یادداشت/ «مانیفست» شعر انقلاب

دیدار سالانه رهبر ادیب انقلاب با شاعران، یکی از بزرگترین اتفاقات ادبی سال‌های پس از انقلاب است که تاکنون آن‌گونه که شایسته و بایسته است مورد تحلیل و واکاوی قرار نگرفته است؛ از همین رو جا دارد که صاحب‌نظران و پژوهشگران این حوزه، با بازخوانی و واکاوی بیانات راهگشای رهبر انقلاب در این دیدارها، به تبیین چیستی و هستی شعر انقلاب اسلامی و احصاء مؤلفه‌های آن بپردازند.

با پایان یافتن دوران دفاع مقدس، شعر انقلاب به ناگهان دچار خلأ مضمونی بزرگی شد و شاعران انقلاب که تا پیش از این در سایه‌سار امن شعر «دفاع مقدس» روزگار می‌گذراندند و با الهام از حماسه‌آفرینی‌های رزمندگان جان بر کف اسلام مضامینی چون «ایثار» و «شهادت» را به مدد طبع سرشار خویش به نظم می‌کشیدند، به یک باره در خلأ بی‌مضمونی گرفتار آمدند و تا مدتی از راه باز ماندند.

با فاصله گرفتن از سال‌های مضمون‌آفرین و پر حماسه دفاع مقدس، شعر انقلاب به رکودی نگران‌کننده دچار شد و نسل پر شور شاعران انقلاب نیز در برزخ بی‌مضمونی هر یک به راهی متمایل شدند. گروهی به سمت شعر دینی و آیینی حرکت کردند، عده‌ای به عاشقانه‌سرایی رو آوردند، و جمعی نیز با اقتدا به بعضی از شاعران موج زده و تجددگرای قبل از انقلاب، به سمت فرمالیسم محض و نحله‌گرایی ادبی کشیده شدند.

در چنین شرایطی که کشتی شعر انقلاب در موج خیز بحران‌های ساختاری و مضمونی هر روز به سمت و سویی خیز بر می‌داشت، رهبر فرزانه انقلاب با درک این دقیقه، در دیدارهای سالانه با شاعران انقلاب، با رهنمودهای راهبری خویش این کشتی توفان زده را به ساحل امن و امان «حقیقت‌کیشی» و «رسالت اندیشی» هدایت کردند.

امسال نیز مقام معظم رهبری در دیدار با شاعران، رهنمودهای راهبردی دقیق و عمیقی را ارائه دادند که بازخوانی و تامل این رهنمودها می‌تواند افق‌های جدیدی را پیشاروی شاعران انقلاب بگشاید و زمینه زایندگی و بالندگی شعر باشکوه انقلاب اسلامی را بیش از پیش فراهم کند.

نقد شعر پیش از انقلاب، پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز دوران جدید شعری، بالندگی و مسیر رو به رشد شعر انقلاب، انطباق شعر با اهداف مذهبی و انقلابی، تأکید بر شعر بصیرت‌افزا، مضمون یابی، انتقال مفاهیم روز، گزارش حوادث کشور و احوال شخصیت‌های ملی - بخصوص امام - ، پرداختن به حوادث سوریه، مدافعان حرم وعراق، منظومه‌سازی، سرودن «هجو»، و پرهیز از تصور رسیدن به ایستگاه آخر در شعر از عمده ترین کلیدواژه های بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر با شاعران انقلاب است.

تأمل در این کلیدواژه ها ما را به این نتیجه روشن می رساند که مطالبه به حق ایشان از شاعران انقلاب، پیش و بیش از "چگونه گفتن"، توجه به "چه گفتن" با لحاظ مولفه‌های فنی، ساختاری و زیباشناختی است. تأکید دوباره بر این نکته محوری که تنپوش شعر انقلاب "تعهد و رسالت" است، و این که دغدغه "چگونه گفتن" زمانی ارزشمند است که در خدمت "چه گفتن" باشد.

بی هیچ شکی، یک شاعر متعهد ریاضت «چگونه گفتن» را برای «چه گفتن» به جان می‌خرد، تا روش و منش اعتقادی و آرمانی خویش را ترویج کند. چنین شاعری پیش و بیش از هر چیز به رسالت الهی و انسانی‌اش می‌اندیشد و همچون «کمیت»، «دعبل» و «فرزدق» از شعر به عنوان سنگری برای مجاهدت در راه دین و آیین و پاسداری از ارزش‌های الهی استفاده می‌کند.

بدون تردید اگر امروز هدف یک شاعر از سرودن شعر زبان‌آوری و صنعتگری به قصد تفنن و سرگرمی و یا تحریک شهوت و کسب شهرت باشد، مصداق بارز «خسر الدنیا و الاخره» خواهد بود؛ چرا که به تعبیر زنده یاد «جلال آل احمد» کار هنر در این ولایت، کار جهاد است: «اگر می‌خواهی با شعر، تفنن کنی؛ اگر می‌خواهی وقت بگذرانی و اگر این را هم وسیله‌ای می‌دانی که سری توی سرها درآوری؛ کور خوانده‌ای. در این ولایت کار هنر، کار جهاد است. جهاد با بی‌سوادی؛ با فضل‌فروشی، با فرنگی مآبی؛ با تقلید؛ با دغلی؛ با نان به نرخ روز خوردن، با بلغمی مزاجی ... حالا اگر مردی، این گوی و این میدان ».

جانمایه کلام امین شعر انقلاب نیز در این دقیقه خلاصه می شود که شاعر انقلاب کسی ست که "حرفی برای گفتن" داشته باشد. از این منظر بدیهی ست شاعری که رویکردش به شعر و شاعری رویکردی تفننی و "باری به هر جهت" است، در دایره تعریف شعر انقلاب نمی گنجد.

شاعر انقلاب به اقتضای رسالت مقدسی که بر دوش دارد، باید شاعری "موضع‌مند" باشد و در شعر خود پیش و بیش از"موضوع"، موضع خویش را مشخص کند. حق یا باطل؟ حسین(ع) یا یزید؟ اسلام محمدی یا اسلام آمریکایی؟ زیرا این "موضع" شاعر است که به شعر انقلاب هستی و هویت می‌بخشد. در شعر انقلاب تنها گفتن از «حسین» کافی نیست. بلکه آنچه که بیش تر اهمیت دارد این است که ببینیم این حسین همان حسینی است که سلوک بندگی دارد، یا «سینی» که ادعای خدایی و کبریایی؟!

جان کلام آن که رهنمودهای راهبردی رهبر فرزانه انقلاب، حکم "مانیفست" و مرام نامه شعر انقلاب اسلامی را دارد که می‌تواند همچون نقشه راه، شاعران را از گام نهادن و فرو افتادن در بیراه ها آگاه کند و آنان را در صراط مستقیم "بیداری" به حرکت در آورد. از همین رو ضروری ست که توسط اصحاب فکر و نظر و باورمندان جبهه فرهنگی انقلاب مورد واکاوی و کالبدشکافی قرار گیرد تا با فراهم کردن زمینه تحقق آنها، راه  پویایی و زایایی بیش از پیش شعر انقلاب اسلامی هموارگردد – اینچنین باد.