پايان ماه رمضان و سلاخي گناهان!

اين دعا در هنگام ورود و فرا رسيدن ماه رمضان توسط امام سجاد(ع) گفته شده است. اما در پايان اين دعا به پايان ماه توجه شده است. براساس نظر اهل لغت و ادبيات عرب، شبهاي اول ماه تا سه شب را «هلال» و از آن زمان تا سه شب مانده به پايان ماه را «قمر» مي‌نامند. از شب بيست و هفتم به بعد، گاهي دو شب و گاهي سه شب به پايان ماه مانده ديگر ماه ديده نمي‏شود.

ايام ديده نشدن ماه را ايام «مُحاق»، «مِحاق» يا «مَحاق» مي‌گويند. حالت «هلال» ماه در دو مرحله ظاهر مي‏شود: يكي در آغاز ماه و ديگري در پايان ماه. دو يا سه شب مانده به پايان ماه، ديگر هلال ماه در حال «محاق» است.

شب پايان ماه نيز شب سلخ ناميده شده چرا كه دوباره ماه نو طلوع مي‌كند. امام سجاد (ع) در دعا مي‏فرمايد: خدايا همانگونه كه هلال ماه رو به محاق مي‏رود و ديگر نور ماه ديده نمي‏شود، گناهان ما را نير بي‌رمق و پنهان فرما! بگونه‌اي كه تا پايان ماه ديگر، گناهي براي ما نمانده باشد و در هنگام «سلخ» و نو شدن ماه، ما را نيز آراسته و نو نما.

«سلخ» به معني پوست كندن است؛ «سلاّخ» كسي است كه پوست گوسفند را مي‏كَند: «وَ آيَةٌ لَهُمُ اللَّيْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهارَ فَإِذا هُمْ مُظْلِمُونَ» (۱) در روز، نور، همچون پوسته‏اي روي زمين را فرا مي‏گيرد، در شب خدا آن پوسته را از آن جدا مي‌سازد و دوباره زمين تاريك مي‏شود. چون روز، با تابش نور به زمين، پديدار مي‏شود.

در پايان ماه نيز كه ديگر ماه تمام مي‏شود مي‏گويند «سلخ» ماه است؛ يعني ديگر پايان ماه است. البته نور ماه هميشه وجود دارد اما موقعيت ما نسبت به ماه به گونه اي است كه گاهي ماه را به صورت هلال مي‏بينيم و گاهي به صورت قمر و بدر و دوباره به صورت هلال و سپس ديگر آن را نمي‏بينيم.

حضرت امام سجاد (ع) رفتارهاي زشت ما را به ماه تشبيه مي‏كنند و از خدا مي‌خواهد تا آنچنان كه در پايان ماه، نور مهتاب كم مي‏شود، گناهان ما نيز بي‌رمق و بي‌فروغ گردند تا جايي كه در پايان ماه ديگر، گناهي در دفتر اعمال ما نمانده و با پايان اين ماه ما نيز از همه گناهان پاك شده باشيم.

آيا واقعا گناه همچون جرم و لايه و پوسته‏اي براي انسان است؟ آيا دعاها قطعات شعري و ادبي است؟ گاهي انسان دل تنگ مي‏شود و فال حافظ گرفته و يا غزل يا قطعه شعري زيبا از يك شاعر را مي‏خواند و از معاني آن لذت مي‌برد اما مي‏داند كه شعر مجاز است. بعيد است كسي كه فال حافظ مي‌گيرد و قطعه‏اي از غزل حافظ را مي‌خواند، مضامين ابيات شعر را خيلي جدي بگيرد هر چند شيرين و زيبا بوده و داراي نكته‏هاي ادبي و عرفاني باشد.

متأسفانه بسياري از افراد با ادعيه و مناجات اينگونه برخورد مي‌كنند. تصور اين افراد از دعا و مناجات همچون خواندن قطعات زيباي ادبي و حداكثر، ثواب بردن از آن است. در حالي كه وقتي مي‏گوييم خدايا با تمام شدن اين ماه ما را از گناهان پاك فرما! بايد معتقد باشيم كه اكنون آلوده و كثيف و پليد هستيم و واقعا از خدا به قصد اجابت بخواهيم تا آلودگي‌ها را از ما جدا و دور بسازد.

متأسفانه بسياري از افراد براي لذت بردن از زيبايي‌هاي ادبي يا ثواب بردن، دعا را مي‌خوانند. البته همين كه انسان در چند دقيقه – كه مشغول خواندن دعاست- از لغويات دور شده و دروغ نمي‏گويد و غيبت نمي‏كند و به خدا توجه پيدا مي‏كند، كار بسيار خوب و ارزنده‌اي است و ثواب هم دارد. امّا خوبي و ارزش خواندن دعا با ارزش باوربه مضمون دعا و اميد به استجابت آن، بسيار تفاوت دارد.

انسان در هر روز چندين بار غذا مي‏خورد. براي اينكه انسان در مرحله اول، احساس گرسنگي مي‏كند. عاقلانه‏تر كه فكر كنيم، غذا براي سلامتي بدن و حفظ قواي جسمي و همچنين براي انجام وظايف و عبادت خدا مورد نياز انسان است. كساني كه سطح معرفت بالايي دارند، در اين زمينه نيز با هدف جلب رضايت خدا، از خوردني‌ها و آشاميدني‌ها استفاده مي‌كنند.

هر زمان كه احساس مي‏كنند خدا دوست دارد تا غذا بخورند، از غذا استفاده كرده و به اندازه نيز مي‏خورند. اما افراد معمولي، براي سير كردن معده، از غذا استفاده مي‌كنند تا براي انجام كار و وظايف نشاط و انرژي داشته باشند، شايد برخي بدانند كه وقتي انسان غذا خورده و مواد غذايي را مي‌جود، اين كار موجب تقويت عضلات فك و دهان هم مي‏شود.

عضلات هر چه بيشتر حركت و ورزش نمايند، قوي‌تر مي‏شوند؛ مثل عضلات دست كه با حركت، بازوهاي انسان قوي مي‏شود. شما در طول عمر، چند بار با هدف تقويت عضلات فك و دهان غذا خورده‌ايد؟ ممكن است يكي از فوايد غذا خوردن و جويدن غذا، تقويت عضلات فك و دهان باشد اما هيچ كسي با اين هدف، غذا نمي‏خورد.

عموماً افراد براي سير شدن معده و عده اندكي نيز براي رضايت خدا غذا مي‌خورند. غذا خوردن براي هدف سير شدن معده كجا و غذا خوردن براي رضاي خدا كجا؟ گاهي غذا خوردن بسيار مستحب و ثواب آن نيز از روزه بيشتر است. وقتي انسان روزه مستحبي گرفته باشد و به خانه دوستي برود و بداند كه دوست او علاقه بسيار دارد كه با او غذا بخورد، در اينجا نياز نيست انسان بگويد من روزه هستم. براي اينكه دوست خود را خوشحال كند، بايد بنشيند و با او غذا بخورد. ثواب شاد كردن آن دوست، از ثواب روزه مستحبي بيشتر است.

انگيزه انسان در كارها بسيار متفاوت است. اگر كسي بگويد: من غذا مي‏خورم براي اينكه عضلات فك و دهانم تقويت شود، مردم به او مي‏خندند و مي‌گويد اين هم شد هدف كار؟ ! دعاهايي كه ما مي‏خوانيم و عبادتهايي كه ما انجام مي‌دهيم اگر فقط براي ثواب بردن و بهره‌مندي از ميوه بهشتي و «لَحْمِ طَيْرٍ مِمّا يَشْتَهُونَ» (۲) و ديگر نعمت‌هاي بهشتي باشد، همچون كسي است كه براي تقويت عضلات فك و دهان غذا بخورد. فوايدي كه دعا و ياد خدا و عبادت براي انسان به ارمغان مي‌آورد آنقدر فراوان، عالي، پرثمر و پرفايده است كه در برابر ثوابهايي كه براي خواندن دعا مي‏دهند، قابل مقايسه و سنجش نيست.