وقتی فاطمه(س)راضی به دیداربرخی نشد

عقیق: یکی از کتاب های ماندگار درباره ی دخت گرامی پیامبر اسلام سلام الله علیها کتاب «زندگانی حضرت زهراسلام الله علیها» نوشته ی مرحوم دکتر سید جعفر شهیدی است. آنجه در پی می آید فرازهایی از این کتاب است: « وان للمتقین لحسن مآب جنات عدن مفتحة لهم الابواب‏» (سوره ص 49- 50)

دختر پیغمبرصل الله علیه وآله چند روز را در بستر بیمارى بسر برده؟ درست نمى‏دانیم ، چند ماه پس از رحلت پدر زندگانى را بدرود گفته؟ روشن نیست. کمترین مدت را چهل شب و بیشترین مدت را هشت ماه نوشته ‏اند و میان این دو مدت روایت‏هاى مختلف از دو ماه تا هفتاد و پنج روز، سه ماه و شش ماه است.

این همه اختلاف و این همه روایت‏هاى گوناگون چرا؟ ازاین پیش نوشتیم که در چنان سالها تاریخ حادثه‏ ها از خاطر یکى بذهن دیگرى انتقال مى‏ یافت. و چه کسى مى‏تواند ادعا کند که همه این ناقلان از اشتباه بر کنار بوده‏ اند. و این در صورتى است که موجبات دیگر در کار نباشد. اما مى‏دانیم که در آن روزهاى پرآشوب از یکسو دسته‏ بندى‏هاى سیاسى هنوز قوت خود را از دست نداده بودو از سوى دیگر مسلمانان سرگرم جنگ در داخل سرزمین اسلام بودند در چنین شرایط کدام کسی پرواى ضبط تاریخ درست ‏حوادث را داشت؟

بر فرض که هیچیک از این دو عامل دخالتى در این رویداد نداشته باشد بدون شک دسته‏ هاى سیاسى که پس از این تاریخ روى کار آمدند تا آنجا که توانسته ‏اند تاریخ حادثه‏ ها را دستکارى کرده‏ اند.

بارى به نقل مجلسى از « دلائل الامامه» در این بیمارى بود که دو تن صحابى پیغمبر ابو بکر و عمر خواستار دیدار او شدند. اما دختر پیغمبر رخصت این دیدار را نمى‏ داد. على علیه السلام گفت من پذیرفته‏ ام که تو به آنان اجازت ملاقات دهى. فاطمه سلام الله علیها  گفت‏ حال که چنین است‏ خانه خانه تو است. هر چند ابن سعد نوشته است ابو بکر چندان با دختر پیغمبر سخن گفت که او را خشنود ساخت اما ظاهرا از این ملاقات نتیجه‏اى که در نظر بود بدست نیامد.

زهرا علیهاالسلام دیگر با او سخن نگفت تا از دنیا رفت

دختر پیغمبر صل الله علیه وآله به آنان گفت نشنیدید که پدرم فرمود: فاطمه سلام الله علیها پاره تن من است هر که او را بیازارد مرا آزرده است؟ گفتند چنین است! فاطمه گفت‏ شما مرا آزردید و من از شما ناخشنودم و آنان از خانه او بیرون رفتند. بخارى در صحیح نویسد: پس از آنکه دختر پیغمبر میراث خود را از خلیفه خواست و او گفت از پیغمبر شنیدم که ما میراث نمى‏ گذاریم زهرا علیهاالسلام دیگر با او سخن نگفت تا از دنیا رفت.

در واپسین روزهاى زندگى اسماء دختر عمیس را که از مهاجران حبشه و از نزدیکان وى بود طلبید. چنانکه نوشتیم اسماء نخست زن جعفر بن ابى طالب بود چون جعفر در نبرد مؤته شهید شد به ابو بکر بن ابى قحافه شوهر کرد. دختر پیغمبر به اسماء گفت: من خوش نمى‏دارم بر جسد زن جامه‏اى بیفکنند و اندام او از زیر جامه نمایان باشد.
اسماء گفت: من در حبشه چیزى دیدم اکنون صورت آنرا به تو نشان مى‏ دهم. سپس چند شاخه تر خواست. شاخه‏ ها را خم کرد. پارچه‏ اى بروى آن کشید. دختر پیغمبر گفت: چه چیز خوبى است. نعش زن را از نعش مرد مشخص مى‏سازد. چون من مردم، تو مرا بشوى! و نگذار کسى نزد جنازه من بیاید.

در آخرین روز زندگانى آبى خواست. بدن خود را نیکو شست و شو داد جامه‏ هاى نو پوشید و به غرفه خود رفت. خادمه خویش را گفت تا بستر او را در وسط غرفه بگستراند. سپس روى به قبله دراز کشید دست‏ها را بر گونه‏ ها نهاد و گفت من همین ساعت‏ خواهم مرد به نقل علماى شیعه شوهرش على علیه السلام او را شست و شو داد.ابن سعد نیز همین روایت را اختیار کرده است. لیکن چنانکه نوشتم ابن عبد البر گوید دختر پیغمبر اسماء را گفت تا متصدى شست و شوى او باشد.و گویا اسماء در شست و شوى فاطمه سلام الله علیها با على علیه السلام همکارى داشته است.

اسماء اجازه نداد زنان پیامبر دختر او را ببینند

ابن عبدالبر نوشته است چون دختر پیغمبر زندگانى را بدرود گفت عایشه خواست ‏به حجره او برود اسماء طبق وصیت او را راه نداد. عایشه شکایت‏ به پدر برد که: این زن خثعمیه میان من و دختر پیغمبر در آمده است و نمى‏گذارد من نزد جسد او بروم. بعلاوه براى او حجله‏اى چون حجله عروسان ساخته است.ابو بکر در حجره دختر پیغمبر آمد و گفت: اسماء چرا نمى‏ گذارى زنان پیغمبر نزد دختر او بروند؟ چرا براى دختر پیغمبر حجله ساخته‏اى؟
وی پاسخ داد: زهرا(س) بمن وصیت کرده است کسى بر او داخل نشود چیزى را که براى نعش او ساخته ‏ام وقتى زنده بود به او نشان دادم و بمن دستور داد مانند آنرا برایش بسازم. ابوبکر گفت: حال که چنین است هر چه بتو گفته چنان کن.
ابن عبدالبر نوشته است نخستین کس از زنان که در اسلام براى او بدین سان نعش ساختند فاطمه (س) دختر پیغمبر بود. سپس مانند آن را براى زینب بنت جحش (زن پیغمبر) آماده کردند.

اکنون امانت‏ به صاحبش رسید زهرا (س) از دست من رفت

«الذین اذا اصابتهم مصیبة قالوا انا لله و انا الیه راجعون‏».(البقره:56) دانشمندان و تذکره نویسان شیعه متفقند که نعش دختر پیغمبر را شبانه بخاک سپردند. ابن سعد نیز در روایت‏هاى خود که از طریق ابن شهاب عروه عایشه زهرى و دیگران است گوید فاطمه(س) را شبانه دفن کردند و على علیه السلام او را بخاک سپرد. بلاذرى نیز در دو روایت ‏خود همین را نوشته است بخارى نیز چنین نویسد: شوى او شبانه او را بخاک سپرد و رخصت نداد تا ابوبکر بر جنازه او حاضر شود.
کلینی که از بزرگان علما و محدثان شیعى است و در آغاز قرن چهارم هجرى در گذشته و کتاب خود را در نیمه دوم قرن سوم نوشته و نوشته او از دیرینه‏ترین سندهاى شیعه بشمار مى‏رود چنین نوشته است: چون فاطمه سلام الله علیها در گذشت امیرالمؤمنین علیه السلام او را پنهان بخاک سپرد و آثار قبر او را از میان برد. سپس رو به مزار پیغمبرصل الله علیه وآله کرد و گفت:  اى پیغمبر خدا از من و از دخترت که به دین تو آمده و در کنار تو زیر خاک خفته است بر تو درود باد!
خدا چنین خواست که او زودتر از دیگران به تو بپیوندد. پس از او شکیبائى من به پایان رسیده و خویشتن دارى من از دست رفته. اما آنچنان که در جدائى تو صبر را پیشه کردم در مرگ دخترت نیز جز صبر چاره ندارم که شکیبائى بر مصیبت‏ سنت است. اى پیغمبر خدا! تو بر روى سینه من جان دادى! ترا بدست ‏خود در دل خاک سپردم! قرآن خبر داده است که پایان زندگى همه بازگشت ‏به سوى خداست.
اکنون امانت‏ به صاحبش رسید زهرا سلام الله علیها از دست من رفت و نزد تو آرمید. اى پیغمبر خدا پس از او آسمان و زمین زشت مى‏نماید و هیچگاه اندوه دلم نمى‏گشاید. چشمانم بى‏خواب و دل از سوز غم کباب است تا خدا مرا در جوار تو ساکن گرداند.

اگر بیم چیرگى ستمکاران نبود براى همیشه در کنار قبرت مى‏ماندم
مرگ زهرا سلام الله علیها ضربتى بود که دل را خسته و غصه‏ام را پیوسته گردانید و چه زود جمع ما را به پریشانى کشانید. شکایت‏ خود را به خدا مى‏برم و دخترت را به تو مى‏سپارم! خواهد گفت که امتت پس از تو با وى چه ستمها کردند. آنچه خواهى از او بجو و هر چه خواهى بدو بگو! تا سر دل بر تو گشاید و خونى که خورده است‏ بیرون آید و خدا که بهترین داور است میان او و ستمکاران داورى نماید.

سلامى که به تو مى‏دهم بدرود است نه از ملال تواز روى شوق است نه کسالت. اگر مى‏روم نه ملول و خسته جانم و اگر مى‏مانم نه به وعده خدا بد گمانم. و چون شکیبایان را وعده داده است در انتظار پاداش او مى‏مانم که هر چه هست از اوست و شکیبائى نیکوست. اگر بیم چیرگى ستمکاران نبود براى همیشه در کنار قبرت مى‏ماندم و در این مصیبت بزرگ چون فرزند مرده جوى اشک از دیدگانم مى‏راندم.
خدا گواهست که دخترت پنهانى بخاک مى‏رود. هنوز روزى چند از مرگ تو نگذشته و نام تو از زبانها نرفته حق او را بردند و میراث او را خوردند. درد دل را با تو در میان مى‏گذارم و دل را به یاد تو خوش مى‏دارم که درود خدا بر تو باد و سلام و رضوان خدا بر فاطمه (س).

 در مقابل این شهرت ابن سعد روایت دیگرى دارد که ابوبکر بر دختر پیغمبرصل الله علیه وآله  نماز خواند و بر او چهار تکبیر گفت. پیداست که این روایت و یک دو حدیث دیگر در مقابل آن شهرت ارزشى ندارد و دور نیست که آنرا براى مصلحت وقت ‏ساخته باشند.
فقدان دختر پیغمبر على علیه السلام را سخت آزرده ساخت. نمونه این آزردگى را از سخنانى که بر کنار قبر او خطاب به پیغمبر صل الله علیه وآله گفت دیدیم. در سندهاى دیرین دو بیت زیر را نیز بدو نسبت داده‏اند که نشان دهنده سوز درونى اوست. اما شمار این بیت‏ها در ماخذهاى بعدى بیشتر است چنانکه در دیوان منسوب به آن حضرت نوزده بیت است.
«زبیر بن بکار» در کتاب خود «الاخبار الموفقیات» که آن را در نیمه دوم قرن سوم نوشته و از مصادر قدیمى بشمار مى‏رود چنین نویسد: مداینى گوید چون امیر المؤمنین على بن ابى طالب رضى الله عنه از دفن فاطمه سلام الله علیها فراغت‏ یافت ‏بر سر قبر او ایستاد و این دو بیت را انشاء کرد:

«لکل اجتماع من خلیلین فرقة     و کل الذى دون الممات قلیل

و ان افتقادى واحدا بعد واحد        دلیل على ان لا یدوم خلیل.

از سخنان دختر پیغمبر در بستر مرگ
به خدا سوگند! اگر پاى در میان مى‏نهادند و على علیه السلام را در کارى که پیغمبر صل الله علیه و آله به عهده او نهاد مى‏ گذاردند آسان آسان آنان را به راه راست مى‏برد و حق هر یک را بدو مى‏سپرد... اگر چنین مى‏کردند درهاى رحمت از زمین و آسمان بر روى آنان مى‏گشود.اما نکردند...
و آنچه نباید بکنند کردند.اکنون لختى بپایند! و ببینند چه آشوبى برخیزد و چه خونها بریزد...!