شیطان در راه مستقیم کمین کرده است

خطبه های این هفته نماز جمعه هامبورگ که در مسجد امام علی(ع) اقامه شد تقدیم خواندگان ارجمند می شود:

در قرآن کریم 33 مرتبه به "صراط مستقیم" اشاره شده است. در نمازهای یومیه حداقل 10 مرتبه می خوانیم « اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ»[1] از خدا می خواهیم ما را به راه مستقیم هدایت کند. ممکن است در مورد واژه "صراط" و "مستقیم" و ترکیب آن -همانطور که در قرآن آمده- ترجمه های متفاوت و گوناگونی ارائه شود. ما باید به کمک خود قرآن و روایات معنی درست صراط مستقیم و مصادیق آنرا بیابیم.

* صراط مستقیم «راه عبودیت و بندگی خدا» است

یکی از معانی و مصادیق صراط مستقیم در سوره یاسین آمده است که می فرماید: «أَنِ اعْبُدُونِي هَـذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِيمٌ»[2] اينكه مرا بپرستيد؛ اين است راه راست! صراط مستقیم یعنی "راه عبودیت و بندگی خدا". بنابراین هرکس که عبد خداست و بندگی خدا را می کند بر صراط مستقیم است.

نکته قابل توجه اینکه در قرآن واژه "صراط" جمع نیامده، بلکه مفرد آمده است. چون صراط مستقیم یک راه بیشتر نیست. مثلاً سبیل جمع آمده (سبل). ظلمات جمع آمده ولی نور مفرد است. راه حقیقی فقط یک راه است. بین دو نقطه فقط یک راه مستقیم وجود دارد. بین مبدأ و معاد یک خط است.

انسان ها باید بندگی کنند. اما بعضی بجای بندگی خدا بندگی نفسشان را می کنند. بنده ثروت، شهوت و قدرت. اگر کسی بندگی خدا را نکند بنده چیزهایی می شود که موجب سقوط انسان می شود. برده شخص دیگر، برده پول، برده قدرت.

خداوند می فرماید: «وَمَن يَعْشُ عَن ذِكْرِ الرَّحْمَـنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ»[3] هر كس از ياد خداى رحمان دل بگرداند، بر او شيطانى مى گماريم تا براى وى دمسازى باشد.

* دوری از افراط و تفریط از مصادیق دیگر صراط مستقیم است

یکی دیگر از معانی و مصادیق صراط مستقیم راه اعتدال است. یعنی دوری از افراط و تفریط. امام علی (ع) می فرماید: «ما قَصُرَ عنِ الغُلُو وارتَفَعَ عنِ التَقصیر». نه تند رفتن نه کند رفتن، راه میانه. امیر المومنین (ع) در مورد پیامبر اکرم (ص) می فرماید: سیرَتُه القصد. پیامبر(ص) میانه رو بود. کارش اعتدال بود. این اصل مهمی است. مومن باید میانه رو باشد. امام علی (ع) در روایت دیگر می فرمایند: «لا تَرَی الجاهِلَ اِلّا مُفرِطاً اَو مُفَرِّطاً» همیشه جاهل یا افراط گر است و یا کندرو و تفریط کننده.

در زمان پیامبر اکرم (ص) عده ای بودند که غذای خوب نمی خوردند، عده ای بودند که با مردم حرف نمی زدند، پیامبر(ص) آنها را جمع کرد و فرمود من که پیغمبر هستم هیچ یک از کارهای شما را نمی کنم. غذا می خورم با مردم صحبت می کنم، ارتباط دارم. گاهی روزه می گیرم گاهی روزه نیستم. مثل بشر عادی زندگی می کنم. چرا زندگی را برای خودتان سخت می کنید؟ خداوند در قرآن می فرماید: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّـهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ»[4] بگو زيورهايى را كه خدا براى بندگانش پديد آورده چه کسی حرام کرده است؟ اعتدال و میانه روی در همه امور تأکید شده است. در اعتقادات مثل جبر و تفویض نه اینکه ما اعتقاد به جبر داشته باشیم نه اینکه اعتقاد به تفویض داشته باشیم که بگوییم همه کاره ماییم و خدا -نعوذبالله- کاره ای نیست. بل امر بین الامرین. در مسایل اقتصادی، خانوادگی، مسایل مربوط به دنیا باید میانه رو باشیم. در سوره قصص خداوند می فرماید: «وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا»[5] سهم خودتان را از دنیا فراموش نکنید. همان خدایی که در قرآن می فرماید آخرت را فراموش نکنید، می فرماید دنیایتان را هم فراموش نکنید.

* غرق شدن در دنیا یا آخرت غلط است

اینکه کسی در دنیا غرق بشود و آخرت را نبیند، غلط است. از آن سو، کسی در آخرت غرق باشد از دنیا بماند، آنه هم غلط است. «رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»[6] حتی در بحث انفاق، وقتی که خدا انسانها را به انفاق تشویق می کند می فرماید: «وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا»[7] در انفاق هم افراط و تفریط نکنید. اسراف نکنید، بخل هم نورزید. اگر کسی عبد باشد به حرف خدا گوش فرا می دهد و میانه روی هم می کند. کس اگر عقب مانده باید خودش را برساند، اگر کسی جلو رفته باید توقف کند.

معنای سوم صراط مستقیم و مصداق آن، فطرت است. امام صادق (ع) می فرماید: «إنَّ الصُّورَةَ الإنْسَانِيَّةَ هِيَ الطَّرِيقُ الْمُسْتَقِيمُ إلَی كُلِّ خَيْرٍ» صورت ناطقه نفس انسانی همان صراط مستقيم است بسوی تمام خيرات .

ما دارای فطرتی پاک هستیم. همه انسانها با یک فطرت پاک متولد می شوند. فطرت پاک به انسان می گوید، دروغ نگو، ظلم نکن، خیانت نگن، بت نپرست. همه پاک متولد می شوند، اما به تدریج این فطرت پاک با ارتکاب گناه به غبار آلود می شود.

* فطرت پاک همان صراط مستقیم است

فرمود فطرت پاک همان صراط مستقیم است. همانی که قرآن می فرماید: «فِطْرَتَ اللَّـهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا»[8] هر بچه ای که متولد میشه خودش ذاتاً موحد است. والدین، محیط، دوستان او را از خدا دور می کنند.

معنی دیگر صراط آن چیزی است که در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است. ایشان درباره معناى صراط، فرمود: هُو الطَّريقُ إلى مَعرِفَةِ اللّه عَزَّوجلَّ، و هُما صِراطانِ : صِراطٌ في الدُّنيا و صِراطٌ في الآخِرَةِ، فأمّا الصِّراطُ الذي في الدُّنيا فهُو الإمامُ المَفروضُ الطاعَةِ، مَن عَرَفَهُ في الدُّنيا و اقتَدى بِهُداهُ مَرَّ على الصِّراطِ الذي هو جِسرُ جَهَنَّمَ في الآخرةِ.

صراط، راه شناخت خداوند عزّوجلّ است، و دو صراط وجود دارد: صراطى در دنياست و صراطى در آخرت. صراط دنيا همان امامى است كه اطاعتش واجب است. هركه در دنيا او را بشناسد و از راهنماييهايش پيروى كند از صراط آخرت كه پلى است بر روى دوزخ بگذرد .

صراط در دنیا امام است. در زیارت جامعه کبیره هم آمده: انتم الصراط الاقوم. کسی که در صراط است می تواند دست بقیه را بگیرد و آنها را به صراط مستقیم جذب و هدایت کند. همانطور که به پیامبر اکرم (ص) می فرماید: إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ ﴿٣﴾ عَلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ ﴿٤﴾ تَنزِيلَ الْعَزِيزِ الرَّحِيمِ ﴿٥﴾ لِتُنذِرَ قَوْمًا مَّا أُنذِرَ آبَاؤُهُمْ فَهُمْ غَافِلُونَ ﴿٦﴾

در قرآن مصادیق دیگری هم از صراط مستقیم در قرآن آمده است. مثلا خداوند در سوره مبارکه انعام آیه 153 بعد از 10 فرمان می فرماید: «أَنَّ هَـذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ»[9] کسی که اینها را رعایت کند در صراط من که مستقیم است قرار گرفته است.

* شیطان در راه مستقیم کمین کرده است

اما نکته مهمی که باید توجه داشت اینست که وقتی خدا انسان را آفرید به ملائکه فرمود بر آدم سجده کنید. شیطان دستور الهی سرپیچی کرد. خداوند هم او را از ردیف ملائکه اخراجش کرد. بعد از خدا مهلت خواست که به او مهلت داده شد. بعد گفت قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ[10] قسم خورد که در صراط مستقیم الهی قرار می گیرد و انسانها را منحرف میکند.

انسان همواره در لحظات عمرش باید مراقب این گمراه کننده و این دشمن قسم خورده باشد چرا که در راه مستقیم کمین کرده و در تلاش است انسان را از راه مستقیم منحرف سازد.

پی نوشت:

1) سوره حمد، آیه 1

2) سوره یس، آیه 61

3)سوره زخرف، آیه 36

4)سوره اعراف، آیه 32

5)سوره قصص، آیه 77

6)سوره بقره، آیه 201

7)سوره فرقان ، آیه 67

8)سوره روم، آیه 30

9)سوره انعام، آیه 153

10)سوره اعراف، آیه 16