اهمیت ارتباط کلامی در اصلاح سبک زندگی / الگوگیری از سیره امام رضا(ع)

در ادامه ابتدا به اهمیت ارتباط کلامی و تفاهم رفتاری در آیات و روایات می‎پردازیم و بعد راهکارهایی را در جهت اصلاح سبک زندگی در جهت تحقق یافتن این ارتباطات و تفاهمات ارائه می‏‌دهیم.

اهمیت گفتار نیک در قرآن
خداوند در سورۀ بقره آیۀ83 پس از این که امر به عبودیت خود و همچنین احسان کردن به والدین و خویشاوندان و یتیمان و مستمندان می‎کند، در ادامه می‎فرماید: «وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً؛ با مردم (به زبان) خوش سخن بگویید» (ابرهیم(ع)، 4) و در ادامه می‎فرماید نماز را اقامه کنید و زکات را بدهید. تأکید بر گفتار نیک در این آیه در کنار مسائلی همچون عبودیت خداوند و احسان به والدین اهمیت جایگاه ارتباط کلامی را برای ما مشخص می‎کند. همچنین آیاتی دیگر وجود دارد که ما را دعوت به قول معروف و قول سدید یا استوار می‎کند.(نساء7و8)

رفتار و کلام اهل‌بیت(ع) باعث جذب افراد می‌شد
اهل‎‌بیت (علیهم السلام) که از وجهی مظهر تمام اخلاقیات الهی هستند، بسیار به این امر مقید بودند تا حدی که با دشمنان خود در مواقعی  با حُسن کلام و رفتار برخورد می‎کردند تا جایی که بعضاً تحت تأثیر چنین اخلاقی افراد گاهاً به دین اسلام گرایش پیدا می‏‌کردند؛ مناظرات علمی و معرفتی امام رضا(ع) با سایر ادیان و مذاهب مختلف از نمونه‌هایی بارز اینگونه برخوردهاست، زیرا حضرت در این مناظرات در اوج اخلاقیات برخورد می‌کردند و با رفتار و کلام خوبشان باعث جذب افراد می‌شد. با این حساب  از آنجا که ایشان با دشمن چنین برخورد می‎کردند، باید نتیجه گرفت با خانوادۀ خود چه رفتار زیباتری داشتند. در این مجال به ذکر نمونه‌ای از زندگانی امام رضا (علیه السلام) می‌پردازیم. 

امیة بن علی گفت: در آن سال که حضرت رضا به حج رفته بود و بعد به خراسان رفت، من در مکه بودم فرزندش امام جواد(ع) نیز به همراهش بود ... حضرت جواد در کنار حجرالاسود نشست، یکی از صحابه عرض کرد آقا فدایت شوم حرکت کن؛ فرمود دلم نمی‌خواهد از این محل حرکت کنم تا وقتى که خدا بخواهد؛ و آشکارا اندوه از چهره‌‏اش آشکار بود. آن صحابی خدمت حضرت رضا (علیه السلام) رفت و عرض کرد: آقا حضرت جواد در کنار حجرالاسود است و حرکت نمی‌کند، حضرت رضا (علیه السلام) از جاى حرکت کرد و نزد فرزند خود آمد و فرمود: عزیزم حرکت کن. عرض کرد پدر جان نمی‌خواهم از این مکان حرکت کنم. فرمود نه عزیزم حرکت کن. عرض کرد پدر جان چگونه حرکت کنم با اینکه چنان خانه خدا را وداع کردید مثل این که دو مرتبه بر نمی‌گردید. فرمود پسرم حرکت کن و امام جواد از جاى حرکت کرد.( کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج‏2، ص363)

مشاهده می‎کنیم که در خانواده اهل‎‌بیت وحی (علیهم السلام) چه برخورد زیبای کلامی و رفتاری وجود داشت و این نمونه‎ها باید برای ما سرمشقی باشد تا جایی که سبک زندگی خود را متناسب با چنین فضاهای رفتاری شکل دهیم و یا احیاناً سبک زندگی خود را برای رسیدن به این ارزش‎ها اصلاح کنیم. از این داستان نتیجه می‌گیریم تفاهم رفتاری در گروی رابطه کلامی سالم است.

لزوم انس با اهل‌بیت(ع) برای اصلاح اخلاقیات
با توجه به اهمیتی که در رابطه با اهمیت ارتباط کلامی و تفاهم رفتاری مطرح کردیم، حال بجاست محیط خانواده را با تدابیر مناسب مدیریت کنیم تا جایی که اصلاحات فراوانی را در محیط خانواده ایجاد کنیم تا همۀ اعضای آن بتوانند به راحتی با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و یکدیگر را در حل مسائل مربوط به خانواده یاری رسانند. لذا برای تحقق چنین امری ناگزیر باید به منابع اسلامی ـ قرآن و عترت ـ خودمان رجوع کنیم و به حدی با ایشان مأنوس شویم که در وجود ما اثر گذارده و باعث اصلاح وضع موجود شود و در این امر باید تمام اعضای خانواده مشارکت داشته باشند.

والدین فرزندان خود را برای رابطه رفتاری و کلامی مناسب تربیت کنند
به عنوان مثال راهکارهایی که قرآن ارائه داده است جای دقت دارد، در آنجایی که به فرزندان امر می‎کند با والدین خود به خوبی سخن بگویند؛ خداوند در سورۀ اسراء آیۀ23 می‎فرماید «وَ قَضى‏ رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَریماً؛ و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را نپرستید و به پدر و مادر [خود] احسان کنید. اگر یکی از آن دو یا هر دو، در کنار تو به سالخوردگی رسیدند به آنها [حتی‏] «اوف‏» مگو و به آنان پَرخاش مکن و با آنها سخنی شایسته بگو‏»  این آیه جایگاه والای پدر و مادر را نشان می‏‌دهد؛ اما باید توجه داشت والدین نیاز است فرزند خود را طوری تربیت کنند که با آنها در بزرگسالی به خوبی رفتار کند و یا با ایشان کریمانه صحبت کند. یعنی فرزندان خود را در جهت تحقق این آیه یاری دهند.

نکته دیگر آیه این است که هم اشاره به تفاهم رفتاری و هم اشاره به رابطۀ کلامی سالم دارد. امام صادق (علیه السلام) ذیل این آیه فرمودند: «و اما قول خداى عز و جل: «اگر یکى از ایشان یا هر دو آن‌ها نزد تو به پیرى رسیدند، به آن‌ها اف مگو و تندیشان مکن، یعنى اگر دلتنگت کردند به آن‌ها اُف مگو و اگر ترا زدند با آن‌ها تندى مکن، و فرمود: «و به آن‌ها سخنى شریف و بزرگوار بگو» یعنى اگر ترا زدند بگو: خدا شما را بیامرزد اینست سخن شریف تو.» (کافی  ج‏2، ص158) البته در سوی دیگر والدین موظف هستند تا با فرزندان خود به نیکی سخن بگویند و در این رابطه احادیثی از اهل‎‌بیت (علیهم السلام) نقل شده است که در ذیل به برخی موارد طبق سیرۀ امام رضا (علیه السلام) اشاراتی خواهیم داشت.

امام رضا (علیه السلام) در مورد مدیریت صحیح خانواده در بیانی فرمودند: «أَقْرَبُکُمْ‏ مِنِّی‏ مَجْلِساً یَوْمَ الْقِیَامَةِ- أَحْسَنُکُمْ خُلُقاً وَ خَیْرُکُمْ‏خَیْرُکُمْ لِأَهْلِه‏» نزدیک‎ترین شما به من در روز قیامت، خوش خلق‎ترین و مهربان‎ترین آن‎ها نسبت به خانواده‎اش است.» (صحیفه امام رضا، ص67) با توجه به این روایت، خیر رساندن به اهل منزل از راه‏‌هایی هست که می‏‌توان در جهت اصلاح سبک زندگی استفاده کرد. این خیر می‏‌تواند کلامی یا رفتاری باشد و هر دو جنبه را شامل می‌‏شود.