوا و طبیعت می فرماید: طَبائِعُ الجِسمِ عَلى أربَعَةٍ : فَمِنها الهَواءُ الَّذی لاتَحیَا النَّفسُ إلاّ بِهِ و بِنَسیِمِهِ ؛ طبیعت جسم بر چهار گونه است : یکى از آنها هوا است که جان با آن و با نسیمش زنده مى شود .(2)
همانطور که در یادداشت توصیه های امام رضا(ع) درباره آب اشاره کردیم آن حضرت درباره ویژگی های آب سالم و بهترین آب نوشیدنی نکته هایی را یاد آور شده اند.
حقیقت آن است که مسلمانان در عهد بنی عباس در مهندسی احداث باغ و بوستان و آبیاری آن ها پیشرفت های چشمگیری داشتند و دانش مهندسی آن را از ایرانیان آموخته بودند که نقش مسلمانان را در ایجاد تمدن به خصوص در بخش کشاورزی که نقش عمده ای در زندگی اجتماعی و فردی آن روز داشته اند، نشان می دهد.(3)
یاقوت حموی در معجم البلدان می نویسد : " امام رضا(ع ) در اطراف مدینه مزرعه داشت و نام مزرعه ایشان حضر بود . درواقع امام رضا(ع) به پیروی از پیامبران بویژه حضرت محمد(ص ) و امامان معصوم(ع) پیش از خود کشاورزی می کرد .
امام رضا(ع) خطاب به مأمون هر چند در مقام تشبیه بدن به زمین کشاورزی بیان شده اما می تواند به عنوان یک اصل در کشاورزی تلقی شود. آن حضرت درباره آبیاری نکاتی را گوشزد کرده و می فرماید: ان الجسد بمنزلة الارض الطیبة متى تعوهدت بالعمارة و السقى من حیث لا یزداد فی الماء فتغرق و لا ینقص منه فتعطش دامت عمارتها و کثر ربعها و زکى زرعها و ان تغوفل عنها فسدت و لم ینبت فیها العشب.نکته ای که باید مبنای آبیاری در تمدن اسلامی قرار گیرد این است که استفاده از آب باید به اندازه باشد نه بیش از مقدار نیاز گیاه و نه کمتر از آن . آبیاری نباید به گونه ای باشد که گیاهان در آب غرق شوند و نه به گونه ای که سیراب نشوند و تشنه بمانند . اگر مردم بر آبادی زمین های کشاورزی همت گمارند و آنها را درست آبیاری کنند سود آنها فراوان و محصولاتشان عالی خواهد شد ولی اگر از آبادانی آن غفلت بخشند یا آبیاری را به درستی انجام ندهند، کشاورزی تباه خواهد شد و علف های هرز زمین را فرا خواهد گرفت . "
یکی از مظاهر زیبایی و طراوت در طبیعت حیوانات ، پرندگان و آبزیان هستند که از نگاه امام رضا(ع) نعمت خداوندند و انسان از گروهی از آنها استفاده می کند و باید شکر آن را بگذارد. امام رضا(ع) با آن ها مهربانی می کرد و داستان مهرورزی ایشان به گنجشک یا آهو و ... معروف است.
"معمر بن خلاد "می گوید : از حضرت امام رضا(ع) شنیدم که فرمود هر کس در صحرا غذا بخورد باید باقی مانده غذا را برای پرندگان و درندگان بگذارد . از نگاه امام رضا(ع ) حیوانات دنیای ویژه ای دارند ، آنان خدا را تسبیح می کنند و آدمیان نباید به آنها آزار برسانند .
امام رضا(ع) همچنین در بیانی دیگر می فرماید: لاتقتلوا القُنبرة ولاتأکلوا لحمها فانها کثیرة التسبیح ویقول فى آخر تسبیحها لعن الله مبغضى آل محمد؛ چکاوک را نکشید و گوشت آن را نخورید; زیرا این پرنده, زیاد تسبیح مى گوید, و در پایان تسبیح خود مى گوید: خداوند کینه ورزان به خاندان محمد را از رحمت خود دور کند(4)
طبیعت پاک و مواهب طبیعی زمین از بزرگترین نعمت های الهی به شمار می آیند که انسانها باید با توجه به آن همواره شکر این نعمت عظیم الهی را به جای آورده و در حفاظت آن. امام رضا(ع ) می فرماید: چون زمین متعلق به همه موجودات است ، گروهی مجاز نیستند هر طور که بخواهند در آن تصرف کنند و با فساد و تخریب طبیعت به اهداف خود برسند چرا که این زمین ملک آنان نیست و به فرض که ملک آنان باشد ، اسلام تصرف در اموال را محدود ساخته است و تنها در چارچوب احکام شرعی می توان در آن تصرف کرد .
امام رضا(ع) در بیانی دیگر می فرماید: مِنْ اَخْلاقِ الاَْنبیاءِ التَّنَظُّفُ؛ پاکیزگى از اخلاق پیامبران است. از این رو اسراف و تبذیر در آب ، خاک ، جنگلها و میوه ها بسی نکوهیده است و خداوند اسراف کنندگان را دوست ندارد. یاسر خادم می گوید: غلامان امام رضا(ع ) مشغول میوه خوردن بودند ، پس از اینکه سیر شدند مقداری از آن میوه ها را که باقی مانده بود دور انداختند . امام رضا(ع ) فرمود : سبحان الله ، اگر شما سیر شدید و احتیاج به باقی میوه ها ندارید نمی بایست آن را دور بیاندازید زیرا مردمانی هستند که به آن میوه ها نیاز دارند.(5)

پی نوشت ها:
1. سوره ی عبس از آیات 24 تا 32
2. آینه یادها ، حدیث شماره : 200025
3. مجله زراعت در عراق، کورکیس عواد مدیر موزه های عراق، ج 8، 1953، ص 100
4. وسائل الشیعه, ج16/248, کتاب الصید والذبایح, باب43, ح3
5. بحارالانوار، ج 49، ص 102

 منبع:قدس

211008