«سُمُو» نردبان انسان به سوی کمال خلقت

در این آیه شریف موضوع آموختن اسماء الهی یعنی برتری انسان بر همه کائنات از سوی خداوند به انسان و اختیار او آمده است که این موضوع اشاره مستقیم به ماجرای معراج دارد. همان جا که تا مسیری پیامبراکرم(ص) با راهنمایی جبرییل آسمان‌ها را طی کرد اما از جایی به بعددیگر توان این همراهی را نداشت.

در متن زیر دلیل برتری انسان بر کائنات و معنای آموختن اسماء توضیح داده شده است:

حجت‌الاسلام سعید سعدی مدرس حوزه علمیه در گفت‌وگو با ایکنا خوزستان در توضیح این آیه و دلیل برتری انسان بر ملائکه توضیح داد: در این آیات اشاره خداوند به واژه اسم که از کلمه «سُمُو» به معنای برتری می‌آید، است. اشاره به این اسماء همان است که خداوند آنها را به انسان آموخته بود.

وی ادامه داد: خداوند اگر می‌فرماید: «عَلَّمَ آدَمَ...» معنایش این نیست که این تعلیم را از ملائکه دریغ کرده است. ظرفیت پذیرش این اسماء در انسان وجود داشت اما در ملائکه خیر. ملائکه نمی‌توانند جمع بین (مراتب علوی و سلفی) یا رشد و شهوت در یک جا را بپذیرند و آن را در یک موجود غیرممکن می‌دانند. می‌گوید که نمی‌شود موجودی باشد که هم معیار ارزش‌ها باشد و هم خلاف ارزش‌ها. برای آنها فرض این مستلزم تناقض است.

وسعدی افزود: وقتی این حالت در انسان ایجاد شد کسی که بتواند از بین بهتر و بدتر، والاتری را برای خود انتخاب کند قطعا برتر است. همانگونه که مولانا می‌گوید:

خداوند اگر می‌خواست اسما را بر ملائکه عرضه کند نمی‌شد و امکانش وجود نداشت چون آنها ظرفیت وجودی‌شان اجازه نمی‌داد. خداوند اگر می‌خواست اسمایی را که به آدم یاد داده که اسم به معنای برتری است، به ملائکه بیاموزد، ملائک ظرفیت آن را ندارند و خدا ظلمی در حق آنها نکرده است.

سعدی گفت: کمال خلقت در وجود بشر است و چون کمال خلقت در وجود انسان است توانست همه مراتب بالاتری را ماهیت انسان فرابگیرد و این نکته مهمی است. در معراج؛ همان انسان که ملائک در ابتدای کار راهنمایش بود، به مراتبی می‌رسد که دیگر به گرد پای انسان نمی رسد. چراکه خداوند علم اسماء را در اختیار ماهیت انسان قرار داد و او از این طریق می‌تواند مراتب بالاتری را در دست گیرد.

وی بیان کرد: خداوند در انسان قابلیتی را ایجاد کرد که می‌تواند وحی را دریافت کند و درجا انسان وارد صحنه‌ها و مطالبی شود که همه ارزش‌های الهی را پاسداری و نمایندگی کند و لذا تعجب نکنید اگر خداوند در روایت می‌فرماید: «إنّ للَّه عبادا أطاعوه فيما أراد فأطاعهم فيما أرادوا، يقولون للشي‏ء كن فيكون» اگر انسان تهذیب کند و کارهایی را که خداوند فرموده ترک کند و کاملاً الهی عمل کند می‌تواند به جایی برسد که خدا خواسته و جانشین پروردگار شود و هر انسانی که جانشین خدا نشد در خلقت خود دستکاری کرده است. خدا خواسته انسان از ملائک بالاتر رود اما نعوذبالله از حیوان هم پست‌تر می‌شود و این همان ظلم انسان به خود است که خداوند در آیه کریمه می‌فرماید: «وَمَا ظَلَمْنَاهُمْ وَلَٰكِن كَانُوا أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ.»