۰۴ آذر ۱۴۰۳ ۲۳ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۳۵ : ۰۰
به عبارت دیگر، با بررسی و مطالعه و تحقیق درباره نقش کلیدی این بزرگواران میتوان برخی راهکارهای کاربردی فردی و اجتماعی را به دست آورد؛ بنابراین آنچه که تاکنون در سیره عترت(ع) مورد غفلت اندیشمندان قرار گرفته است، عدم پرداختن نقش هر کدام از اهلبیت(ع) در مهمترین اصل شیعه، یعنی مهدویت و امر ظهور است.
درباره این موضوع با حجتاسلام «محمدمهدی بنیانیان» گفتوگویی داشتهایم.
در این گفتوگو شبهای قدر بهترین موقعیت برای معرفت و درک امام زمان(عج) معرفی شد که شیعیان باید با تقویت همدلی و اتحاد قلوب، آن را موقعیتی برای مقدمهسازی ظهور حضرت قرار دهند؛ همچنین با مطالعه روی فرازهایی از کلام امیرالمؤمنین(ع) درباره مهدویت و امر ظهور الگویی مطرح شد تا بتوان با مطالعه روی سایر روایات، به راهکارها و راهبردهای مهمی در مسیر ظهور و آخرالزمان دست یافت.
نقش کلیدی امام حسین(ع) در قالب ماجرای اربعین حسینی(ع) و حب و کشش حضرت برای ایجاد همدلی بیشتر امتها و ملتها در راستای زمینهسازی ظهور نیز مورد تاکید قرار گرفت؛ زیرا امتها تا همدل نشوند ظهور واقع نخوهد شد.
مشروح گفتوگو را در ادامه بخوانید.
بحث «علویت» و «مهدویت» و یا نقش امیرالمؤمنین(ع) در آخرالزمان و ظهور یکی از مباحث کلیدی بوده که در این زمینه آیات و تفاسیر روایی و یا احادیثی مطرح شده است. در این بحث تاکید شده که هر کدام از اهلبیت(ع) نقش مهمی در راستای امر ظهور ایفا میکنند؛ مانند ماجرای اربعین حسینی(ع) که قرار است امت واحده اسلامی با محوریت حب حسینی صورت بگیرد.
*حجتالاسلام بنیانیان: اول باید این نکته مورد توجه اجمالی قرار گیرد که چرا بحث آخرالزمان در جامعه ما این قدر جذاب است؟ پاسخ این است که این موضوع جزو مهمات جامعه ما باید محسوب شود و از سوی دیگر مردم هم پیگیر هستند. خود جامعۀ جوانِ پرسشگر ما خیلی پیگیر است که این آخرالزمان چیست و چه ویژگیهایی دارد؟ یک تلفیق و یک اتفاقی باید برای ما تبیین شود که اول، وقتی صحبتِ از آخرالزمان در زبان پیغمبر و امیرالمؤمنین تا امام حسن عسگری و در کلام خود حجت ابن الحسن(عج) میشود، صحبت از این است که نگهداری دین در این دوره کارِ بسیار مشکلی است، زیرا تشبیه و تعبیر رسول گرامی اسلام(ص) نسبت به دینداری در مقطع آخرالزمان، گرفتن آتش به دست است. یعنی دینداری محال و ناممکن است. اینها هشدارهای خیلی جدی است که اهلبیت(ع) به ما دادند و نشان میدهد ما راهی جز قرآن و عترت(ع)برای نجات نداریم، . فردی آمد خدمت امام صادق گفت من آخرالزمان را میخواهم درک کردم چه کنم؟ فرمود به قرآن مراجعه کن.
عبارتی را امیرالمؤمنین(ع) در نهجالبلاغه درباره نوع رفتار در آخرالزمان به این ترتیب بیان میفرماید: «بدانید از ما آن کسى که فتنههاى آینده را درک کند با چراغى روشن در آن حرکت کند و به روش نیکان قدم بردارد». عبارت حضرت «یَسْرِی فِیهَا بِسِرَاجٍ مُنِیر؛ در آن فتنهها با چراغ روشنیبخش» و «یَحْذُو فِیهَا عَلَى مِثَالِ الصَّالِحِین؛ حرکت بر مبنای صالحان» است. نظر شما راجع به این فرازها چیست؟
اصل سراج منیر، اهلبیت(ع) هستند
*حجتالاسلام بنیانیان:امام
رضا (علیهالسلام) در حدیثی میفرمایند ظلمتی که در آخرالزمان اتفاق
میافتد همان ظلمتی است که در ابتدای خلقت انجام شد و به واسطۀ آن ظلمت
ملائک خدا که خلقتشان از نور بود در عبادت خدا متوقف شدند. میفرماید این قدر ظلمت در آخرالزمان زیاد میشود که شما هیچ راه نجاتی ندارید مگر اینکه سراغ اهلبیت بروید.
«سراج منیر» اصلش همان اهلبیت (علیهمالسلام) است. یعنی وقتی صحبت از
خوبی در این عالم میشود، خدا در قرآن تقسیم بر دو میکند، میگوید یا
عمل را شما انجام میدهید یا من انجام میدهم. اعمال در عالم دو دسته است و
آدمها هم دو دسته هستند: یا خوبند یا بد. یا خداپرستند یا هواپرست.
اعمال هم یا خوب و یا بد است. پس ما باید دنبال اعمالی باشیم که او به ما
اجازه بدهد تا عملِ خوب در زندگیمان انجام بدهیم؛ یعنی «اللَّهُ وَلِیُّ الَّذینَ آمَنُوا» خدا ولیّ مطلق شود؛ تا خدا ولیّ مطلق نشود شما وارد صراط نشدید بلکه در سبیل هستید.
تا وارد صراط نشدیم، وارد دین هم نمیشویم
البته
سُبلها نیز مهم است، اما راههای فرعیاند و صراط، راه اصلی است و ما تا
وارد صراط نشدیم وارد دین نشدیم، صراط با خود امام زمان(عج) محقق میشود؛
یعنی اگر میخواهید در آخرالزمان موفق شوید و نجات پیدا کنید، خودتان و
زندگی و دین و آخرتان، باید همه چیزهایتان را از امام زمان(عج) بگیرید.
حضرت فرمودند دوستان ما در کارهای بزرگشان ـ مثلاً میخواهد شغل انتخاب
کند، ازدواج کند ـ سراغ ما میآیند، اما در کار کوچکش فکر میکند خودش
میتواند انجام بدهد. نه، شما نمک سفره را هم میخواهید اضافه کنید،
میدانید ظرف نمک کجاست، میدانید آش کجاست، میدانید این توانایی را
دارید، اما بدانید لاحول و لا قوة الّا بالله العلی العظیم، اوست که نمک آش شما را میریزد.
اسناد آموزشی غربی آیا ما را به ظهور نزدیک میکند؟!
اینها را گفتیم تا به اینجا برسیم که سراج منیر، مسیری است که روشنیبخش است، در آخرالزمان فقط اهلبیت(ع)
است، در زیارت جامعه کبیره امام هادی فرمودند «هر جا که نامى از خیر و
نیکویى باشد، شما(اهلبیت) اولِ خیر و ریشه آن و فرعِ آن و معدن آن و مبدأ
آن هستید.» یعنی اگر عملی حتی اگر به ذهن ما خوب باشد و به واسطۀ
اهلبیت(ع) به ما نرسیده باشد، ما در این مسأله دچار مشکل میشویم؛ همین
کاری که ما داریم در آموزش و پرورشمان میکنیم. فریاد آقا را در سند 2030
بلند کرده که میفرماید این غیر از این است، میگوید خیلی خوب است.
متخصصان دنیا نشستند آن را طراحی کردند، فوق تخصصها نشستند آن را طراحی
کردند، بر چه اساسی طراحی کردند؟ بر اساس نظامِ غیر از نظام اهلبیت(ع).
رهبر انقلاب هم فریاد میزند در این خیر نیست. وقتی جوانان و متخصصان
دینی ما میتوانند نظام آموزشی ما را باید منطبق بر نگرانیهای ما برای ظهور یا دینداری یا بحث آخرالزمان بنویسند، چرا باید از کسی بگیریم که شک داریم؟
صحنهگردان عالم، خداست نه صهیونیست
من
الان بگویم این لیوانهایی که الان اینجاست احتمال دارد نجس باشد، آیا
شما آب میخورید؟ پس چطور میروید از مطلبی استفاده میکنید که این همه
احتمالِ انحراف و شبهه و دوری از خیر دارد؟ اینها را در عالم نفهمیدیم.
وقتی گفتند آقا گناه میشود، باران کم میشود، بعضیها روحانیون را
مسخره کردند بله چه ربطی دارد؟ در آخرالزمان خدا میگوید من به خودتان وا
میگذارم، ببینم خودتان زندگی را میچرخانید؟ یک دفعه میبینید یک سال
خشکسالی میشود، یک سال سیل میآید، اینها همه کارهای خداست. در عالم
صهیونیست و آمریکا و فراماسونر نمیتوانند صحنهگردانی کنند بلکه
صحنهگردان کسی دیگر است، اما ما بفهمیم بدونِ اِذن او یک برگی روی زمین نمیافتد، ترس از غیر خدا نشانۀ بیدینی است.
صالحیت در گروی تبعیت از خلیفةالله است
درباره فراز «یَحْذُو فِیهَا عَلَى مِثَالِ الصَّالِحِین؛ (در آخرالزمان عدهای) مانند صالحان گام مینهند» هم توضیح میفرمایید؟
*حجتالاسلام بنیانیان:اینکه فرمودند «یحذو فیها علی مثال الصالحین» یعنی شما جای پای صالحین بگذارید، یعنی از آنها الگو بگیرید نه اینکه بروید الگوهای دیگران را استفاده کنید؛ با این صفاتی که خدا برای صالحین در قرآن قرار داده است. شما در نماز هم به «عبادالله الصالحین» سلام میدهید، در قرآن هم خدا در اوج صفاتشان ایشان را با مفهوم صالحین معرفی میکند.همچنین ما وقتی کربلا میرویم، برای زیارت قمر بنیهاشم این عبارت را مجدد آنجا میبینیم: «السلام علیک یا عبد الصالح» چه کسانی جزو صالحین قرار میگیرند؟ اینها یک ویژگیای دارند، این کسانی که صالح قرار میگیرند و خد آنها را صالح قرار میدهد کسانی هستند که مطیع محضِ خلیفةالله هستند. خدا در قرآن میگوید بنده من، من خدای شما هستم و من شما را آفریدم، هر چه خلیفه من میگوید درست است. خلیفه من میگوید شنبهها ماهیگیری حرام است، حق ندارید ماهی بگیرید، قرآن میگوید چون گوش نکردند، آنها را خوک و سگ کرد. در قرآن هم میگوید پیغمبر به اینها بگو اگر میخواهند من را بپرستند باید تو را دوست داشته باشند و از تو تبعیت کنند.
چرا به امام حسن مجتبی (علیهالسلام) فرمودند «امام الْمُمْتَحَن» زیرا شیعه در زمان ایشان دچار سختترین امتحان شد، چون خواص شیعه اشتباه کردند، چون فکر میکردند فهمی بالاتر از فهم امام جامعه در عالم وجود دارد. ابنعباس مگر کم کسی است؟ مفسر قرآن است، جابر عبدالله کم کسی است؟ بعد از آن از امام معذرتخواهی کردند و توبه کردند، اما چه چیزی را در دین نفهمیدند؟ لذا نمیداند امام یعنی فهمِ تمام عا
اینکه فرمودید صالحیت در گروی تبعیت از خلیفه خداست، ماجرای نوح (علیهالسلام) به ذهن متبادر می شود که خداوند در آیه46 سوره هود فرمود: «قالَ یا نُوحُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِحٍ؛ ای نوح فرزندت از اهل تو نیست، زیرا او عمل غیر صالح است؛» او چون در پرتو تبعیت اهلیت پیدا نکرده بود.
*حجتالاسلام بنیانیان: بله، خداوند در آیهای از قرآن از قول ابراهیم(ع) نسبت به نزدیکانش میفرماید «فَمَنْ تَبِعَنی فَإِنَّهُ مِنِّی؛ اگر از من تبعیت کنی، از من هستی» یعنی نسبت به من اهلیت پیدا میکنی. لذا اینکه گفته میشود «سلمانً منّا اهلبیت» یعنی سلمان در پرتو تبعیت به مقام «مِنّیت» یا «اهلیت» رسید.
بنابراین در ماجرای حضرت نوح (علیهالسلام) و فرزندش عدم تبعیت باعث شد جنس عملش صالح نشود و موجبات غرق شدن او را فراهم کند و این مسأله در آخرالزمان هم در شکل گستردهتری رخ میدهد. جالب است امام صادق (علیهالسلام) فرمود در آخرالزمان همه مانند قوم حضرت نوح (علیهالسلام) در بلا و گرفتاری و مصیبت غرق میشوند، جز کسانی که سوارِ کشتی جد ما حسین بن علی(ع) است. یعنی اگر میخواهید جامعه و خودتان و خانوادهتان به واسطۀ موضوعی متحول شود و آدمها هدایت شوند، بیدار شوند، ما به واسطۀ کسانی که میخواهند دینی را در جامعه ترویج بکنیم، راهمان این است که مردم را بیشتر متوجه امام حسین و اهلبیت(ع) بکنیم. تبعیت یعنی اینکه پیدا بکنیم مسیر هدایت را و شروع کنیم آن را انجام دادن. وقتی من خواستم با همسرم برخورد بکنم، ببینم امام صادق(ع) چه گفته است، وقتی خواستم جامعۀ سیاسی، اجتماعی درست کنم، به فقرا کمک کنم ببینم، اهلبیت چه گفتند، چون در هر نسخهای غیر از نسخه قرآن و اهلبیت(ع) هر مطلبی در آن پیچیده باشند، یقیناً در آن خیری نیست و شر است.
بهترین فضا برای رشد و احیا، شب قدر است
در آستانه شبهای قدر قرار داریم؛ در این زمینه نکتهای هست بفرمایید؟
*حجتالاسلام بنیانیان:به فضل خدا قرآن در زندگی همۀ ما وجود دارد، خدا هم شبهای قدر ما را به قرآن ارجاع میدهد. آیا به واسطۀ اینکه امور ما در یک سال رقم میخورد؟ خیر، این ابتداییترین چیزهای شب قدر است، در شب قدر یک اتفاق عظیمی که در عالَم میافتد، این است که خداوند درباره شب قدر میگوید آن را برتر از 30 ماه قرار دادم. یعنی این شب قابلیت این عظمت را دارد که یک اتفاقی در وجود شما بیفتد و شما قَدرتان را بدانید، چرا باید قدر خودتان را بفهمید؟ چون اولین دعایی که آخرالزمان مطرح میشود «مَن عرفَ نفسه» است، خودت را بشناس، تا خودت را نشناسی در این عالم نمیتوانی دینداری بکنی. این ابتداییترین مسائل آخرالزمان است.
در شناخت خود اینجاست که ما متأسفانه برای شناخت خود سراغ مکاتب غربی میرویم، هر چه هم مقام معظم رهبری فریاد میزند علوم انسانی گوش نمیدهند، زیرا اگر میخواهی خودت را بشناسی تا بر اساس آن زندگی بکنی، باید از آبشخور اسلام بهره ببری. وقتی خودت را با تفکر و مکتبِ مادیگرایی ساختی، دیگر نمیشود به این آدم گفت در آخرالزمان دینداری بکن، زیرا اصلاً تعاریف این آدم از آخرالزمان متفاوت است. تعریف خوشبختی، تعریف سعادت، تعریف رشد و تعالی نزد چنین فردی متفاوت است.
در
دورهای داریم زندگی میکنیم که خداوند در قرآن میگوید مردم، یک طوری
ابلیس سرتان را گرم کرده است که خوابید و باید بیدار شوید، بهترین فضا برای
رشد و احیا، شب قدر است، یک ساعت تفکر است، زیرا در حدیث میفرمایند یک
ساعت تفکر برتر از 70 سال عبادت است. شما در روز کلاً یک ساعت نماز
بخوانید، در هفته 7 ساعت و در ماه 30 ساعت میشود، اما شب قدر 70 سال
برای شما عبادت مینویسند.
قَدر و ارزش شب قدر، کسب معرفت نسبت به امام زمان(عج) است
مسألهای که در شبهای قدر مورد توجه اهلبیت (علیهمالسلام) قرار گرفته است، موضوع معرفت به امام (علیهالسلام) است، زیرا در احادیث فرمودهاند اگر میخواهید با مخالفان ما احتجاج کنید، با سوره قدر این کار را انجام دهید؛ نظرتان در این باره چیست؟
*حجتالاسلام بنیانیان:آنچه که خدا به عنوان دین و قَدرِ شب قدر معرفی میکند، شناخت و معرفت نسبت به امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) است که در احادیث فرمودهاند اگر این معرفت را نداشته باشیم به مرگِ جاهلیت مردیم. امام صادق (علیهالسلام) میفرماید مهدی ما در آخرالزمان در سیاه چال غیبت است، ننشینیم مانند مدام مردم زمان موسی بن جعفر(علیهالسلام) را مدام لعنت و بگوییم خدا آنها را لعنت کند، امامشان در سیاهچال هارون بود چه میکردند؟ اما باید پرسید ما چه کردیم؟
ادای دِین نسبت به امام زمان (عج)، زمینهسازی ظهور است
بنابراین
«ادای دِین» نسبت به خلیفةلله میشود «دین». این دِین چیست؟ نهایت
آرزوهای این امام ما که ما نسبت به او دِین داریم، ظهور است. در حدیث
میخوانیم حضرت یک پرچم در این عالم با نام «یا لثاراتالحسین» بلند میکند
و پشت به دیوار کعبه میزند و می فرماید «أنا بقیةالله»
چطور این امر محقق میشود؟ وقتی اتفاق میافتد که یاران این امام آماده
باشند. بنابراین امام زمان(عج) نیز همان امام زمان است، ما ضلع
تعیینکنندهایم، ما چکار باید بکنیم؟
برای زمینهسازی ظهور باید اتحاد فکری و فرهنگی شکل بگیرد
خب چه مسألهای باعث میشود جامعه ما از امر مهم زمینهسازی ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) غافل میشود؟
*حجتالاسلام بنیانیان:امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) یک نامه به شیخ مفید دارند، عبارت این است: شیخ مفید میدانی چرا غیبت ما طول کشید، میدانی چرا از فیضِ وجود ما محروم هستید؟ چون دلهایتان از هم دور است، یک جمله میگوید علت غیبت دور بودنِ دلهای شیعیان از همدیگر است؛ ما باید یکدل باشیم، این حرف یعنی اینکه: بگویی بسم الله الرحمن الرحیم؛ اگر در دلت کینۀ دوست امیرالمؤمنین را داشته باشی مانع ظهور هستی. امام رضا میفرمایند درباره فاسق امت ما حق ندارید از خودش تبری بجویید بلکه از عملش تبری بجویید. میگویید فلان گناه او بد است. خب باید او را دعا بکنید، اینکه کینه نداشته باشم یعنی اینکه قبلش بگویم خدا فلانی آبروی من را برده ولی او را دعا میکنم و میبخشم. مال من را خورده است. خب مالت را پس بگیر او را دعا کن. چون این آدمی که مال تو را برده است مریض است، مریض که فقط سرطان نیست کسی که دو سه روزه دنیایش را به بینهایت زندگیاش میفروشد، این آدم بیمار است و از سرطان بدتر است، لذا باید او را دعا بکنید و خیرخواه او باشید.
بنابراین شب احیا وقتی قرآن را بالای سرتان گرفتید کسانی که به شما بدی کردند را دعا بکنید، آن وقت ابلیس هم بلد است، ابلیس عالم است و میداند یکدل شدنِ شیعه مقدمۀ ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) و یا به تعبیر قرآن پایان وقت معلوم است.
ظرفیت اربعین حسینی(ع) برای اتحاد قلوب در راستای زمینهسازی ظهور است
بنابراین شما اختلافاتی که ابلیس بین مسلمانان و حتی بین خانوادهها در جامعه ایجاد میکند را در راستای جلوگیری از امر ظهور معرفی میکنید؟
*حجتالاسلام بنیانیان:بله، برای همین ببینید بین شیعه دارد چه میکند، کجای دنیا این همه طلاق داریم؟ کجا به خاطر هیچ و پوچ این همه دعوا بین خانوادههاست؟ فامیلها برای چه با هم قهر هستند؟ زیرا ابلیس با همه جنودش وسط است که بین دوستان علی بن ابیطالب اختلاف بیاندازد.چرا شما اشاره کردید اربعین محور ظهور است؟ چون اربعین همۀ دوستان امیرالمؤمنین با همۀ اختلافات و مسالک و تفکرات و حتی جوانهایی به ظاهر غیر حزباللّهی همه با هم حولِ یک محبت، دورِ یک اسم هستند. نه اینکه بچۀ یک کشور و مملکت هستند. اصلاً زبان هم را نمیفهمند. هشت سال ما با هم جنگیدیم؛ شوخی نیست. در خانواده من شهید است و میدانم آنها کشتند و از سوی دیگر در خانواده آنها کشته است و میدانند ما کشتیم، اما حول محبت سیدالشهدا گردِ هم جمع میشوند و به هم محبت میکنند، لذا امام حسین (علیهالسلام) نقطۀ اتصال امتهاو اجتماعات است.
بنابراین اگر میخواهیم شب قدر ما قدر شود اول اینکه همه را ببخشیم، دوم اینکه برای همه دعا بکنیم و سوم اینکه به قول امیرالمؤمنین (علیهالسلام) که فرمود اگر دو نفر را با هم آشتی بدهید، از عبادات همۀ عمرتان بالاتر است. چون دارید در مسیر ظهور گام برمیدارید دو تا دل به هم نزدیک شده است و ما میدانیم دو تا دل از هم دور شود در جامعه فاجعه اتفاق میافتد، طلاق میگیرند و سایر اختلافات پیش میآید، که زمینه را برای دوری دلها از یکدیگر فراهم میکند.
کشتی نجات امام حسین(ع) راهکاری برای عبور از فتنههای سخت
بحث را از شب قدر و لزوم شناخت به معرفت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) آغاز کردیم و در این راستا مهمترین عامل در زمینهسازی را اتحاد قلوب مؤمنان حول محور امام حسین (علیهالسلام) معرفی کردید؛ درباره نقش امام حسین (علیهالسلام) در امر ظهور بیشتر توضیح میدهید؟
*حجتالاسلام بنیانیان:ابتدا عرض کنم سؤالی که برای عموم مردم ایجاد میشود این است که میگویند بچههای ما در این جامعه خراب میشوند و باید چکار کنیم؟ شخصی آمد نزد موسی بن جعفر و گفت نگران فرزندم هستم؛ چه کنم؟ حضرت فرمودند سه کار را بکنید نگران نباشید. 1. طیب ولادت (حلالزادگی) 2. لقمه حلال 3. محبت ما اهلبیت به خصوص جدمان حسین بن علی را در دل او بگذارد. وقتی ما قائل به سفینةالحسین یا کشتی امام حسین (علیهالسلام) شدیم، وقتی شما فرزندتان را سوار کشتی امام حسین کردید و بچه شما گریهکن امام حسین شد و مهمترین کارش هر سال در محرم این بود که برود به امام حسین خدمت کند و اربعین کربلا برود، دیگر نگران این بچهات نباش. مانند ما جوانها جوانیاش را میکند، اما «نعمالرفیق» یا بهترین رفیق، سیدالشهداست. به موقع او را سر خط بر میگرداند، از جوانگری جوانها نباید ترسید بلکه از اینکه از کشتیِ محبتِ اهلبیت(ع) پیاده شوند باید بترسید.
از سوی دیگر خون مظلوم در عالم وحدتآفرین است و محور مظلومیت عالم سیدالشهدا است. بنابراین معرفت و حب به امام حسین (علیهالسلام) نقش کلیدی در امر ظهور دارد؛ یعنی وقتی همه عاشق او شدند و همه حول او به یکدیگر محبت کردند زمینهها فراهم میشود. خب ما این را در ماه محرم و اربعین حسینی (علیهالسلام) میبینیم. همۀ فرقههای فکری، همۀ جوانهای حزباللهی و همۀ جوانهای غیرمذهبی، ایستگاه صلواتی میزند. ایستگاه صلواتی یعنی چه؟ یعنی به دوستداران امام حسین محبت میکند، چایی و شربت میدهد، نمیپرسد شما با من رفیق هستید، دشمن هستید؟ چون همه حول یک محورِ واحد هستند.