بایسته‌های اخلاقی روزه‌داران ماه رمضان در کلام امام صادق(ع)

امام صادق(ع) در یک روایت به برخی احکام اخلاقی که روزه‌داران باید در ماه مبارک رمضان رعایت کنند، اشاره فرمودند که در ادامه می‌خوانید:

فَإِذَا صُمْتُمْ‏ فَاحْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ‏ عَنِ الْکَذِبِ وَ غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ وَ لَا تَنَازَعُوا وَ لَا تَحَاسَدُوا وَ لَا تَغْتَابُوا وَ لَا تَمَارَوْا وَ لَا تَکْذِبُوا وَ لَا تُبَاشِرُوا وَ لَا تُخَالِفُوا وَ لَا تُغَاضِبُوا وَ لَا تَسَابُّوا وَ لَا تَشَاتَمُوا وَ لَا تَنَابَزُوا وَ لَا تُجَادِلُوا وَ لَا تُبَادُوا وَ لَا تَظْلِمُوا وَ لَا تُسَافِهُوا وَ لَا تَضَاجَرُوا وَ لَا تَغْفُلُوا عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلَاة

هر گاه روزه گرفتید، پس حفظ و کنترل کنید زبانتان را از دروغ، و چشمانتان را از (هر چه دیدنش بر او حرام است) بپوشانید، (و در حال روزه) منازعه و دعوا (که لازمه‏‌اش بد گوئى و فحاشى است) نکنید و به همدیگر حسادت نورزید و غیبت نکنید و ترشرو و غضبناک نباشید و با یکدیگر دشمنى نکنید و دروغ نگویید، (و با زنان) مباشرت نکنید و مخالفت همدیگر نکنید (آنجا که مخالفت جائز نیست) و نسبت‏ به همدیگر خشم و غضب نداشته باشید و همدیگر را لعن و ناسزا نگویید، و شماتت و ملامت نکنید، (و در کارهاى خیر مثل قرائت قرآن و نماز و ذکر) سستى و بی‌حالى به خود راه ندهید، و مجادله نکنید، اذیت و ظلم (به زیر دستان و خدمتگزاران و افراد تحت‏ سرپرستى) نکنید، و سفاهت و خود را به حماقت زدن بخود راه ندهید (حلیم و با وقار باشید) کسى را ضجر و شکنجه ندهید، و از یاد خدا غافل نشوید و نماز را فراموش نکنید، (مراد نمازهاى مستحبى و نوافل یومیه مخصوصا نافله شب را از یاد نبرید)

هنگام روزه سکوت و وقار و صبر و صدق خود را حفظ کنید

ِ وَ الْزَمُوا الصَّمْتَ وَ السُّکُوتَ وَ الْحِلْمَ وَ الصَّبْرَ وَ الصِّدْقَ وَ مُجَانَبَةَ أَهْلِ الشَّرِّ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ وَ الْکَذِبَ وَ الْفَرْیَ وَ الْخُصُومَةَ وَ ظَنَّ السَّوْءِ وَ الْغِیبَةَ وَ النَّمِیمَة

نفس خویش را الزام کنید به سکوت و خاموشى، و حلم و بردبارى، و صبر و استقامت، و صدق و راستى، و از اهل شر و فساد دورى گزینید، و از قول زور لهویات و موسیقى بنیان‌کن اخلاق، و دروغ، و فریفتن و گول زدن، و خصومت و دشمنى با همدیگر، و سوء ظن و بدگمانى نسبت‏ به یکدیگر و غیبت و نمامى و فتنه انگیزى از کل این اوصاف ضد اخلاق پرهیز نکنید و اجتناب کنید.

چون عبد خائف از مولاى خویش به پیشگاه خدا خاضع و خاشع باشید

وَ کُونُوا مُشْرِفِینَ عَلَى الْآخِرَةِ مُنْتَظِرِینَ‏ لِأَیَّامِکُمْ مُنْتَظِرِینَ لِمَا وَعَدَکُمْ اللَّهُ مُتَزَوِّدِینَ لِلِقَاءِ اللَّهِ وَ عَلَیْکُمُ السَّکِینَةَ وَ الْوَقَارَ وَ الْخُشُوعَ وَ الْخُضُوعَ وَ ذُلَّ الْعَبْدِ الْخَائِفِ مِنْ مَوْلَاهُ رَاجِینَ خَائِفِینَ رَاغِبِینَ رَاهِبِینَ قَدْ طَهَّرْتُمُ الْقُلُوبَ مِنَ الْعُیُوبِ وَ تَقَدَّسَتْ سَرَائِرُکُمْ مِنَ الْخِبِّ وَ نَظَّفْتَ الْجِسْمَ مِنَ الْقَاذُورَاتِ وَ تَبَرَّأْتَ إِلَى اللَّهِ مِنْ عَدَاهُ وَ وَالَیْتَ اللَّهَ فِی صَوْمِکَ وَ بِالصَّمْتِ مِنْ جَمِیعِ الْجِهَاتِ مِمَّا قَدْ نَهَاکَ اللَّهُ عَنْهُ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَةِ وَ خَشِیتَ اللَّهَ حَقَّ خَشْیَتِهِ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَةِ وَ وَهَبْتَ نَفْسَکَ لِلَّهِ فِی أَیَّامِ صَوْمِکَ وَ فَرَّغْتَ قَلْبَکَ لَهُ وَ نَصَبْتَ نَفْسَکَ لَهُ فِیمَا أَمَرَکَ وَ دَعَاکَ إِلَیْهِ فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ کُلَّهُ.

و (در حال روزه‌‏دارى) خود را مشرف بر آخرت کنید و منتظر ایامى (که در پیش دارید) و منتظر وعده‌‏هاى الهى باشید، و زاد و توشه خویش را براى ملاقات ذات اقدس الهى فراهم سازید، و بر شما باد (در حال روزه) به سکینه و وقار، و خشوع و خضوع به پیشگاه حضرت احدیت چون بنده ذلیل خائف که از مولایش به شدت مى‌‏هراسد، در حالى که آزادند و با اختیار خویش به پیشگاه مولا و آقاى خود احساس خوف و رجا مى‌‏کنند و خود را در ترس و رعب فرو برده و در عین حال عشق به مولا و ترس از او آنان را به خود مشغول ساخته است و به حق قلوبتان را از عیب‌ها تطهیر و باطنتان را از خبائث پاک می‌کند، و جسمتان را از تمامى قاذورات و کثافات تمیز کرده، و شما را از غیر خداوند، برى و بیزار مى‏‌کند، و شما را در روزه داری‌تان به وسیله سکوت به تمام جهات (از دروغ و غیبت و فتنه انگیزى و. . . ) متکى و نزدیک به خدا می‌کند از هر چیزى که در پنهان و آشکار نهى شده، و در نهان و آشکار شما را به خوف و خشیت پروردگار مفتخر مى‏‌سازد، و نفست را در حال روزه‏‌داریت ‏به خدا بخشیده و دلت را براى او فارغ البال و خالى از هر چه که غیر او است مستعد و مهیا مى‏‌سازد و تو را براى خدا در آنچه به تو امر کرده و خوانده است منصوب می‌کند؛ (یعنى کاملا مطیع و منقاد حضرت حق مى‏‌شوى) .

فَأَنْتَ صَائِمٌ لِلَّهِ بِحَقِیقَةِ صَوْمِهِ صَانِعٌ لِمَا أَمَرَکَ وَ کُلَّمَا نَقَصْتَ مِنْهَا شَیْئاً مِمَّا بَیَّنْتُ لَکَ فَقَدْ نَقَصَ مِنْ صَوْمِکَ بِمِقْدَارِ ذَلِک‏

پس هر گاه تمامى این اوصاف مذکوره را به جاى آوردى و خود را متصف به آن ساختى پس توبه حقیقت‏ براى خدا روزه گرفتى و حق روزه را ادا نمودى، و انجام بده آنچه را که در (باره روزه) به تو فرموده است که هر چه را ناقص کنى و به جاى نیاورى از اوصاف روزه و روزه‏‌داریت از آنچه که برایت روشن و آشکار است، پس به مقدار آنچه از اوصاف و فضائل روزه را کم کرده باشى از اجر و پاداش آن نیز کم می‌شود.

و در آخرین بیان و توضیحات خویش حضرت صادق ( علیه‏السلام) از قول پدر بزرگوارش نقل می‌کند که فرمود: «پیامبر (صلى الله علیه و آله) از آن زنى که به جاریه‌‏اش سب و ناسزا مى‏‌گفت (داستانش در همین بخش آمده) آنگاه پیامبر (صلى الله علیه و آله) فرمود:

 إِنَّ الصَّوْمَ لَیْسَ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ إِنَّمَا جَعَلَ اللَّهُ ذَلِکَ حِجَاباً مِمَّا سِوَاهَا مِنَ الْفَوَاحِشِ مِنَ الْفِعْلِ وَ الْقَوْلِ یُفَطِّرُ الصَّائِمَ مَا أَقَلَّ الصُّوَّامَ وَ أَکْثَرَ الْجُوَّاعَ.

همانا روزه فقط پرهیز از طعام و شراب نیست، هر آینه خداوند خوردنیها و آشامیدنیها را حجاب و حایل از غیر این دو از فواحش و گناهانى چون دروغ و غیبت و زنا و ظلم از افعال و اقوال که باعث افطار روزه یا تقلیل کمال روزه مى‏شود قرار داده است آنگاه پیامبر (صلى الله علیه و آله) فرمود: چه کمند روزه‏داران واقعى، و چه زیادند گرسنگان روزه‏دار، که حظى جز گرسنگى نمى‏برند و این است آداب و شرائط و فوائد و خصوصیات روزه و اوصاف روزه‏دار، خداوند به ما نیز این توفیق را عطا فرماید.کثیرى از مردم از قیام لیل جز تعب بیدارى و از روزه نهار جز گرسنگى. 

پی نوشت:

وسایل‌الشیعه، ج10؛ بحارالانوار، ج93

منبع:تسنیم