مناسك حج يا مدرسه تربيت انسان؟

عقیق: تربيت و امور تربيتي از جمله مناسبتهايي است كه در تقويم و سالنامه‌ها به روز هشتم اسفندماه تعلق گرفته است و خود بهانه اي است كه قلم را ميل به اين موضوع مي‌دهد تا چند سطري را در اين باره به نمايش بگذارد، اما نه از هر دري و از هر مكتبي، بلكه تنها از در آموزه اي به نام حج و آثار تربيتي آن و از مكتبي مسمي به ثقلين.

هرگاه به موضوع حج توجه مي‌كنيم درمي يابيم سراسر اين عمل، مكتب وسيع تربيتي است و گام به گام از صفر شروع تا بي نهايت پايان براي انسان برنامه دارد به طوري كه اگر دلداده اين راه هر گام را عين خواسته حضرت حق بردارد، در نهايت به چنان تكامل تربيتي خواهد رسيد كه سيراب گشته و خود سرچشمه اي مي‌شود جهت آموزش ديگران و الگويي مي‌شود جهت گام برداشتن همنوعان.

سخن گفتن از مراحل تربيتي حج بسيار دشوار و مفصل است اما آب دريا را اگر نتوان كشيد… از جمله مسائل تربيتي كه در مناسك حج است، با استناد به حديثي از امام رضا عليه السلام (علل الشرايع/ باب ۱۴۲/ حديث ۵) مي‌توان به بازداشتن از شهوتها، خضوع، تواضع، خواستن حاجت از خدا، ترك قساوت قلب، قطع شدن اميد و آرزو از غير خدا، به حقوق رسيدگي كردن، بازداشتن نفس از فساد، منفعت رساندن براي هركس كه در شرق و غرب است، برآوردن حاجات مردم اطراف و… اشاره كرد.

در قرآن كريم آيه ۱۹۷ از سوره مباركه بقره مي‌خوانيم: «فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِي الْحَج‏؛ پس اگر كسى در اين ماهها به احرام حج درآمد ديگر با زنان نياميزد و مرتكب دروغ و جدال نشود كه اينگونه كارها در حج نيست‏.» همچنين در آيه ۱۲۹ از سوره مباركه حج مي‌خوانيم: «ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْيُوفُوا…؛ آن گاه كثافاتى كه در حال احرام بر ايشان است بسترند و به نذرهايشان وفا كنند.» يكي از معاني «تفث» در مستدرك سفينه گفتار بد است پس خوش گفتاري از جمله مسائل تربيتي است كه در آموزه حج به آن توجه شده است كه در صورت عدم توجه به آن بايستي عواقبي را بچشيم.

خوش گفتاري نه صرفا قشنگ سخن گفتن، بلكه خوش گفتاري، كلام مفيد و خوب بيان كردن است و همانطور كه مي‌دانيد محرم از زمان احرام بستن تا هنگام خروج از آن، تكليف به رعايت اين موارد دارد؛ يعني در يك بازه زماني بايستي اين مسائل را رعايت كند كه اين خود يك تمرين است.

صد البته هويداست كه مقصود از اين تمرين موقت، سرآغاز حركتي مداوم است؛ به عبارتي اگر شخصي اين گام را اصيل و قاطع برداشت ديگر در وجو او نهادينه مي‌شود و در طول زندگي خود بر آن پايبند است چه زيبا در يك آموزه ديني و فريضه عبادتي يك مسئله تربيتي كه انسان چه مسلمان باشد چه نباشد در طول زندگي خويش به آن نيازمند است، بيان شده و سراسر دين بيان چنين مسائل مهمي است.